Alþýðublaðið - 19.10.1955, Qupperneq 5

M'iðvikudagur 19. október 1955.
A I þ ý S u b i a S i S
FULLTRÚAR Bandaríkj-
anna, Frakklands og Kína
héldu nú fundi um málið, venju
lega í skrifstofum viðkomandi
sendiráða, en einnig á stundum
í skrifstofu minni í Manhattan-
hverfinu, og sat ég alla fund-
ína. Bretar kusu ekki að taka
þátt í fundunum, en Sir Alex-
ander Cadogan mætti á nokkr-
‘um þeirra til að svara spurn-
ingum fulltrúanna. Öll var máis
meðferðin á fundum þessum
þessum hin hörmulegasta. Sov-
étveldin ein virtust heilhuga
með skiptingunni, Bandaríldn
hins vegar bersýnilega ekki.
Orðrómur var uppi urn það, að
Bandaríkjamenn ynnu að því
að milda afstöðu Araba og
myndu tilleiðanlegir að hverfa
írá skiptingunni til málamiðl-
'iinar. Var með öllu útilokað, að
'öryggisráðið eða fastafulltrúar
'þess tækju nokkrar ákvarðanir
í málinu, er að kvæði, á meðan
andrúmsloftið var slíkt.
Svo langt gekk þetta, að full-
trúar Bandaríkjanna í öryggis-
:ráðinu afneituðu skiptingará-
ikvörðuninni þann 19. marz,
sama daginn og fastafulltrúar
ráðsins báru fram tillögur sínar
.'um framkvæmd skiptingarinn-
ar. Austin hafði fengið ný fyrir-
mæli. Hann tók til máls og
hvatti til þess að beitt yrði öll-
am tiltækum ráðum í því skyni
að binda tafarlaust enda á óöld-
ána í Palestínu. Það var þá, að
einhverjir kaldhæðnir fréttarit-
arar lögðu Austin þau orð í
munn, að ekki bæri að gera
neitt, ■— en gera það tafarlaust.
Þessari aðgerðarleysisafstöðu
ísmni til stuðnings vakti hann
uipp þá gömlu tillögu að frum-
kvæði Bandaríkjastjórnar, að
þegar bæri að fela Sameinuðu
þjóðunum gæzluvernd í Pal-
estínu til að tryggja friðinn, og
væri sú ákvörðun ekki á neinn
ifaátt bindandi varðandi endan-
■lega, stj órnmálalega lausn máls
Ins. Með tilliti til þess, að alls-
herjarþingið yrði kvatt til auka
fundar, „teljum við, að örygg-
Isráðinu beri að sjá svo um, að
Palestínunefndin hætti þegar
að vinna að framkvæmd skipt-
;ingar tillögunnar “.
Ég hafði átt tal við Austin
bg fjóra aðra fulltrúa ráðsins,
skömmu áður en fundurinn
Siófst, og Austin hafði þá getið
Jþeírrar tillögu Bandaríkja-
stjórnar að gera Palestínu að
gæzluverndarríki Sameinuðu
þjóðanna. Vakti ég þá athygli
á því, að fulltrúi Ástralíu í
hinni fyrri Palestínunefnd
hefði stungið upp á slíkri lausn,
en frá henni hefði verið horfið,
íþar eð fullvíst þótti, að ekki
aðeins annar hvor aðilanna,
íheldur báðir, myndu berjast
gegn framkvæmd hennar. Kvað
ég mun meiri liðstyrks við
þurfa til að framkvæma þá til-
-lögu en skiptinguna, en skipt-
.íngín væri fyrst og fremst talin
■óframkvæmanleg fyrir það, að
henni yrði ekki komið á nema
aneð hervaldi. Vakti ég athygli
á því, að ég sem aðalritari sæi
mig tilneyddan að spyrja, hvort
stórveldin væru reiðubúin að
taka á sig ábyrgðina, hvað fram
ivæmd bandarísku tillögunnar
snerti, færi svo að hún yrði ,sam
þykkt. Austin svaraði, að Banda
| Sendibílasfðð
| Hafnarfjarðar
^ Btrandgötu 50.
| SÍMI: 8790.
{ BLeíiaasímar 9192 og 9921.
ríkjamenn væru að sjálfsögðu
reiðubúnir að stuðla að sam-
■ þykkt hennar. Mér varð að
spyrja sjálfan mig, hvort átt
j-væri við álíka „skilyrðislausan
stuðning“ og þann, er þeir,
höfðu veitt tillögunni um skipt-
inguna.
i Ekki er mér kunnugt um, I
hvað gerðist að tjaldabaki áður
en þessi umsöðlun átti sér stað.
Það er hugsanlegt, að banda-
ríska stjórnin hafi samþykkt
skiptinguna í von um, að Arab-
ar myndu ekki veita jafn skefja
lausa mótspyrnu og brátt kom
á daginn, og Bretar reynast
samstarfsfúsari. Ekki er heldur
óhugsanlegt, að sá orðrómur t
kunni að hafa haft við nokkur
rök að styðjast, að vissir aðil- 1
ar óttuðust um olíuvinnslurétt-
indi, sem bándarísk félög höfðu
fengið í löndum Araba, ef
framámenn í Washington ættu
þátt að framkvæmd skiptingar- !
ályktunarinnar. Ef til vill hafa
Bandaríkjamenn og kviðið því, :
að Arabar myndu varpa sér í 1
útbreiddan faðm' Moskvu í
gremju sinni yfir skiptingunni. j
En hvað sem því leið var \
þessi stefnubreyting Banda-
ríkjamanna þungt áfall fyrir
Sameinuðu þjóðirnar, og tók ég
mér það nærri. Hún bar vitni
hörmulegu kæruleysi varðandi
álit stofnunarinnar og áhrifa-
vald. Ég hlaut að spyrja sjálfan
mig, hver verða myndi fram-
tíð Sameinuðu þjóðanna, ef
ekki væri annars stuðnings að
vænta af hálfu Bandaríkja-
manna.
! Allt þetta hugleiddi ég um
kvöldið, er ég hlýddi á útvarps-
fréttirnar, þar sem skýrt var
frá því vonleysi, er ríkti með
Sameinuðu þjóðunum, fögnuði
Araba og örvæntingu Zionista
og að Bretar lýstu sig sýkna
í sakar. Daginn eftir, — það var |
á laugardegi, •— hringdi.ég til,
Warrens Austins og fór þess á 1
leit, að ég fengi að ræða við j
hann. Reyndist það auðsótt. Ég
tjáði honum hug minn allan,
hve sár vonbrigðin væru mér
og hve ég tæki mér þau per-
sónulega nærri. Þeim í Wash-
ington væri vel kunn afstaða
mín til skiptingarákvörðunar-
innar. Það væri því hnefahögg
í andlit aðalritaranum, en eink-
um hefði ég gerzt ábyrgur gagn j
vart þessu máli. ,,Þú hefur líka
gerzt ábyrgur gagnvart því“,
sagði ég við Austin, „þetta er
árás á einlægan þegnskap þinn
við Sameinuðu þjóðirnar. Ég
sting því upp á, að við mótmæl-
um báðir fyrirmælum þeim,
sem þér hafa verið gefin og
vekjum opinberlega athygli á
þeirri hættu, sem Sameinuðu
þjóðunum hefur verið stefnt í,
á þann hátt, að við förum fram
á að okkur verði veitt lausn frá
störfum1.
I „Trygve,;— aldrei hefur mér
komið til hugar, að þú værir
svo tilfinninganæmur", svaraði
| Austin, og ég hevrði á rödd
I hans, að hann var djúpt snort-
inn.
j Hann ræddi við mig af hrein-
skilni og einiægni. Kvaðst hafa
mikla samúð með mér, og ég
hygg, að hann liafi virt afstöðu
, mína og framkomu. Hins vegar
var hann mér ekki sammála,
hvort sem það stafaði nú af því,
að hann var skiptingu Palestínu
| ekkí jafn persónuiega fylgjandi,
eða vantrúaðri á áhrif þess, að
við bæðumst lausnar, eða hann
áleit það beinlínis rangt, að við
færum þannig að. Hann kvaðst
ekki mundu draga.sig í hlé og
ráðlagði mér að gera það ekki
heldur. Ég mætti ekki álíta, að
stefnubreyting þeirra í Wash-
ington snerti mig persónulega.
Við skildum hvorir annan og
kvöddumst með vináttu. Ég hef
alltaf álitið hann traustan vin.
Síðan hélt ég til Gromvko. Að
þessu sinni þurfti hann ekki að
taka mér af neinni varúð. Af-
staða hans og stjórnar hans í
Palestínumálinu hafði jafnan
verið til fyrirmyndar. Ég tjáði
honum, að ég hefði í hvggju að
draga mig í hlé í.mótmælaskyni
við stefnubrevtingu Bandaríkja
manna. Aldrei hef ég vitað
Gromyko jafn alúðlegan. Hinn
alvarlegi sv.ipur hans varð sam-
úð þrunginn. Mér fannst sem
ekki væri Iaust við, að orð mín
vektu með honum nokkurn
ótta. Persónulega vona ég, að
þér dragið yður ekki í hlé“,
svaraði hann, ,.og ég ræð yður
frá því; Hvað er unnið við það?
Hvernig mundi það.geta breytt
stjórnmálalegum ákvörðunum
Bandaríkjanna? Ég mundi vera
yður þakklátur, ef þér tækjuð
ekki slíkt skref fyrr en mér hef
ur unnizt tími til að ræða málið
við ríkisstjórn mína“.
Gromyko sneri sér til mín
þrem dögum síðar. Kann hafði
sent símskeyti til Moskvu og
borizt svar. „Nei, — skilyrðis-
laust nei“. Ég fór að ráðum
Austins og þeirra í Moskvu og
sat kyrr.
Annar aukafundur allsherj-
arþingsins hófst í Flushing
Meadow þann 16. apríl 1948.
Undanfarnar vikur hafði ég var
azt vandlega að láta nokkuð
uppskátt um það, hvað ég teldi
líklegast, að allsherjarþingið
myndi hafast að í málinu, —
hvort tillaga Bandaríkjamanna
um gæzluverndina myndi verða
samþykkt, eða hvort þinginu
bæri að samþykkja hana. Hins
vegar gat ég ekki dulið aug-
ljósar staðreyndir, eins og það
til dæmis, að slík-'tillaga hefði
komið fram fvrir ári síðan, og
þá verið talin ófullnægjandi
lausn.
Allsherjarþingið ræddi málið
í mánuð og bar talsvert á úr-
ræðalevsi þess. Gæzluverndar-
tillaga Bandarikjamanna hlaut
lítið fylgi, enda þótt þeir í Wash
ington lýstu nú yfir því, að
Bandaríkin væru þess albúin að
láta í té þann liðsafla, er þeim
bæri að sínu leyti og með þyrfti.
Með tilliti til þess, að skipting-
in var í þann veginn að hefjast,
þar eð Bretar voru að láta af
umboðsstjórn, var þetta í raun-
inni hið sama og að leggja til,
að Sameinuðu þjóðirnar skyldu
koma í veg fyrir skiptinguna
með valdbeitingu. Ekkert ann-
að meðlimaríkjanna bauðst til
að láta liðsafla í té! Yfirleitt
voru menn vantrúaðir á það, að
gæzluverndartillagan væri
íramkvæmanleg, og rnörg af
meðlimaríkjunum voru því ein-
dregið fylgjandi, að Sameinuðu
þjóðirnar tækju rögg á sig og
framkvæmdu skiptinguna í stað
þess að eyða tímanum í þras
og þref.
Sir Carl A. Berendsen, hinn
hyggni Nýsjálendingur, túlkaði
þetta sjónarmið á sannfærandi
hátt í einni af sínum beztu ræð
um. Þar fann hann hugsunum
mínum og tilfinningum þau orð,
sem ég gat helzt kosið, og sendi
ég honum rósir fyrir vikið. Það
er í fyrsta skiptið, sem ég hef
launað ræðu með blómum. Sir
Carl skoraði á allsherjarþingið
að hörfa ekki fyrir hótunum um
valdbeitingu. Skiptíngin hafði
verið hin rétta Iausn i nóvem-
ber, og hún væri einnig hin
rétta lausn í apríl. En fyrir það,
að allsherjarþingið hefði látið
undir höfuð Ieggjast að finna
fullnægjandi ráð varðandi fram
kvæmd þeirrar ákvöðunar,
hefði það farið rangt að því að
gera það, sem rétt var.
Allsherjarþingið gerði síðan
þá ályktun, að það veitti örygg-
isráðinu stuðning í viðleithi
þess til að koma á vopnahléi,
og veitti sáttasemjara Samein-
uðu þjóðanna fullt umboð til að
vinna eftir megni að því, að var
anleg og friðsamleg lausn næð-
ist á Palestínudeilunni, í sam-
vinnu við vopnahlésnefnd þá,
sem örvggisráðið hafði sett.
Síðan leysti allsherjarþingið
Palestínunefndina frá allri frek
ari ábyrgð og þakkaði henni vel
unnið starf. En allsherjarþing-
ið ógilti ekki þá ákvörðun, er
það hafði tekið þann 29. nóv-
ember 1947, og breytti henm
ekki heldur. Hún t;ar því í fullu
giídi og er það enn.
Þegar allsherjarþingið sat.
síðasta fund sinn að þessu sinni
þann 14. maí, barst sú tilkynn-
ing, að yfirvöld Gyðinga hefðu
lýst yfir stofnun nýs Ísraelsrík-
is, er umboðsstjórnartímabilinu
lauk. Enda þótt þeir gengu meö
þessu skrefi lengra en gert var
ráð fyrir í ákvörðuninni um
skiptinguna, braut þetta ekki í
raun réttri í bág við hana. En
— hvað mundi verða næst?
Enn bárust óvæntar fréttir, í
þetta skipti þaðan, sem sízt var
búizt við. Á meðan allsherjar-
þingið ræddi þá tillögu Frakka
og Bandaríkjamanna, að koma
á fót alþjóða bráðabirgðastjórn
í Jerúsalem, barst sú fregn um
stöðvarnar eins og eldur um
sinu, að Bandaríkjastjórn hefði
viðurkennt hina sjálfskipuðu
stjórn sem valdhafa í Israel.
Enn ný stefnubreyting. Blöðin
birtu þessa ákvörðun Trumáns
áður en bandarísku fulltrúa-
nefndinni barst tilkynning um
hana og var því ekki nema eðli-
legt, að henni þætti fram hjá
sér géngið.
Og nú rak hver atburðurinn
annan. Arabaríkin sendu heri
sína inn í Palestínu. Slíkt var
augljóst brot á stefnuskrá Sam-
einuðu þjóðanna. Þegar örygg-
isráðið kom saman til fundar
þann 15. maí, var lesið upp sím-
skeyti frá egipsku stjórninni,
þar sem hún tilkynnti blygðun-
arlaust, að vopnaður her Egipta
hefði haldið inn í Palestínu til
að koma þar á ró og reglu . . .
ÞAÐ RÍKIR mikill áhugi fyr
ir, að koma á beinum sjónvarps
sendingum milli Ameríku og
Evrópu í náinni framtíð. Áður
en langt líður gæti svo farið,
að sjónvarpað verði sömu dag-
skrá milli heimsálfa á sama
tíma. Forstjóri sjónvarpsdeild-
ar brezka útvarpsins (BBC) hef
ur látið svo ummælt, að ekkert
sé því til fyrirstöðu frá tækni-
legu sjónarmiði, að sjónvarpa
beint til stöðva í Evrópu frá
Olymísku leikunum, sem haldn
ir verða í Ástralsu á næsta ári.
Vísinda- og menningarstofn-
un Sameinuðu þjóðanna (UNES
CO) hefur nýlega sent frá sér
ársskýrslu um sjónvarp fyrir
1955 ■— Television, a World
Survey — þar sem er að finna
nýjustu upplýsingar um þróun
sjónvarpsiris í heiminum. í dag
eru starfræktar sjónvarpsstöðv
ar í 58 löndum. Bandaríkin og
Bretland halda forystunni hvað
snertir fjölda stöðva og sjón-
varpsnotenda. í Bandaríkjun-
um eru nú 35 milljónir sjón-
varpstækja í notkun, en 4 mill-
jónir sjónvarpstækja eru í Bret
landi. Næst kemur Kanada með
um 1 rr.iilj. móttakara. í Sovét-
ríkjunurn er ráðgert að byggja
760.000 sjónvarpsmóttakara á
þessu ári.
í Frakklandi eru 200.000 sjón
varpstæki í notkun. Til saman-
burðar má geta þess, að í Bret-
landi eru seld 100.000 sjónvarps
tæki mánaðarlega. I Ítalíu eru
130.000 tæki.
SAMVINNA MILLI
EVRÓPUÞ J ÓÐA.
Sjónvarpið tekur ekki tillit
til landamæra miili ríkja frek-
ar en útvarpið. Margir eru þeirr
ar skoðunar, að með aukinni út-
breiðslu sjónvarps milli landa
megi takast að styrkja vináttu-
bönd og skilning milli þjóða og
þannig styrkja friðinn. Þegar
er komin á samvinna milli
þjóða um endursjónvarp, Þann
ig er t.d. samband, er nefnist
Eurovision, en meðlimir þess
skiptast á dagskrárefni. í þess-
um félagsskap eru nú Bretland.
Frakkland, Vestur-Þýzkaland,
Ítalía, Svissland, Holland,
Belgía og Danmörk. Stöðvar í
öllum þessum löndum sjónvörp
uðu samtímis sama efni frá stór
veldafundinum í Genf í sumar.
í Vesturheimi er sams koriar
samvinna um sjónvarp mffli
landa.
SJÓNVARPIÐ í AUSTUR-
EVRPÓU.
í skýrsium UNESCO er þess
getið, að samvinna um sameig-
inlegt sjónvarp sé í uppsigl-
ingu milli þjóða í x\ustur-Evr-
ópu, þannig að sjónvarpsstöðv-
ar í Sovétríkjunum, Varsjá,
Austur-Berlín, Prag, Budapest,
og Sofía skiftist á sjónvarps-
efni, þegar svo ber undir og
heppilegt þykir. Af Austur-Evr-
ópuþjóðunum er Austur-Þýzka
land komið hvað lengst í sjón-
varpi með fjórar stöðvar. Þá
kemur Tékkóslóvakía með tvær
sendistöðvar og þá þriðju í smið
um. í Sovétrikjunum eru lang-
drægar sjónvarpsstöðvar i
Moskva. Leningrad og Kiev, en
minni stöðvar í Gorki, Khar-
kov, Odessa, Stalingrad, S'verd
lovsk og Tomsk. Sjónvarps-
stöðvar eru í smíðum i Baku,
Minsk, Murmansk og Riga.
Síðastliðin tvö ár hefur sjón-
varpsstoðvum í Evrópu fjölgað
úr 25 í 76. í Bandaríkjunum eru
nú 413 sjónvarpsstöðvar á
móti 125 fyrir tveimur árum. I
New York geta noenn valíð
milli sjö stöðva.