Alþýðublaðið - 27.08.1955, Síða 5

JLanigariíagiir 27. ágúst 1955
jaimur 3.
ELSTI
ELSTI innfæddi Reykvíking
urinn fæddist í Skuggahverf-
inu fyrir 98 árum, hann er á
meðal okkar eins og maSur frá
löngu Jiðinni tíð, eins og sögu-
persóna, sem stekkur holdi
klæc.'i upp úr bók, sem liggur
á skrifborðinu mínu. Hann
J>ckkii fræga menn og ófræga,
sem settu svip á bæinn íyrir
smannsaldri. Hann sá ..Skans-
inn“. Lækinn. Skólavörðuholtið
óbyggt, — Reykjavík eins og
hún var, áður en hún varð í
raun og veru til. Þegar hann
var þriggja ára gamall voru
íbúar hennar 1444 að tölu.
Hann kornst af tilviljun í barna
skóla. fór af tilviljun til náms
i Þýzkalandi og lenti af tilvilj-
un íil Höfðaborgar í Suður-
Afríku — og hann var á ,.Wand
ers>chaft“, þ.e. íe'rðað'ist 'borg
•úr borg á Þýzkalandi með
srníðatól sín á bakinu og leit-
aði sér vínnu. Hann er mjög
smá-r vexti og smáfelldur, en
fullur af lífi og fjöri, hann
gengur um allt og snýr sér við
á götu, ef hann mætir mynd-
©rlegri konu, hann les gler-
augnalaust og tajar skýrt og all
hátt, en heyrnin er svolíiið far-
ín ao bila. Minnið er nokkuð
gott, en þó kemur fyrjr, að
nÖfn oe ártöl „stelast úr mér“
4— og þá hristir hann úlfgráan
kollinn y.fir þessari bölvaðri
gleymsku, sera alltaf er að á-
reitg. hann.
A hvítasunnudag í fvrra, lá
ég úti í garðinum mínum í
góðu veðri, því að þá kom enn
gotf veður í Reykjavík. Allt í ,
ejnu. sá ég á gráan kö]l. sem
iism við veggbrúnina off fór,
bægf. Ég reis uod við dokk os ,
sá, að þarna var á ferð samall
vinur minn, -sem ég hafði ekki
séS lensi, Pétur Hafliðason
beykjr. Ég kallaði til hans. og
hann kom til mín, os síðan
lágum við saman harna { sras-
inu, og-hann s=sði frá. Það-vsr
þá, sem við ákváðum. að ég
skyídi skrifa við+al við hanri.
þespr ’nann vrði 98 ára gamall,
©S brð verður hann á mánu-
-Úagjnn kemur. Hann kom því
til nvn r>nna í vikunni, p*
hsfði beðið bann að koma til
mín eftir hádeffi. en hann tók
mig næstum hvf í rúmimi. knm
íívo snemma. Hefð; minnið ekki
■verið farið að svíkia hann, bá
hefði hann sannnrjega verið
efni í beila bók og h-’na
skemm+ilega. bví að Pé+ur
hann ekki aðoíns að ■'“c'ia frá
morgu óveniulogú, hQ-l'+ur bvr
hann o" vfir ág^'rí V’mnis'áfu.
,'V’ð verðnm að lá+a oVkur rævia
eitt. b+aðaspm+al o" bess xreCTr>q
er fiöldq mörCTn sleppt og stikl
að mjög á stóru.
] í NIKULÁSARKOTI.
r „Já, ég er fæddur 1857, löngu
á undan öllum atburðum að
taiér finnst. Ég fæddist í Skugga
hverfinu, í flæðarmálinu, þarna
í lægðinni fyrir neðan Lauga-
veginn, við svarta fjöruna og
fögur sundin og með Esjuna og
Kjalarnesið fyrir augunum . . .
Skuggahverfið var þá ekki
Stórt. Það byggðist aðallega
aíi minn, sem byggði Nikulás-
rélt fyrjr og eítir 1830. Það var
arkot, hann kom austan úr
Gmmsnesi með tvo uppkomna
syni sína, Haíliða og Guðmund
og byggði kotið, þá var siður
í Reykjavík að kenna kotin við
skapara sína og vitanlega var
kot afa míns skírt Nikulásar-
kot. Það Sióð þar, sem nú er :
litli græni bærinn hans Guð-
mundar míns Gissurarsonar
fyrrverandi fiskimatsmanns,
bak við Kvöldúlf. Já, Kvöld-
úlfarnir hömuðust lengi á Guð
mundi, að fá bæinn hans keypt (
an og kálgarðinn hans, en hann
vi]di ekki, hvað sem í boði (
væri, og þó að Kveldúlfarnir
létu rigna yfir hann eldi og
brennisteini, sem þeir raunar
gerðu aldrei. Jæja, já, þarna
stóð Nikulásarkot og þar fædd
ist ég. Þegar afi minn dó, tók
faðir minn kotið. Hann kvænt
ist Guðfinnu Péiursdóttur úr
Engey, dótíur hins mikla drukkið alll í mig á svipstundu
manns Péturs ,Guðmundssonar og eiginiega orðið Iæs sama
bátasmiðs og sjósóknara, en daginn og ég lærði að þekkja
eftir honum heita allir Pétrar staiina. Þetta er al]s ekki kar]a
á Seltjarnarnesi, og þó að grobb í mér. Það hefur þá ver-
miklu víðar sé leitað, og lík- ið grobb í henni. En hvernig
ast til bæði ég og Pétur sendi- svo sem það er, þá var ég flug-
herra í París. Já, Pétur var læs kornungur og kunni dálít-
mikill maður, hann var ]íka ið að skriía. Einnig kenndi
meðhjálpari, en þeir voru ann systir mín mér hrafl í dönsku,1
ars margir í þá iíð við hverja en hún hafði alizt upp hjá
kirkju og það hefur mér alltaf Jóhannesi snjkkara, Jóhannesi
fundizt skrítið. Já, og þegar „bleít“ eins og hann var kall-
faðir minn tók við kotipu lét aður, af því að hann var með
hann breyta því. Hann gerði fæðingarblett á analitinu. Hann
eina fyrstu bekkbaðstofu hér. hafði kennt hpnni dönsku . . . ■
Þú veizt náttúrlega ekkert, En hvað þýddi kotungssyni
hvað bekkbaðstofa er fyrir eins og mér að hugsa tjl
nokkuð. Þao voru nefnilega mennía? Það var óhugsandi í
lofi yfir öllum kotum í gamla þá daga fyrir aðra en embætt-
daga, en pabbi hafði ekki neitt ismanna- og kaupmanna- eða
loft yfir sinni baðstofu. Hann stórbændasyni.
I Að Hofteigi í Suður-Múla-
’ sýslu sat prestur að nafni Þor-
HAFLÉÐÁSON ■ grímur Arnórsson. Hann átíi,
að mig minnir 8 dætur, en að-
S
• uvviui t* tnu — ct IICUÍ£ ^
j ili sonar síns, Kjartans, vél-^ eins 1 son. Sonurinn var sett-
PETUR
dvelur á mánudaginn á heim
stjóra, a§ Hringbraut 98.
ur til mennta og hann var kom
i - inn í 4. þekk Latínu-skó]ans
,þegar hann lezt mjog snogg-
var víst dálítið upp á heiminn, ie§a- Móðir hans, prestsfrúin
enda búinn að ná í fína stúlku, að H(>fteigi og móðir mín, voru
og viljað sýna það, að hann j systur °g skrifaði prestskonan
gæti svo sem ýmis]egt. Faðir nú móður minni °S sagði henni,
minn Var frábær dugnaðarmað .að é§ sky]di erfa íöt °S bækur
ur og stundaði sjó öllum stund sonar síns svo °S vasapemnga,
um, milli vertíða hafði hann
skötulóðir og hrognkelsanet út
af Skuggahverfinu og reri það-
an. Móðir mín var mér hvort
tveggja í senn mjög góð, en
þó ströng og siðavönd, en þetta
hvort tveggja þarf að fylgjast
að, ef vel á að fara. Þau eign-
uðust 10 börn, en 5 dóu ung
og öll úr bólunni. Bólan var
bölvuð plága, hjó niður hvar
sem hún kom, sérstakjega ef
hún komst inn um dyrnar hjá
fátæku fólki. Við vorum fátæk,
þó að ekki væri ég svangur.
Ég var yngstur systkina minna,
ég held að Ólöf, móðir séra
Bjarna, hafi verið elzt þeirra.
HUGURINN STÓÐ TIL
M-ENNTA.
Mjög snemma hafði ég mikla
löngun til þess að læra, enda
var ég ótrúlega næmur. Mamma
sem honum höfðu verið ætlað-
ir.
Um þeíta leyti var enginn
barnaskóli í Reykjavík. Að
vísu hafði verið barnaskóli
áður, og áttu þeir, sem tóku
upp 100 hesta af mó að láta
einn hest til skólans, en Ros-
enörn stiftamtmaður bannaði
þetta, að ég held, um 1848. Þá
eða nokkru síðar tóku höfðingj
arnir sjg til, kaupmenn og em-
bæitismenn, og stofnuðu til
skólahalds fyrir börn sín og
fengu Latínuskólapilta til að
kenna þeim. Skólinn var í
Bieringshúsi við Strandgötu,
þar sem nú er verzlunin Edin-
borg í Hafnarstræti. Frændi
minn einn gekkst nú í það að
ég fengi að sækja þennan skóla.
Hann var byrjaður þegar ég
kom. Ég var prófaður, settur
í miðbekk -— og neðstur. 28
mín sagði síðar, að ég hefðilvoru í bekknum og 20 skaut
ég aftur fyrir mig við næsía
mánaðarpróf, og um áramóíin, 1
eða á miðs^ertrarprófi, varð j
ég efstur,- Þá var mér boðið að
fara upp í efsta bekk, en ég1
vildi heldur vera eistur í mjð- !
bekk en lægri í efri bekk. Ég 1
man bezt eftir séra Jóni Bjarna :
syni, sem síðar varð prestur
vestan 'hafs. Hann kenndi okk-
ur réttritun og landafræði og
eiíthvað fleira. Ég man allíaf,
þegar hann tilkynnti okkur, að
nú ættum við að fara að Iæra
landafrséði: Hana hafði é aldrei
heyrt nefnda á nafn og aldrej
séð bók um hana. Hann setti
okkur fyrir að ]æra um firði
,og bæi á Jótlandi. Ég vissi ekk
! ert hvernig ég átti að læra
þetta og fór grenjandi h.eim
og þó vondur. En mamma mín
sefaði _mig og ég seítist við að
lesa. Ég hafði vanizt því að
læra allt utan bókar, og svo
(vildi til, að í fyrsta Iandafræði
; tímanum hjá séra Jóni kom ég
' fyrstur upp. Og út úr mér stóð
, bunan þangað til Jón sagði:
I.Svona, hættu nú og seziu.“
, í frímínú+unum hvíslaði hann
að mér að •svona ætti ég ekki
að læra landafræði. Og ég
ég lærði margt í þessum skóla.
Ég var 12 ára, þegar ég fór í
skólann.
SÉRA HALLGRÍMUR.
Ungir strákar unrm oft á
þessum tíma að því að „stúga“
ifisk í skonnortur. Við hlóðum
. fiskinum í lestarnar, og það
, var gert samkvæmt mjög ströng
um reglum. Hnakkinn var hafð
ur efstur og sveigður fram, en
roðið sneri upp, sporðurinn var
neðstur, og þannig átti að
„stúga“, að allt væri ejns slétt
og fjalagólf, en strámottur voru
settar á milli. Ég vann að þessu
og fekk nokkra skildinga um
tímann. Þarna komst ég í
snertingu við erlenda menn og
vaknaði með mér óstjórnleg
löngun til þess að komast ti]
útlanda. Ég man, að stundum
sat ég á „Skansinum“, öðlru
nafni „Batteríinu“, og horfði
tárvotum augunum á eftir
skipunum, sem sigldu út í æv-
intýrin ...
Svo var ég fermdur, þegar
ég var 14 ára. Pyrst gekk ég
í spurningar til séra Ólafs
Pálssonar, en síðarj veturinn
til séra Hallgríms Sveinssonar.
Hann var þá kornungur og ný-
sloppinn úr skóla, og fólki þótti
það hin mesta goðgá að gera
svo ungan mann og lítt reynd-
an að dómkirkjupresti í Reykja
vík. En það mun mest hafa
valdið um andúðina á honum
í upphafj, að hann kom með
nýjar hugmyndir. Þú mátt ekki
gleyma því, að um þetta leyíi
voru íbúar Reykjavíkur eitt-
hvað um 1600 að iölu. Þetta
voru ekkert annað en broka-
fullir kaupmenn og danskir a&
suki — og ekki voru embætt-
ismennirnir be4ri. neiría bva5
fleiri voru íslenzkir, en sleiktu
þó allt það, sem erlent var,
eins oe enn vil) brenna víð sýn.
ist. mér. Áður höfðu prestarn-
jr til dæmis raðað bömum við
fermingu þannig að höfðingja-
krakkarnir voru hafðir efst.ir
— til þess að fá aukabóknun
fvrir — og ko+ungskrakkarnir
voru hafðir neðstjr. Skelfileg,
helvííis forsmán. Þessu breytti
Hallgrímur strax, Hann lét
börnin draffa. Mér þótti vænt
um þann mann. Hann fermcfi
mív. Ég man ekkert. hvar ég
stóð, enda alveg sama fyrsi
dregið var.
TIL ÚTLANDA.
Og svo allt í einu barst mér
upp í hendurnar tækifærj til
þess að láta fegursta draum
minn ræ'a.st. að fá að kynnast
öðrum þjóðum.
Einu sinni var vinnukona f
Hafnarfirði. Ura sama leyti
kom þangað danskur timbur-
maður tíl þess að byggja pakk-
hús fyrir Linnet kaupmann.
Timburkaupmaðurinn lagði £
púkk hjá vinnukonunni og
stakk svo af heim til sín eins
og venja útlendinga er. Þegar
strákurinn úr púkkinu var far-
inn að vaxa varð hann mjög
ódæll o£f fóstri hans kvartaði
undan bví við skipstjórann á
skipi Grarns Jausakaupmanns,
en fósírinn var kallaður hjrin
ríki, ekk.i vegna hess. að hann
væri ríkur. heldur af því að
hann keypti í einu lagi árs-
forða til heimilis síris. Jæia,
fóslrinn kvartar undan strákn
um úr púkkinu við skipstjór-
ann og þá segir skipstjóri: „Ég
skal tska kauða með mér út og
setja hann í jðn. Það ska] verða
maður úr stráknum." Og strák
urinn fór út, alla leið til Fléris
borgar á Þýzkalandi og lærði
þar beykisiðn og það varð máð
ur úr honum. Svo giftjst
mamma hans. en haj\n hélt uppi
sambandi við hana og var góð-
ur henni. Einu sinni skrifaði
hann hennj og spurði hvort hútt
þekkti ekki íslenzkafn dreng,
sem vildi Iæra beykisiðn,
Mamman talaði við mína
mömmu, og mamma talaði við
mjg og ég þaut upp til handa
og fóta og fór einn míns liðs
á bölvuðum sleða til Danmerk
ur, aðeins 15 ára gamall. Já,
þetta var hinn versti sleði. Gat
ekkert siglt. Yið lentum ]íka í
versía veðri og hraktj Iangt af
leið. Ég man hreint ekkert,
hvað við vorum lengi á leið-
inni. Skipstjórinn var mér
góður, og hann kom mér upp í
brautarlest áleiðis til Fleris-
borgar eftir tveggja daga dvöl
í Höfn. Það var allt í lagi með
mig í Höfn. Ég kunni dönsku,
en ég kveið fyrir því, þegar
víð kæmum til Kolding, því að
bá myndi allt verða þýzkt. Ég
fór á þrjðja farrými og sat þar
lengj vel einn. En svo komtt
þangað tveir menn og var ann.
(Frh. á 7. síðu.) ;