Alþýðublaðið - 05.01.1955, Síða 4

s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
>s
s
s
s
s
s
s
*
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
$
s
s
s
s
s
s
s
s
s
*
s
s
s
s
S
s
s
s
S
s
s
s
s
s
s
Útgefandi: A1þýðuflo\\urinn.
Ritstjóri: Helgi Sœmundsson.
Fréttastjóri: Sigvaldi Hjdlmarsson.
Blaðamenn: Bförgvin Guðmundsson og
Loftur Guðmundsson.
Auglýsingastjóri: Emma Möller.
Ritstjórnarsímar: 4S01 og 4902.
Auglýsingasími: 4906.
Afgreiðslusími: 4900.
A1 þýðuprentsmiðjan, Hverfisgötu 8—10.
Ásþj'iftarverð 15,00 á mánuði. í lausasölu lfiO.
Rœðan og skugginn
ÞEGAR Ólafur Thors hef
ur verið forsætisráðherra
um nokkurt skeið. segja til
sín erfiðleikar og vandræði,
þó að góðæri sé í landi.
Þetta er einu sinni enn
komið á daginn og ein-
kenndi áramótaræð'u forsæt
isráðherrans. Hann sagði
orðrétt: ,,Ég er að minna
þjóðina á sögu sína vegna
þess, að svo sr nu komið
fyrir mér, bjartsýnismann-
inum, að stundum leita á
mig óþægilegar spurning-
ar . . . Látum vér auð og
velsæld líðandi stundar
leggja að velli það, sem fá-
tækt og þrengingar fyrri
alda fengu ekki sigrað? . . .
Ttótslítur rás viðburðanna
þes-sa litlu þjóð, svo að hún
velkist um eins og rekald
og herist með tímans
straumi til ókunnra
stranda?11 Það.. sem veldur
áhyggjum Ólafs Thors, er
sú ömurlega staðreynd, að
atvinnuvegir .landsmanna
berjast í bökkum. Ótti við
nýja gengislækkun er eins
og skuggi bak við ræðuna.
Hér er svo sem ek ’t i ver-
ið með neinar getsakir.
Ræðan tekur af allan grun.
Forsætisráðherrann gerir
s-ér grein fyrir hættunnj og
segir: ..Far'. svo, að þjóðin
missi fótanna í peningaflóð
inu, heilbrigð þróun og þjóð
armetnaður drukkni, en
æð.i og ofmetnaður vaði
uppi, myndi þrátt fvrir allt
hafa reynzt farsælla að
,,flýta sér með hægð“ frá
fátækt til bjargálna . . .
Falli krónan nú, er ekkert
sennilegra en að nýtt geng-
isfall láti ekk.1 lengi bíða
sín, og sízt ofmælt að óvíst
er með öllu, hvar eða hvort
þjóðin þá fær stöðvað sig.“
Ólafur reynir að átta sig
á orsökunum og er á réttri
leið, því að hann seglr: . Hér
verða menn að vinna ef þeir
vilja mat fá og ekki sízt
viljí þeir. fá betra fæði,
skæði og klæði en /lirir.“
Auðvelt væri að margfalda
athyglisverðar ídvitnanir í
ræðuna, en þetta ætti að
nægja. Forsætisráðherran-
um var mikið niðri fyrir og
boðskapur hans tímabær,
þó að hvatn'ngin um nauð
syn vinnunnar hefði frem-
ur átt erindi til heildsal-
anna og fjölskyfdu Thors-
aranna en sjómanna, bænda
og verkamanna og annarra
aliþýðustétta, sem misskipt
ar eru um þjóðartekjurn-
ar.
Hlns vegar vanrækir Ól-
afur Thors að játa þann
augljósa sannleik. að örðug
leikarnir, sem að steðja,
eru afleiðing núverandi
stjórnarstefnu. En honum
væri vissulega sæmra að í-
huga stefnubreyt'ngu en
boðaí áframhaldandi ferða-
lag eftir óheillabrautinni
og ógna með nýrri gengis-
lækkun, því að sú yfirlýs-
Ing myndi leiða til hruns
og öngþveitis með öilum
þjóðum, sem taka mark á
orðum ráðherra sinna.
Gengislækkunin hefur haft
þær afleiðingar, sem fyrir
voru sagðar, en forustu-
menn stjórnarflokkanna
vildu ekki trúa. Hún átti að
verða bjargræði, en hefur
leitt til nýrra og stórfelldra
vandræða. Þetta má öllum
liggja í augum uppi. En Ól-
afur Thors neitar að horfast
í augu við staðreyndirnar,
þó að gustur þe'.rra og kuldi
næði um hann og ríkis-
stjórnina. F'orsætisráðherr-
anum verður fyrst fyrir að
hugsa til nýrrar gengislækk
unar, þegar skuggi óheilla-
stefnunnar frá 1950 gerir
hann hræddan. Sú uppgjöf
er talandi tákn þess, að
'nau^synJteg stefnubtreyting
verður ekki framkvæmd af
Ólafi Thors. Vandi hennar
hlýtur að koma í hlut' nýrra
manna með ný úrræði. Nú-
verandi forsætisráðherra á
að sitja eftir með skuggann
sinn og tala við hann í stað
þess að boða þjóðinni ný
vandræði. því að þau myndu
stofna afkomu þjóðarinnar
og sjálfstæð.i landsins í
hættu.
Vísir segir í gær um ára-
mótaræðu forsætisráðherr-
ans, að hún hafi sætt og
sæti mjög misjöfnum dóm-
um. Alþýðublaðið leyfir sér
að bæta v.ið: Bragð er að
þá barnið finnur.
Sfýfka óskast
í Kópavogshælið nýja.
Npplýsingar gef.ur yfirhjúkrunarkonan í síma
3098.
ALÞÝÐUBLABID
Brúðule
NOKKRU FYRIR JÓL bauð
Jón E. Guðmundsson listmál-
ari mér, að vera viðstaddan
brúðuleiksýningu í salarkynn-
um Ingólfs-café í Alþýðuhús-
inu. Hafði ég áður séð sýninga
þessara getið í fréttum dagblað-
anna, þar sem meðal annars
var frá því skýrt, að Jón hefði
gert allar leikbrúðurnar sjálf-
ur og málað þær, og að leikrit-
in, sem sýnd voru, væru samin
upp úr æfintýrunum „Hans og
Gréta“ og „Rauðhetta“, sem
hvert mannsbarn kannast við.
I strætisvagninum rifjaðist
upp fyrir mér skemmtileg
minning um fyrstu kynni mín
af þessari æfafornu grein leik-
listarinnar, og eiginlega hin
einu kynni, sem ég hafði af
henni haft til þessa. Það var í
Stokkhólmi, vorið 1932. Kunn-
ingi minn og skólabróðir,
sænsk-finnskur flugmaður,
Gustavsson að nafni, sem getið
hafði sér svo góðan orðstír sem
Rauðakrossflugmaður á síð-
ustu árum finnsku borgara-
styrjaldarinnar, þá ungur að
árum, að þau félagssamtök
veittu honum styrk og aðstoð
til skólanáms, er hann varð að
hætta flugi sökum tauga-
þreytu, dvaldizt um skeið hjá
mági sínum í Stokkhólmi, er
skóla laulc um vorið, og héld-
um við hópinn. Var mér að því
mikill ávinningur, þar eð
Gustavsson var þaulkunnug-
ur í þeirri fögru borg, — en þó
fyrst og fremst vegna þess, að
mágur hans, sem var magister
í bókmenntum og fagurfræði
og talsvert kunnur bókmennta-
og leiklistargagnrýnandi, gerði
ekki aðeins að fræða mig um
margt, það sem þá var enn svo
nýtt með Svíum á þeim svið-
um, að kennarar mínir um vet-
urinn höfðu annaðhvort leitt
það hjá sér, eða drepið aðeins
lauslega á það, heldur komst
ég og fyrir hans atbeina í per-
sónuleg kynni við ýmsa unga
rithöfunda og listamenn, sem
mér, þótt skömm væru, þótti
mikill fengur að.
Og svo var það dag nokk-
urn, að kennarinn bauð mér,
ásamt rithöfundi einum, er þá
var staddur heima hjá honum,
að koma með sér á brúðuleik-
sýningu. Eg þóttist sjá það á
svip hins grannvaxna, hold-
skarpa en þó þreklega rithöf-
undar, að ekki væri laust við
að hann teldi slíkt „krakka-
gaman“ sér varla samboðið,
enda var hann þá, þótt tiltölu-
lega ungur væri, búinn að fara
um öll, — eða flest, — heims-
ins höf, ýmist sem léttasveinn,
þjónn, kyndari, og ég man ekki
hvað, hafði síðan hlotið mikið
lof og fagrar framtíðarspár
sem rithöfundur og Ijóðskáld
fyrir sögur og ljóð, er fjölluðu
um æfintýri og volk farmanna
á höfum og í höfnum, og var
því í senn lífsreyndur og kunn-
ur maður, enda þótt meiri yrði
skáldfrægð hans síðar. Svo fór
nú samt, að. hann slóst í för-
ina.
I þann tíð var það enn ó-
sjaldan, að landflótta, rússnesk-
ir listamenn höfðu lengri eða
skemmri dvöl í Stokkhólmi, en
þó færri en verið hafði næstu
árin eftir byltinguna. Sem
listamenn voru þeir víst upp og
ofan, en öllum virtist þeim það
sameiginlegt, að þeir voru á
leið til Ameríku, enda þótt svo
færi, að sumir ílentust í
Stokkhólmi, aðrir hyrfu aftur
til meginlandsins eða bara
hyrfu, og urðu þeir víst til-
tölulega fáir, sem komust til
Miðvikndagur 5. janúar 1955
ikur er I
hins fyrirheitna lands. Hjón
þau, sem að þessari brúðuleik-
sýningu stóðu, voru í þessum
hópi; konan kunnur slaghörpu-
leikari en bóndinn leikari,
leiktjaldamálari og listmálari,
að þeirra eigin sögn, þess utan
prófessor að nafnbót, einnig að
eigin sögn, — en slík nafnbót
virtist flestum þessum land-
flótta listamönnum jafn sam-
eiginleg og vonin um að kom-
ast til Ameríku, enda óspart
beitt í baráttunni fyrir því, að
sú von mætti rætast. Um þetta
fræddu þeir mig, magisterinn
og rithöfundurinn, á leiðinni;
vildi einkum magisterinn unna
þessum flóttamönnum sann-
mælis; kvað marga dugandi og
jafnvel snjalla hljóðfæraleik-
ara hafa verið í þeirra hópi, og
nefndi ýmiss nöfn því til sönn-
unar. Ekki vildi hann þó taka
prófessors nafnbót þeirra allra
hátíðlega; ekki heldur hvað
þennan fjölhæfa leikhúsmann
snerti, en kvaðst hinsvegar
hafa sannfærst um það af dóm-
Nornin í Hans og Grétu.
um, er birzt höfðu í þýzkum og
frönskum blöðum, er þau hjón
höfðu meðferðis, að brúðuleik-
sýningar þeirra væru hinar at-
hyglisverðustu frá listrænu
sjónarmiði, og myndum við því
ekki verða fyrir vonbrigðum.
Svo vildi til, að brúðuleiksýn-
ingar voru eitt af því fáa, sem
rithöfundurinn hafði ekki
kynnst á öllu sínu flakki, en
ekki held ég, að þessi fullyrð-
ing magistersins hafi megnað
að breyta afstöðu hans til þessa
krakkagamans hið mimista.
Hinsvegar vakti hún með mér
nokkra eftirvæntingu, enda
var ég heimalningur á öllum
sviðum, samanborið við hið
selturokna og veðurbitna far-
mannsskáld.
Ég hafði hálft í hvoru búist
við því, að sjá salarkynni þau,
þar sem brúðuleiksýningin átti
fram að fara, þéttsetin börnum
og unglingum; hugsaði sem
svo, að magisterinn væri fyrst
og fremst að gegna skyldu
sinni sem leiklistargagnrýn-
andi, er hann sótti slíka
skemmtun, og vakti það því
þegar athygli mína og jók eft-
irvæntinguna, er ég sá, að
flestir sýningargesta í hinum
litla sal, voru rosknir og ráð-
settir, sumir mjög virðulegir,
sennilega menntamenn eða
leiklistarmenn. Auk þeirra sá
ég þarna nokkra fulltrúa yngri I
kynslóðarinnar, er báru það
með sér, sumir hverjir að
minnsta kosti, að þeir fengjust
við einhverjar listgreinir; ein-
hvernveginn þekkjast þeir oft-
ast úr, enda þótt æskuskegg- I
íka lis
f]
topparnir, sem nú eru þeirra
auðgreinanlegasta einkenni,
væru ekki í tízku það árið. Og
flestir sýningargesta voru ber-
sýnilega haldnir nokkurri eft-
irvæntingu eins og ég. Mér
varð litið á farmanninn; hann
var auðsjáanlega á báðum átt-
um; elcki viss um það lengur,
að þarna myndi aðeins verða
um „krakkagaman“ að ræða.
Aður en sýningin skyldi
jhefjast, gekk „prófessorinn“
fram fyrir tjöldin, og ávarpaði
viðstadjfa á lýtalausri þýzku.
Þetta var maður um fimmtugt,
að því er virtist; leyndi sér
ekki hvað andlitsfall og svip-
höfn snerti, að hann væri Gyð-
ingur, fremur en látbragðið og
áherzlurnar, að þar mælti leik-
ari; bar samt öll framkoma
hans og ræða vitni þeirri
menntun og siðfágun, er vel
mátti prófessor sæma. Rakti
hann fyrst sögu brúðuleiklist-
arinnar í stórum dráttum og
mátti heyra að hann var þar
vel heima; síðan sagði hann í
stuttu máli efni þeirra brúðu-
sjónleika, er hann hugðist
sýna. Er hann hafði lokið ræð-
unni, gekk kona hans, lágvax-
in, dálítið þrekin, en virðuleg
kona, að slaghörpunni; prófess-
orinn hvarf á bak við tjöldin,
sem nú voru dregin til hliðar,
brúðuleikhúsið kom í Ijós og
leiksýningin hófst, en frúin lék
undir á slaghörpuna, þar sem
það átti við, og prófessorinn
stjórnaði leik brúðanna og
mælti fyrir munn þeirra, að
tjaldabaki.
Og spá. magistersins rættist.
Við urðum ekki fyrir von-
brigðum. ,,Brúðurnar“, hvort
heldur sem um kósakka og
hesta þeirra, ungmeyjar eða
nornir, börn eða ferlegustu
skrímsl var að ræða, voru með
afbrigðum vel gerðar. Svo virt-
ist sem prófessornum væri sá
hæfileiki gefinn, að geta lagt
hverri -persónu og hverri
skepnu til þá rödd, er henni
hæfði. En undraverðust var þó
stjórn hans á leikbrúðunum,
því að ekki var annað séð, en
hreyfingarhæfni þeirra væri
engin takmörk sett, þegar hann
hélt í strengina. Dáðist ég með
sjálfum mér mest að því, er
hann lét tvo- brúðukósakka
stíga þjóðdanz kósakka við
undirleik frúarinnar. Þar voru
fimir og þjálfaðir fingrar að
verki!
Bæði meðan á sýningu stóð,
og þó einkum að henni lokinni,
létu áhorfendur hrifningu sína
óspart fljós. Jafnvel farmanns-
skáldið tók að síðust.u þátt í
lófaklappinu, og er við héldum
á brott, lét hann svo ummælt,
að því hefði hann aldrei trúað,
að leikbrúða gæti orðið lifandi
leikara svo skæður keppinaut-
ur í tistrænni tjáningu.
Ég hef gerst svo fjölorður
um þessa leikbrúðusýningu, í
því skyni að finna því dæmi, að
leikbrúðusýningar eru ekki,
þegar þjálfaðir kunnáttumenn
hafa þar hönd í bagga, fyrst og
fremst krakkagaman, heldur
sjálfstæð og sérstæð listsköp-
un. Og að sjálfsögðu ber öllum
þeim, er við slíkt fást, að keppa
að því marki, að gera sér það
Ijóst, þegar í upphafi. Eftir að
hafa horft á leikbrúðusýningu
Jóns E. Guðmundssonar, get ég
ekki annað en þakkað honum
dugnað hans og dirfsku og lok-
ið lofsorði á þann árangur, sem
hann hefur þegar náð í leik-
i brúðugerð, en það er listgrein
|út af fyrir sig. Andlit sumra
Framhald á 7. síðts.