Alþýðublaðið - 05.08.1955, Qupperneq 5

Föstudagur 5. ágúst 1955
ALÞfÐUBLAÐlÐ
PÁ.LL E. ÓLASON sagn-
ifræðingur sagðl, að a Reykjum
■við Hrútafjörð væri annað
'bezta skólastæði á landinu.
Þetta vissu áhugamenn í
Strandasýstu og Húna'þingi
iyrir fjórðungi aldar. Unga
íólklð við Hrútafjörð reisti
íyrst með gjöfum, sjálfboða-
•vinnu og ríkisstyrk ágæta yf-
jrbyggða sundlaug á eyri, sem
gengur út í fjörðinn austan-
verðan. Þegar sundlaugin
ihafði verið noíuð um stund,
jþótti æskumönnum norður þar
ástæða til að gera þar meiri
íramkvæmdir. Menn afréðu að
foyggja hjá sundlauginni skóla
fyrir æskumenn héraðsins. Þar
unnu margir með áhuga og
iórnfýsi að f ramtíðaryerki.
*— Vestur-Húnavatnssýsla og
Strandasýsla , lögðu fram til
ihúsbygg'ngarinnar ríflegan
íjárstuðning úr tekjulitlum
sýslusjóðum. Rikið lagði fram
ihelming af byggingarkostnaði.
Lán voru tekin og unnin sjátf-
fooðavinna. Reykjaskóll varð
glæsibvgeing á glæsilegum
stað. Guðjón Samúelsson teikn
sði skóiann og stýrði bvgging-
srframkvæmdunum. Reykja-
skóli er eitt af meistaraverk-
uffl hans.
DUGMIKILL
SKOLASTJORI.
Eftir 1930 gekk harðæris-
foylgja yfir landið. Reykjaskóli
Ifojó árum saman við skin og
E-kúrir. Stundum stóðu tilefn-
aslitlar deilur um minni háttar
etriði foonum fyrir brifum og
dró þá úr aðsókn í bili. Ég gaf
þá forráðamönnum hans það
ráð að fá Jón Sigurðsson í
Yztafelli til að síýra skólanum
í nokkur missiri. Því ráði var
ffylgt. Jón geymdi bú sitt í
Yztafelli í ráðsmannshöndum
a þrjú ár og stýrði Reykjaskóla
crneð prvði. Jón var bóndi, sam
vinnufröta.uður, snjall rithöf-
imdur oe víðsýnn mannræktar
maður. Undir hnas stjórn fyllt
jst skólinn af ágæíum nemend
um. Þá flutt: Jón aftur austur
í Köldukinn og sinnti aftur
æviviimu sinni, búnaði og rit-
störfum. En viðrétí ng skólans
undir hans stjórn sýndi. að
lólkið við Hrútafjörð vildi lála
anda sveilamenningarinnar
ríkja í héraðsskóta Stranda-
rnanna og Húnvetnhiga.
Nýr skólastjóri tók við
•Reýkiaskóla. Hann hét Guð-
jnundur Gíslason. Árnesingur.
preindur maður, fjölhæfur, vel
foúinn undir starfið bæði
heima í sveit s'nni og með
skólaff^ngu innan lands og ut-
an. Hann hafði bá um margra
éra skeið verið vinsæll og vel
virtur samkennari Bjarna
jBiarna'-onar á Lauoarvatni.
Hæfleikar os uudirbúningur
‘Guðmundar Gísla'onar benti
eind / aið í þá átt, að við stiórn
ifoéraðsskóla væri hann réítur
maður á réttum stað. Sú varð
Jíka raunin á. Revkiaskóli hélt
éfram að btómgast í nokkur ár.
HÉR AÐSSKÓLINN TEKINN
. TRAUSTATAKI
Á þessu varð alger breyting
xneð skólalöggjöf Brynjólfs
Bjarnasonar 1946. Löggjaíinn
tók þá alla héraðsskólana
Iraustataki. Ríkið sló eign
sinni á þesa skóla og svipti þá
sjálfsijórn. Kennarar voru
gerðir að ævilöngum embætt-
jsmönnum með fösium emb-
æltisiaunum. Héraðsskóiunum
var breytt í skylduskóla fyrir
æsku landsins. Þeir áttu að
laka við af barnaskólunum,
Kennslan skyldi miðast við að
aliir unglingar úr byggð og bæ
gætu á 16 ár aldri iokið prófi
til að geta gengið beint inn í
Jónas Jónsson frá Hriflu
YKJASKÓLI MUN
UFA
menntaskóla eða kennaraskóia
og verða embætiismenn. Þar
sem hér var um skólaskyldu að
ræða þótti sjálfsagt að fylla
alla héraðsskólana með nem-
endum rétt komnum af barns-
sidri. Tala föstu kennaranna
við þessa ríkisskóla var nú mið
uð við að þar væri hvert rúm
fullskipað hvert haust. Öllum
þessum m'kla uugmennahóp
var stefnt á brekkuna upp til
háskóla, en frá beim leiðum,
sem bggja að atvinnulííi lands
manna.
FJÓRIR KEPPINAUTAR.
Jafnhliða þessu furðulega
eigna- og valdaráni í sveiium
landsins bjó löggjafinn til
marga nýja keppinauta við
héraðsskólana. Við Húnaflóa
risu með miklum ríkislaunum
fjórir keppinautar við Reyki í
Hrútafirði. Nú kom að engu
haldi hin góðu og miklu húsa-
kvnni handa skóiunum, sem
fólkið hafði reist í sveitum
með stórhug og frjálsum fram-
lögum á j arðhi tastöðum, þar
sem ekki var aðeins séð vel fyr
ir bóklegri kennslu, heldur
voru og sundlaugar, leikfimi-
hús og verkstæði fvrir pilta og
stúlkur. Til landsprófskennslu
mátii nota upphitaða skúra
eða kjallaraholur. Þar mátti
kenna án áhalda eða mikils
undirbúnings danska, enska og
íslenzka málfræði, enn fremur
um innyfli skorkvikinda, ártöl
úr spanska erfðastríðlnu, u-m
ætlir jurta eftir erlendum
myndum og að lokum nokkuð
af bókstafsreikningi. Kennar-
ar við ungmennaskólana verða
að búa nemendur undir loka-
próf í þessum furðutegu fræð-
um. Lög Brynjóifs Bjarnason-
ar frá 1946 gera þá kröfu til
ungmennakennara, að þeir
hafi lek'ð ákveðin próf. enda
er sterf þeirra allt bundið við
undirbúning fyrir próf. Eflir
bessum embættareglum hefði
Stefán Stefánsson skólameist-
ari ekki verið hæfur til að
kenna við eða stýra þessum
nýju skólum. Hver sá kennari,
sem leyfir sér að víkja í kennsl
unni að einhverju leyli að
námsefni, sem snertir daglegt
líf eða framleiðslustörf, má
búast við að Vera sv:ptur emb-
ætíi og dæmdur af almennings
álitinu til vanvirðu fyrir að
hafa eytt dýrmætum tíma nem
enda til þess, sem ekki snerlir
prófin. Skylduræknir kennar-
ar taka af eðlilegum ástæðum
það ráð að sitja stemþegjandi í
sínum virðulegu stólum þær
mínúiur, sem kunna að verða
afgangs, þegar lokið er yfir-
heyrslu á hinum tiltekna þekk
ingarskammti dagsins.
NÝTT VERKEFNI.
Reykjaskóli var nú sam-
kvæmt þessari löggjöf allilla
settur. Ríkið hafðl tekið eignir
hans og sjálfstæði. Honum var
fengið nýtt verkefni, að búa til
iaunamenn og forða eins mörg
um Húnvetningum og Stranda
mönnum eins og við mátti
koma frá þátttöku í búskap,
iðnaði eða sjómennsku. Hann
hafði fjóra keppinaula í næstu
þorpum, þar sem rí'kið lét
kenna landsprófsgreinarnar
og varði til þess miklum fjár-
munum. Foreldrum í þorpun-
um þólti að vonum gott að geta
hraðað börnum sínum í átt að
landsprófi hn þess að þurfa að
láta þau fara af heimllinu.
Kom nú að því að fáit varð um ] kveðinn. Unglingarnir tíu úr
nemendur úr héraðinu
ur neraðmu í
Reykjaskóla. Hins vegar ætl-
aði kennslumálastjórnin 100
t mönnum vist í skólunum og
I hafði séð fyrir nægiiega mörg-
! um föstum kennurum tit að
sinna þessum ímvndaða nem-
endaflokki.
SKÓLINN LAGÖUR
í RÚSTIR.
Skólaskylda ungmenna kom
strax til framkvæmda í Reykja
vík og. víðar .í þéltbýli. Margir
foretdrar í höfuðborginni áttu
börn, sem voru þrevtt á löng-
um setum yfir leiðinlégum
bókum í barnaskólum. Kviðu
þau mjög fyrir lengri vist af
því tagi í gagnfræðaskólum
átthaganna. Nú íréttu þessi
ungmenni, að sumir héraðs-
skólarnir væru orðnir mannfá-
ir og að þar mundi mega fá
nokkra tilbreytni í aðbúð og
kennslu frá því, sem völ var á
he'ma fyrir. Reykir voru í
þessari röð: Húsakynni mikil,
sundlaug á staðnum og fleiri
gæði. Skólastjóri varð að taka
móli hverjum umsækjanda á
skólaskyldualdri, meðan verlð
var að fylla húsrúmið og veita
kennaraliðinu nægilegt við-
fangsefni. Ekki þýddi að v!ð-
hafa görnlu reglu sveitaskól-
anna að spyrja um manngildi
og siðferði umsækjanda. Með
þessum hætti varð Reykjaskóli
og fletri héraðsskólar barma-
fullir af blönduðum nemend-
um: Mörgum, sem komu af á-
huga og vildu einlæglega hafa
mikið gagn af námsdvölinni og
illa tömdum slarklýð, sem lög-
in þvinguðu í skóla gegn vilja
þeirra. Brátt kom að þeim
landsfræga atburði i Reykja-
skóla, sem lagði einhverja
prýðilegustu menntastofnun
landsins í rústir um stundar-
sakir. Tíu ungmenni úr Reykja
vík, fimm piltar og fimm stúlk
ur, gerðust sek um agabrot,
sem leiddi til burtreksturs.
Eitt kvöld eftir háttatíma tókst
piltunum það þrekvirki að
laumast með lausastiga upp á
flatt þak og af því, með góðum
atbeina slallsystra sinna úr
borginni, inn í svefnskála
kvenna. Gæzlumenn urðu
bráðlega varir við þetta ferða-
lag, og voru piltarnlr sendir til
sinna herbergja. Brolið var
tvöfalt, bæði varðandi sóttvarn
ir og á reglum um kynni skóla
nemenda. Dómurinn var upp-
síórbænum voru sendir heim.
jÞessi dómur var uppkveðinn
tsamhljóða af skólasljóra á
Reykjum, keiinaraliðinu,
j fræðslumálastjóra og kennslu-
málaráðherra. Enginn hefur
dregið í efa réttmæti þeirrar
ákvörðunar.
Reykjavík á eins mikið af
góðum og vel upp öidum ungr
lingum og aðrir kaupstaðir eða
sveitir, en þar gætir meira
spilltu ungmennanna f mann-
,fjöldanum. Þessi tíu ungmenni
(hafa sennilega verið þaulvön
I að taka á hverju kvöldi'þátt í
. dansleikjum, þar sem ölæði
| var daglegt brauð. Piltarnir
ígátu líka verið vanir þeim
I kvennaveiðum, sem gerast á
hverju kvöldi í Reykjavík þar
sem tugir ungra mamia keyra
endalausa hringi í miðbænum
í því skyni að lokka ungar
stúlkur upp í bíla sína og gefa
þeim áfengi eftir því sem hent
ugt þykir að láta af hendi og
þiggja. Eins og skólalöggjöfin
er orðuð, hlaut að kom.a til því-
tíkra árekstra. Alþingi hafði
án athugunar breytt frjálsum
skólum sveitaniia í þvingunar
stofnanir iil að reyna að beina
hugum æskunnar að mjög ó-
frjóu bóknámi án þess að horfa
til hægri eða vinstri eða spyrja
hvað hentaði einstókum borg-
urum og þjóðfélaginu.
MISFELLAN LÁ í GER-
BREYTINGU SKÓLANS.
Að lokum gerðu yfirmenn
fræðslumálanna þá yfirsjón
að láta hjá líða að skýra glögg-
lega frá málavöxtum. Reykja-
skóli hafði ekki af sér brolið.
Ekki var heldur hægt að saka
Strandamenn og Húnvetninga
fyrir það! myndarlega tak að
reisa þessa prýðilegu byggingu
fyrir börn sín og ótalda afkom
endur. Misfellan lá í gerbreyt-
ingu skólans um eignarhald,
kenn sluef ni, ken nsluskipun,
aga og síjórn. Það var ríkis-
valdið, sem hafði þrýst óhæf-
um nemendum inn í skólann
og lo'kkað fólk við Húnaflóa til
að vanrækja sína eigin stofn-
un. AJmannarómur, sem ekki
var byggður á réttri þekkingu,
fordæmdi Rey-kjaskóla fvrir
vöntun á heilforigðum starfs-
háttum. Smátt og smátt rénaði
aðsóknin þar til hún var í
fyrra orðin svo líiil, að ekki
þótti tiltækilegt að halda uppi
skóla að Reykjum. Eins og mál
um var komið var þetta .rétt-
mæt og eðlileg "áðstöfun af
hálfu kennslumálastjórnarinn-
ar. Fólk þurfti að sjá, hvert.
komið var, og leiia skynsam-
legra úrbóta.
GÖMLU HÉRAÐSSKÓLA-
LÖGUNUM FYLGT .4 NÝ,
Á síðustu árum hafa skóla-
lög Brynjóifs Bjarnasonar
þjarmað allverulega að þjóð-
inni, bæði foreldrum og ung-
mennum. Þetta varð til þess,
að í vetur sem leið báru nok'kr
ir þingmenn úr sveitakjördæm
um fram tillögu um að stjórn-
in he'milaði tiltekinni tölu
ungmennaskóla að fylgja hinni
upprunalegu löggjöf héraðs-
skólanna frá 1929. Tillagan
vakti i'hygli, en var ekki úi-
rædd, hins vegar sýndi ’hún
hvert stefndi í þessum málum.
Næst gerðist það, að skólá-
nefhd Reykjaskóla kom eð
máli við kennslumálaráðherra
og óskaði heimildar hans til að
skóli þeirra yrði sfarfræktur
eftir gömlu héraðsskólalögun-
um á vetri komanda með saros:
konar launakjörum fyrir starfs-
menn eins og gilda við aðra-
þess háttar skóla. Ráðherra
skildi nauðsyn þeirra, sem
byggí höfðu Reykjaskóla, og
veitti þeim umbeðna heimild
með tilteknum skilyrðum um
hóflegan nemendafjölda. Heim
ildin mun vera bundin við eiti
ár, en þarf að líkináum að ná
til þriggja ára, svo að fullreynt.
fáist um árangur.
Reykjamenn hafa sorglega
sögu að segja. Fyrst var skól-
inn, eignir hans og allt forræði
af þeim tekið og stofnunin
gerð að nútíma umskiplingi.
Næst var þeim boðið að safna í
hús sitt siðspilltum stúlkum
hvaðanæva af„Iandinu. Þegar
þeirri bæn' var haínað, stakk
fræðslumálasíjórnin upp á aS
safna í hið tóma hús öllmro
börnum, sem til næðist úr nær
liggjandj sveitum, svo að for-
eldrarnir væru sírax lausir við'
að heyra æskumapnamál á
heimilunum. Þessu var líka
neitað. Tilgaiigur skólans hafði
verið sá að efla og slyrkja
heimilismenntun og þroska
sveitamanna, en ekki að stofn-
unin yrði til skaða eða minnk-
unar þeim sýslum, sem hafa
stofnseít skólann og eru hinir
raunverulegu eigendur hans.
BÆTT FYRIR STÓR
MISTÖK.
En nú horfir betur um mál
Reykjaskóla. Skólanefnd.. og
menntamálaráðherra gera sam
eiginlega tilraun til að bæta
fyrir stór mistök fyrri váld-
(Fnh. á 6. síðu.)
300 bús. lifa af vændi f Frakklandi
í FRAKKLANDI lifa 300
þúsund manns beinlínis eða ó-
beinlínis af vændi, segir Henri
Francois Rey í binu kunna
franska vikuriti ,,France Ob-
servai'eur“. Lögin gegn vændi
sem atvinnu, sem sett voru 13.
apríl 1946 og meðal annars
sögðu fyrir um, að öllum vænd
ishúsum skyldi lokað, hafa
ekki dregið úr vændi, heldur
aðeins þv’í, að breytt er um að-
ferðir.
LÖGREGLU MÚTAÐ
Það þarf velvilja af hálfu lög
reglunnar lil að sb’kt ástand
geti haldist við, og öruggt má
ielja, að lögreglan v.ti stórum
meira um hin ólöglegu vændis-
hús en hún viðurkennir opin-
berlega. Til eru þeir lögreglu-
menn, sem fá t. d. 10 000
franka á mánuði fyrir að halda
verndarhendi yfir hinum svo-
kölluðu „blómum malbiksins11
(vændiskonunum).
BREYTTAR AÐFERÐIR
Á árunum eftir stríð hefur
breylzt töluvert, hverjar kon-
ur leggja þetta starf fyrir sig.
Hlutfallslega fáar sveitastúlk-
ur, sem halda til bæjanna,
velja sér þetla starí. Flestar
gleðikonurnar velja sér þessa
atvinnu af eigin vilja eftir að
hafa hugsað sig vendilega um,
fullyrðir blaðið. Margar rök-
leiða sem svo: Hvers vegna að
þræla í verksmiðju eða skrif-
stofu, þegar hægt er að verða
sér úti um jafnmikið íé á einu
kvöldi og á mánúði annars.
Önnur breyting er sú, að nú
er oftast samið um viðskiptin á
götu úti og mi'lliliðalaust milli
gleðikonu og viðskiptavinar;
hin kerfisbundna þjónusta
gleðihúsanna er að meslu úr
sogunni.
\
VERÐIÐ
Verðið, sem vændiskonur
setja upp, er auðvitað mismun
andi. .France Observaleur1 ger
ir lista yfir hin ýmsu hverfi
Parísar og hið ólíka verð. Dýr
ast er í Madeleine og Ohamps-
Elysées, 3000—5000 frankar,
Pigalle 1000—5000 fr., Mont-
pamasse 1000—2000 fr., en viS
Les Halles getur það komlzfc
niður í 500 fr. (Hundrað París-
arfrankar eru um 4,60 ísl. kr.jfc.