Alþýðublaðið - 23.11.1955, Qupperneq 5

Miðvikudagur 23. nóv. '1935
Alþýgublaglg
3
Þorkell Jóhannesson: Tryggvi
Gunnarsson. Fyrsta bindi.
Bóndi og timburmaður. Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs. Al-
þýðuprentsmiðjan. Reykjavík
1955.
RITHÖFUNDAR okkar og
fræðimenn leggja mikla stund
á að skrásetja endurminningar
og semja ævisögur merkra
manna. Bækur þessar eru um-
deildar, enda ærið misjafnar,
en víst sýna og sanna vinsæld-
ir þeirra, að þær eigi erindi til
fólksins. Undirritaður hefur oft
furðað sig á því, að deilur skuli
rísa af áminnztu tilefni. Jafn-
vel samtíðarmönnum hlýtur að
vera ljóst, að þetta eu nýjar Is-
lendingasögur. Vitaskuld eru
þær ekki allar jafnþungar á
vogarskálum efnis, máls og
stíls fremur en rit forfeðrahna,
sem nú þkja undantekninygar-
lítið snillingar. En þær eru sér-
einkenni íslenzkrar menningar.
Við eignumst ekki aðeins sögur
af hinum stóru. Bóndinn, sjó-
maðurinn, iðjuhöldurinn, vérka
maðurinn, húsfreyjan og ekkj-
an komast einnig á þing hinna
nýju íslendingasagna. Það ræð
ur úrslitum um gildi bókanna. ryðjandi
Bœkur og höfundar:
Þetta eru í senn bækur um ein-
staka afburðamenn og heimild-
og atvinnulífi og varS álirifa-
mikill stjórnmálaskörungur.
ir þróunar. atburða og málefna Jafnframt mundi hann vel alla
þessarar aldar og þeirrar, sem
á undan fór. þegar aftur rann
dagur yfir Islandi eftir svart-
nætti ófrelsis og kúgunar. Okk-
ur væri sæmst að meta þsssi
ritstörf að verðleikum og fagna
því, að nýju íslendingasögun-
um er tekið tveim höndum af
ungum sem gömlum. Það sker
úr um, að þjóðin man sjálfa
sig, sögu sína og köllun.
Nú hefur Þorkell Jóhannes-
son pófessor og háskólarektor
ráðizt í það stórvirki að semja
ævisögu Tryggva heitins Gunn-
arssonar, sem var í tölu svip-
mestu og athafnasömustu full-
tíð, hvað íslenzkt var, reyndist
menningarfrömuður og hug-
sjónamaður, sem lét sér ekkert
mannlegt óviðkomandi. Maður
hefði haldið, að ævi hans og
starf væri mikið og gott bókar-
efni. Þorkell Jóhannesson tek-
ur verkefnið heldur engum vett
lingatökum. Út er komið fyrsta
bindi bókarinnar, en alls munu
þau verða þrjú talsins. Þessum
áfanga lýkur haustið 1869, þeg-
ar Tryggvi hverfur heim eftir
fvrsta þingsumarið sitt, en
hann var kjörinn alþingismað-
Norður-Þingeyinga 34 ára að
aldri. Sögunni er svo sem ekki
trúa hinnar nýju aldar á ís- langt komið, Tryggvi á eftir að
landi. Maðurinn hófst hátt að stofna Gránufélagið og starfa á
frumkvæði sjálfs sín. Þessi vegum þess, bankastjóraár hans
'norðlenzki bóndi gerðist braut- eru enn langt undan og stjórn-
í verzlun, fjármálum málabaráttan aðeins í árdögum.
S +
\
\
\
\
\
\
V
KVlKMYNDAÞATTUR
„ORÐIГ, kvikmynd eftir
samnefndu leikriti Kaj Munk,
kemur bráðum í Bæjarbíó í
Mafnarfirði, með íslenzkum
texta.
Þegar Kaj Munk upphaflega
skrifaði Orðið, ætlaði hann
Henrik Malberg, sem var leik-
ari við Konunglega leikhúsið,
hlutverk Mortens. En þegar til
kom var Orðið ekki sýnt við
Konunglega leikhúsið, heldur
Betty Nansens leikhúsið, svo
Malberg fékk ekki hlutverkið,
bæði honum og höfundi til mik-
illa leiðinda. í kvikmynd þeirri,
sem nú verður sýnd, rætast þó
óskir þeirra beggja, því að Mal-
berg, þótt áttræður sé, leikur
þar Mortens gamla.
Kaj Munk var svo uppnuminn
af efninu þegar hann skrifaði
leikrit sitt, að hann lauk því á
fimm dögum. Carl Th. Dreyer,
sem stjórnaði töku myndarinn-
ar, virðist ekki síður hafa ver-
ið upptekinn af starfa sínum,
því að hann klippti myndina á
sama tíma, sem vafalítið má
telja met á sínu sviði.
Þó margir kunni að halda, að
aðsókn að amerískum myndum
sé þverrandi undanfarið, sýna
eftirfarandi tölur hið gagnstæða,
í það minnsta hvað Universal-
félagið snertir. Nettótekjur af
myndum þeirra til októberloka
í ár voru 3,8 millj. dala, en á
sama tíma í fyrra 2,6 miilj. dala.
\
S
S
s
s
s
s
♦ i
Þetta er frásögnin um bóndann
og timburmanninn — og allt
hitt eftir. En lesandinn hrífst
og fagnar. Bókin er svo- efnis-
mikil, að þess verður naumast
vart, hvað samvizkusemi og
nákvæmni höfundarins gerir
hann tiltínslusaman. Hér er
ekki aðeins sagt frá unglingi,
sem á fyrir sér að verða mikill
merkismaður. Héraðið verður
vettvangur bókarinnar og
smám saman allt landið. Þetta
sannkölluð íslendingasaga.
Oft er sagt um fræðimenn
okkar, að þeir meti efnið meira
en túlkunina. Sú staðhæfing
virðist eiga nokkurn rétt á sér,
því að maður kvíðir fyrir að
skoða allan aflafenginn, þegar
í hendur berst nær fimm hund-
ruð blaðsíðna bók, sem þó er
aðeins fyrsta bindi af þremur.
En Þorkell Jóhannesson vinn-
ur svo glæsilegan sigur, að
þessi hugsun víkur fyrir fögn-
uði, sem brátt verður aðdáun.
Hraði frásagnarinnar, þróttur
málsins og skipulag bókarinn-
ar gerir haná auðlesanlega eins
S og skáldsögu. Að lestrinum
loknum verður niðurstaðan sú,
að hér muni ekkert of eða van,
og vafalaust bíða þúsundir
framhaldsins í tilhlökkun eftir-
væntingarinnar. Undirritaður
er í þeim hópi.
Hugvekja um ævistarf
Tryggva Gunnarssonar skal að
minnsta kosti bíða þess, að Þor-
kell Jóhannesson ljúki verkinu,
en sannarlega stækkar mynd
mannsins, æsku hans og at-
hafna að miklum mun strax við
þetta fyrsta bindi sögunnar.
Tryggvi Gtmnarsson j
hannessonar. Og þó er giJdi
bókarinnar alls ekki einskorðað
við Tryggva Gunnarsson. Hér
er mikill og efnisríkur kafli ís-
landssögunnaráboðstólum. Fræ
kornin, sem Baldvin Einarsson,
Fjölnismenn og Jón Sigurðsson
gróðursettu, bera góðan og
þungan ávöxt. Þjóðin er vökri-
uð af draumlausum svefni
margra alda. Hún er ekki leng
ur falin á botni snæhafsins,
heldur er vorið komið með
vatnagangi, sem leysir hlekki
jarðar, þyt, er boðar blessaöo.
sunnanátt, og söng, sem gleður
og gerir hversdagsmenn ad
skáldum, heimspekingum og
fræðaþulum. Framtíðin er eirjr,
og fagur dagur eftir niðdimma
vetrarnótt. Mennirnir, sem þá
hófu verk, njóta vissulega tíma
mótanna, en þeir reyndust líka
vanda þeirra vaxnir. Hér segir
af norðlenzka bóndanum og
timburmanninum Tryggva
Gunnarssyni, sem var svo
kappsfullur og fóthvatur, að
hann þokaði sér ungur í fyl.k-
ingarbrjóst og hafði síðan for-
ustu á hendi langa ævi, en h.in
um er heldur ekki gleymt. Þor-
Ævintýrið um Tryggva er ekki, ken Johannesson lætur hvergi
fyrirbæri, sem gerir fjöllin blá I helldina ^lk^a fyrir emstak-
og mennina mikla. Hann bolir , llnSnum- Þef vfSnf er baksvið
mætavel nálægðina og verður f°gunnsr „is3en.zka Woðin' jand
ennþá forvitnilegri við þessa I hennar' llf °S or]oS' Þe§ar her-
rækilegu könnun Þorkels Jó-1
(Frh. á 7. síðu.)
Elín Aronsdóftir frá Sfokkseyri
De Mille gefur Móse og fylgdarniönnum skipanir um,
hvernig þeir eigi að komast yfir Rauðahafið.
James Robertson Justice,
sem flestir muna eftir úr mynd
inni ,,Læknastúdentar“ í Gamla
j bíó, hefur nú leikið í nýrri
mynd, sem verið er að klippa
Mau mau vandamálið í Kenya um þessar mundir og heitir „An
er nú um það bil að leysast, en j Alligator named Daisy“. Donald
á Leister Square kvikmynda- J Sinden, sem einnig lék í „Lækna
húsinu í London getur að líta stúdentum“, leikur með honum
hversu ægilegt í raun og veru í þessari mynd.
vandamálið var. Er þar sýnd
kvikmynd, sem gerð hefur ver-
ið um atburðina og nefnist
Simba. Hún er vægast .sagt
hryllileg.
Norman Wisdom heitir nýr
enskur gamanleikari og það
I ágúst hófst taka nýrrar
myndar hjá J. Arthur Rank,
eftir metsölubók Paul Brickhills,
„Reach for the Sky“. Leikstjóri
er Lewis Gilbert, en hann hefur
einnig skrifað kvikmyndahand-
, * . * , ritið. Kenneth More, sem er nýr
væri synd að segja að honum le-kar varg f ir valinu j að.
se ekkl vel teklð. Gagnrynendur alhlutverki8> sem Douglas Bad.
segja um hann, að eftir að hafa er kapteinn> og þykir honum
seð hann, hugsi maður um hann^ takast . yi
i somu andranm og Dan Leno,
og Charlie Chaplin. Wisdom' * * *
leikur meðal annars aðalhlut-
verkið í myndinni „Troubie in
íhe Store“, sem sýnd verður í
Tjarnarbíó á næstunni.
hinn hái og laglegi George Bak-
er og hin Ijóshærða Belinda
Lee. Mgðleikarar eru m. a.:
Diana Wynyard, Arienne Corri
og Delphi Lawrence. Mynd
þessi er nú um það bil að koma
á markaðinn, en hún er byggð
á skáldsögu Sheilu McKay Rus-
sel, ,,A Lamp is Heavy“.
Leikstjórinn DeMilIe hefur
haft nóg að gera í sumar og
haust. Hefur hann verið að
stjórna töku myndar, er nefnist
„Boðorðin tíu“ fyrir Paramount
í DAG verður jarðsungin frá
Stokkseyrarkirkju Elín Arons-
dóttir. Hún fæddist að Kakkar-
hjáleigu á Stokkseyri 13. okót-
ber árið 1870, dóttir hjónanna
Eulalíu Hannesdóttur og Arons
Guðmundssonar, bónda þar og
formanns um langt árabil. Þau
! hjónin eignuðust 16 böm og var
oft þröngt í búi þeirra þrátt fyr-
ir dugnað heimilisföðurins og
skyldurækni húsfreyjunnar við
heimilið og börnin. Bæði voru
þau samhent, en flestir voru
fátækir í þann tíð og hörð bar-
átta háð fyrir hverjum bita.
Það var haft í frásögum fyrir
austan í þann tíð, að Aron
hefði tekið á móti öllum sínum
börnum. Það átfi sér að vísu
stað í þá daga, að bændur tóku
á móti börnum, en ekki var
það algengt og varla nema í
sérstökum tilfellum.
Elín Aronsdóttir fór úr for-
eldrahúsum til vandalausra
strax eftir fermingu og upp frá
því var hún sjálfrar sín. Hún
félagið. Mynd þessi fjallar um
ævi Móse og starf hans fyrir var lausakona á ýmsum bæjum
í. myndinni „The Feminine
Touch“ leika tvær stærstu
stjörnur Bretlands saman í
samlanda sína. Yfir 7000 leikar-
ar koma fram í myndinni og
200 hestar hafa verið tamdir
sérstaklega fyrir töku hennar,
auk fjölda annarra dýra. Eftir
tíu ára athugun á öllum aðstæð-
um og möguleikum kom skip-
unin frá DeMille, stuttorð og
gagnorð: „Skrifið handritið og
myndin skal verða tekin.“ Og
fyrsta skipti, þegar um aðalhlut ■ hun var tekin og sjá, hun varð
verk er að ræða. En það eru' harla góð.
í Flóanum og hjá nokkrum á
Stokkseyri og Eyrarbakka.
Dvaldi hún um skeið í Iiang-
holti í Flóa og alllengi var hún
í Mundakoti á Eyrarbakka hjá
Jóni hreppstjóra og Guðrúnu
konu hans. Veit ég að upp frá
því þótti Öllum börnum Munda-
kotshjóna undur vænt um El-
línu. — Annars var Elín alltaf
viðloðandi á heimili systur
sinnar Guðlaugar og manns
hennar Guðbrandar Guðbrando
sonar í Merkigarði á Eyrar-
bakka og flutti hún með þeitn
hjónum hingað til Reykjaviki.tr
árið 1924 og vann hún hér ýms
störf verkakvenna næstu árin.
Þegar Guðlaug lézt 1942, íór
Elín til Arons systursonar sína
og dvaldi hjá honum og konu
hans Ásrúnu Einarsdóttur upp
frá því þar til nokkru áður en>
hún lézt að hún lagðist í sjúkta
hús, en þar lézt hún 16. þ. m.
• Ég man Elínu Aronsdóttur
vel frá því er ég var lítill dreng
ur á Eyrarbakka. Hún var allt-
af hæg og Ijúf, strauk mér um
kollinn þegar hún gekk fram
hjá og talaði við mig, spurði
mig hvort ég hefði lært nokkra.
nýja vísu síðan síðast — og
brosti. Mér þykir vænt um þess
ar minningar um Elínu. Frú
þeim kemur ylur enn, þó að
árin séu mörg liðin síðan. — Er»
svona var Elín alla ævi sína,
ljúf og góð, prúð og hléörseg.
Hún hafði lifað kærleiksríku
lífi — og hún átti gott ævj-
kvöld hjá vinum sínum. Slíkac
konur græða mein manna að-
eins með framkomu sinni. —•
Annars var Elín Aronsdót'Ur
alltaf ein að því leyti, að húu
eignaðist ekki mann og áfli
engin börn. Ast hennar hlýjaði
hins vegar öllum börnum, sem
komust í snertingu við hana.
V. s.v, }