Tíminn - 10.01.1965, Qupperneq 9

SUNNUDAGUR 10. janúar 1965
TÍMINN
Galdrar
átittug-
ustu öld
A s.l. ári kom út hjá forlag-
inu Spring Books í London
bók sem nefnist A Pictorial
History of Magic and The Sup
ernatural. Höfundurinn er
franskur, Maurice Bessy að
nafni, en bókin kom út í Frakk
landi 1961 og nefnist þar Hist-
oire en 1000 images de la mag-
ie.
Eins og nafnið ber með sér
fjallar þessi bók um sögu
galdra, en þar mun vera drep-
ið á flest það markverðasta,
sem vitað er um galdrakúnst
frá upphafi til þessa. Aðal efni
bókarinnar er þó myndir, tæpt
þúsund í ensku útgáfunni.
Þetta er saga galdralistarinn-
ar í myndum og knöppu les-
máli.
Efnið er mörgum hugleikið,
jafnvel á þessari öld. Ef dæma
má af þeim fréttum, sem ber-
ast utan úr heimi, þá eru galdr
ar enn við lýði, jafnvel í ná-
grannalöndum okkar. Síðast í
fyrra bárust þær fréttir frá
Bretlandi, að galdrakindur
væðu þar uppi og fremdu seið.
Var sagt að prestar hefðu skot-
ið á fundi til að ræða þetta
ískyggilega mál. Um svip-
að leyti fréttist að galdra hefði
orðið vart i Norður-Þýzkalandi,
enda er þar gamalt og frægt
jhöfuðból galdralistarinnar í
Evrópu norðanverðri. Sumir
ráku upp stór augu við þessi
tíðindi, að svartigaldur ætti sér
stað í Evrópu tuttugustu ald-
arinnar.
Fyrrnefnd bók fjallar þvi
um efni, sem er ekki jafn fjar-
lægt nútímanum og virðast má
í fljótu bragði. Að öðrum
þræði fjallar hún um ýmislegt,
sem við köllum hjátrú og dul-
ræn fyrirbæri, en af þeim er
nóg hérlendis, ef dæma má eft-
ir þeim bókakosti, sem lands-
menn helga slíkum málum, og
brennandi áhuga fyrir drauga-
gangi. Það kann að virðast und
arlegt að setja galdra og dul-
ræn fyrirbæri eins og miðils-
hæfileika undir einn hatt, en
á bókarhöfundi er að skilja,
að þetta sé jafn skylt og skegg-
ið hökunni.
í formála kemst Maurice
Bessy að orði á þessa leið:
Vitræn viðleitni mannsins er
fólgin í því að þekkja leynd-
ardóma náttúrunnar, leitast við
að skilja meiningu þeirra og
svipta af þeim blæjunni. Þeir
sem hafa ráðið slíkar gátur
Þetta franska skilirí, gefur nokkuá til kynna um hvað hin svarta
messugjörð snýst.
Þessi galdrakúnst virðist þekkt
um allan heim. Myndin er af
trélíkneskju frá Kongó, takið eft
ir nöglunum j brjóstinu. Kongó-
búar gera slíkar líkneskjur af
óvinum sínum, bæði mönnum og
dýrum, reka í þær nagla og
trúa þvi, að þetta verði tll-
ætiuðum manni eða skepnu að
aldurtila. í Evrópu mun hafa
verið notazt við dúkkur, reknar
í gegn með prjóni. Bragðið er
þekkt í frásögnum frá Evrópu
og Ameríku.
með dulmálslyklum ýmissa við
horfa, mynda hlekki í eina og
sömu keðju. Aflið sem kirkj-
unnar menn nefna „guð”, heim
spekingar „lög“, siðfræðingar
„boðorð“ og vísindamenn „nátt
úru”, þetta afl skilgreina dul-
spekingar sem ,,hugsýn“ eða
„skilning.“ Þeir sem leita svars
innra með sjálfum sér, byggja
allir á sömu grundvallar regl-
unni: að rannsaka eininguna,
manninn, til skilnings á heild-
inni, alheiminum. Dulspeking-
ar starfa á sama hátt. Þeir nota
manninn sem tilraunadýr, og
reyna með samanburði, að :om
ast að raun um lögmál allrar
tilveru.
Þá kemur höfundur að vis-
indunum og ræðir um tregðu
vísindamanna, að rannsaka það
sem ber keim af einhveiju yf-
irnáttúrlegu. — Það sem er
óþekkt, og það sem hefur ekki
hlotið viðurkenningu, telja
menn dularfullt og óaðgengi-
legt. Hann segir, að hin op-
inberu vísindi taki ekki mark
á öðrum tilraunum en þeim,
sem hægt er að endurtaka tak-
markalaust undir sömu kring-
umstæðum, en vitnar einnig í
þekktan vísindamann, franska
stjörnufræðinginn Laplace.
sem sagði: „Skilningur okkar
á náttúruöflunum og tilgangi
þeirra eins og hann birtist í
ýmsum myndum, er svo smár
að það væri andstætt heim-
spekilegu iðhorfi, að neita
því, að slí vbæri (ga)drar:
gætu átt s að, aðeins vegna
þess, að þau víerða ekki skýrð
með þeirri þekkingu, sen við
nú búum yfir. Því örðugra sem
okkur veitist að viðurkenna
slík fyrirbæri, því meiri ástæða
er til að rannsaka þau vand-
lega.“ Maurice Bessy segir. að
ÞVamnalo a bls IS
ÞÁTTUR KIRKJUNNAR
Epifanía - birting
Anifað heiti á þrettánda i
jólum er Epifanía eða Epifan-
íu-hátíð.
Þetta mun vera ævafornt og
auðvitað komið úr grísku, en
þar eiga flest kirkjuleg heiti
uppruna sinn.
Epifanía þýðir vitrun, birt-
ing og gæti #erið táknrænt
bæði á andlegan og efnisleg-
an hátt: Birting í ríki sólar
mót vori og vitrun, sem er
andleg birting, nýtt útsýni.
Við erum enn stödd á myrk-
asta tíma ársins. Ljósið kepp-
ir um völd við myrkriö, og
enn virðast myrkrin ein hafa
völd. Þetta er hörð barátta.
Við getum naumast greint
nokkra sigurvon, en samt fær-
ir hver dagur Ijósinu sigur,
hversu dimmt, sem ann-
ars kann að vera umhverfis á
heldimmum miðsvetrarmorgni.
Hið sama gerist í mannsvit-
und fyrir áhrif guðstrúar. Þar
birtir smátt og smátt. Og það
gerist fyrir vitrun, kraftbirt-
ingu, sem stundum er svo hæg
fara, að hún verður varla
greind. Guðsvitundin í tilfinn-
ingarlífinu skýrist smátt og
smátt og urn leið eykst kraft
ur til að skynja rétt tilver
una alla. En öll tilveran geym
ir guðsmynd og opinber
un hans þeim, sem á ljósið i
sjálfum sér, lifir sína Epifan-
íu.
„Líf er vaka, gimsteinn gæða
Guði vígt en ekki mold.
Aldrei sagði sjóli hæða:
Sálin verði duft sem hold.“
Ein einasta leiðin til að
bægja brott myrkrinu e>- sú,
að sleppa ljósinu inn, greiða
því götu. En til þess þarf að
opna, ef við eigum að eignast
ljós í okkur sjálfum.
Við berum það ekki inn í
trogum fremur en Bakkabræð-
ur forðum. Við verðum að hafa
glugga á húsinu.
Ljósið getur Ijómað hvar
sem er, en það verður peim
ekki að notum sem ekki opn-
ar fyrir því, setur hlera fyrir
glugga, dregur niður glugga-
tjöld eða hreinlega lokar aug-
unum.
En þannig t'ara margir að j
þröngsýni, misskilningi, hjá-
trú og fordómum eða af dauð
um vana ekki sízt í trúmái-
um.
Þannig hefur kirkjan sjálf
stundum gert ,ekki einungis
katólska kirkjan, þótt hún sé
oftast ásökuð af því að hún
liggur beinl við höggi með
sögulegum rökum, heldur og
aðrar kirkjudeildir, sem loka
ljós sannleikans úti, af því að
það guðaði ekki á viðurkennd-
ar dyr.
„Ef ljósið i ber er myrkur,
hve mikið verður þá myrkrið?"
sagði Kristur, sjálft ljós heims
ins. En hann sagði einnig að
sínir lærisveinar ættu að vera
Ijós heimsins.
En er það ekki einmitt að
loka fyrir Ijósið i uppeldinu.
þegar ekkert er gert til að
efla móttökuhæfileika vitrana
og birtingar?
Þeir, sem fengu vitr-
anir nefndust sjáendur Þeir
sáu. Þeim vitraðist. Þeir urðu
vmist spekingar. vitranamenn
eða vitringar.
Nú þykir allt slíkt broslegt
eða bjánalegt, og í skólum er
ekkert eða fátt gert til að efla
þennan hæfileika, trúarþátt,
innsæi eða hvað mætti nefna
hann.
En sú sjón, sem ekki er not-
uð, daprast. Ljós, sem sett er
undir mæliker, deyr. Hæfileik-
ar og gáfur sem ekki fá að
þroskast krókna og dvína.
Hæfni til vitrana og innsæi
munu dvína með íslenzku þjóð
inni, ef svo fer um kaldan
ítroðning þekkingaratriða, sem
nú er í skólunum. ímyndunar-
afl og skáldgáfa eru meðal
þeirra gáfna, sem skapandi
listamenn eiga í ríkum mæli.
Þetta eru þættir trúarlífsins.
Án trúrækni engin skáld, eng-
in listaverk. Skáldskaparafrek
og listasköpum þjóðar og ein-
staklings stendur í flestum til
fellum í réttum hlutföllum við
trúrækni hennar eða hans og
göfgun trúartilfinningar. Án
trúar engin skáld. Seint af því,
sem við teljum nú hégómann
einan og hindurvitni voru ágæt-
ar leiðir til eflingar listgáfu
og vitrana, ef rétt var og er
á haldið. Meira að segja trú
á jólasveina, álfa, tröll og
huldufólk er uppspretta vitr-
ana, skáldsýna og andlegrar
sköpunar. Án slíkra trúarlegra
áhrifa ættum við engari Kjar-
val, engan Einar Jónsson, eng-
an Laxness engan Pál ísólfs-
son, svo að eitthvað sé nefnt.
Nú munu fáir beinlínis sjá
eftir þessum trúarviðhorfum,
þessari tröllatrú og álfadans-
vitrunum. En eitthvað verður
samt að koma í staðinn, ef
þjóðin á ekki að bíða andlegt
afhroð í andlegri auðn og ís-
kaldri skynsemi, sem lætur til-
finningalíf, líf hjartans engu
varða.
Þarna verður kirkjan neð
boðskap Ijóssins og lífsins að
koma til sögunnar til að afla
og göfga trúarvitundina. Skóli
og kirkja verða að vinna sam-
an og hvorugi a annars
kostnað. Skólinn eflir hugsun
og vitundarlíf, veitir þekkingu,
auðvitað getur hann oft og ger
ir meira. En þetta -íefur verið
og er sérstakt hlutverk hans.
Kirkjan á að uppala hjartað,
tilfinninguna, vitranahæfni og
sjáendagáfur, skáldlegt innsæi
og listskyggni með guðsorði,
ljóðum, bænum, ljósum, söngv-
um, músik og mystik. Hún er
helgidómurinn og leyndardóm
urinn um leið, ef hún kann
og rækir sitt hlutverk á réttan
hátt.
Það er því ekki ut i bláinn
að guðspjallssaga þrettándans,
epifaníunnar er sagan um
Krist í hans fyrstu íirkju-
göngu, komu hans í musterið
í Jerúsalem. Og þar var íann
svo opinn fyrir mystik og
speki, að hann gleymdi bæði
stað og stund.
Móðir hans íefur tekizt vel
með tilfinningalegt, það er að
segja trúarlegt uppeldi hans.
Aðalatriðið er að opna fyrir
ljósinu. Kveikja ljósið. Svo ger
ist hitt af sjálfu sér. „Funi
kveikist af funa, ljós af ljósi.“
Varðveita hæfileikann til
áhrifa fr-á undramætti ljóss af
hæðum, sem vitjar vor jafn-
vel inn \ myrkur og skugga
dauðans, svo heldur það áfram
að breyta dimmri nótt í dag
og snúa dauðans opi i vonar-
lag.
Þetta hlutverk Kraftbirting-
ar til vitranalífs má ekki van-
Pramhald á bls. 13