Tíminn - 21.03.1965, Blaðsíða 7

SUNNUDAGUR 21. marz 1965
TÍfVlflNN
Grein Líndals
Ein athygxisverðasta grein,
sem lengi hefur birzt á prenti,
birtist í Mbl. fyrra laugardag.
Höfundur hennar var Sigurður
Líndal hæstaréttarritari, dóttur-
sonur Páls Briems amtmanns.
Það er ekki oft, sem gegnir
menn, er vinna í kyrrþey, láta
heyra til sín, en þeim mun meiri
ástæða er til þess að hlusta á
þá, því að þeir sjá málin oft
frá annarri og óháðari sjónar-
hæð en hinir, sem daglega eru
að láta heyra til sín og bundn-
ir eru ýmiss konar tillitum.
Grein Sigurðar var glöggt dæmi
um þetta. í henni var rætt um
þá spumingu, sem er mikilvæg-
ust allra spurninga, er þjóðin
stendur frammi fyrir í dag: Hve
traust er íslenzk menning?
Ástæðan til þess, að Sigurður
hefur ritað grein sína, er deil-
an um amerísku sjónvarpsstöð-
ina í Keflavík, eða öllu nánara
skilgreint þau ummæli eins af
ritstjórum Mbl., að Mbl. hafi
þá afstöðu í sjónvarpsmálinu,
að það „hafi ekki trú á að Kefla
víkursjónvarpið eigi eftir að
granda svo vindbörðu og sterku
melgresi, sem íslenzk tunga
er eða vinna umtalsverð spell-
virki á margsjóaðri menningu
okkar.“
Fimm staðreyndir
Um þessa framangreindu full
yrðingu ritstjóra Mbl. segir Sig-
urður Líndal m. a.:
;rÁður en nánar verður vikið
að þessum nægjanlegu rökum,
skal bent á eftirtaldar fimm
staðreyndir, sem nauðsynlegt er
að hafa í huga:
1. íslenzk tunga og önnur
þjóðleg menningarverðmæti eru
einangrunarfyrirbæri. Þau væru
ekki til, ef þjóðin hefði ekki lif
að lífi sínu án þess að verða
fyrir of stríðum áhrifum frá
erlendum þjóðum.
2. Söguleg staðreynd er, að
menningu smáþjóða, sem lenda
í nábýli við stórþjóðir, er
hætta búin. Nærtækast er dæmi
Orkneyja og Hjaltlands, þar
sem norræn tunga og menning
hefur liðið undir lok fyrir enskri
tungu og menningu. Hér má
einnig minna á það, að Norð
menn glötuðu hinni fornu tungu
sinni á rúmri öld.
3. íslenzkri tungu og menn-
ingu hefur aldrei verið búin sú
aðstaða, að erlend þjóð ætti
þess kost að ná inn á heimili
meiri hluta þjóðarinnar með
einu skæðasta áróðurstælci nú
tímans í 7%—14 klst. á dag —
allar tómstundir fólks. Slíka að-
stöðu höfðu Danir aldrei á ís-
landi.
4. í Vesturheimi er fjöldi
manna af íslenzkum ættum. All
ir eru sammála um, að þar sé
íslenzk tunga dauðadæmd.
5. Sá hópur, sem heldur uppi
íslenzkri menningu, er fámenn
ur og hefur lítinn efnalegan bak
hjarl. Hvorki er fyrir hendi
mannafli né fjármagn á íslandi
til að rækja nándar nærri alla
þætti nútíma menningar. Þetta
veldur m. a. einhæfni í íslenzk-
um bókmenntum (í víðtækustu
merkingu) og um leið, að mörg
svið nútíma menningar verða
utan vettvangs íslenzkrar tungu,
sem aftur leiðir til margs konar
fátæktar hennar.
í ljósi þessara staðreynda,
verður að skoða allar fullyrð-
ingar um takmarkalítinn traust
leika íslenzkrar menningar“.
Hæpnar fullyrðingar
Sigurður Líndal víkur síðan
að fullyrðingum ritstjóra Mbl.
þess efnis, að „söguþjóðin sé
engin mæðiveikisrolla“, „íslend
ingar séu of þjóðernislega vaxn
ir frá fornu fari til að láta ginn1
ast inn í heimskvikuna, eins og
ekkert væri“, „tungan sé sterk
og láti ekki bilbug á sér finna“
o. s. frv.
Um þessar fullyrðingar seg-
ir Sigurður:
„Vel klingja slíkar fullyrðing
ar í eyrum manna á íslandi,
enda oft viðhafðar einkum við
hátíðleg tækifæri. — Augljóst
er þó af því, sem rakið var að
framan, að þær hljóta að vekja!
ákveðnar spurningar. Ef nefnd
ar fullyrðingar eru réttar, hvers
vegna hefur þá norræn tunga
og menning liðið undir lok, og
það með þjóðum, sem nánast
ar eru íslendingum að frænd-
Hættulegt yfirlæti
Sigurður Líndal segir enn-j
fremur:
„íslendingar hafa lengi haft!
býsna háar hugmyndir um eigið
ágæti, einkum gáfur sínar, j
menntun og þroska. Er því ekki j
að furða, þótt þeim þyki gott!
að hlýða á fullyrðingar um það, j
hversu traustum fótum menning;
þeirra standi og hversu lítil;
hætta henni sé búin í svipti-
vindum nútímans.
Sjálfstraust og bjartsýni eru
góðir eiginleikar og nauðsyn-
legir, enda hafa formælendurj
þessa útlenda sjónvarps ósparr
skírskotað til þeirra um leið og
harðlega hefur verið veitzt að
nöldurskjóðum þeim, lýðskrum j
urum, jörmurum og einangrun
arsinnum, sem dregið hafa í.
efa takmarkalítið „lífsmagn ís-j
lenzkrar menningar“, svo aðj
notuð séu eigin orð formælend
anna.
2 Eina lansnin
dreifa þeirri hvimleiðu sálfræði
legu staðreynd, sem heitir
um skömmum, eða grípur til
lævíslegra útúrsnúninga. Ella
myndi sýndarjafnvægi draum-
heims hans raskast og skilja
hann eftir varnarlausan gegn
nöktum heimi veruleikans, sem
er svo ógnþrunginn, að hrollur
fer jafnvel um heilbrigða, þeg
ar hann horfist beint í augu við
hann . . . .“
Til viðbótar þessum ummæl
um Koestler, segir Sigurður:
„íslendingar gera sér Ijósa j
smæð sína og vanmátt tilj
margra hluta. En háskalegt er, i
ef þeir taka að vísa á bug óþægi!
legum staðreyndum með innan-
tómu sjálfhóli og rakalausum j
fullyrðingum um eigið ágæti.
Sýna ekki einmitt þessar endur-
teknu og órökstuddu fullyrðing-
ar um það, hversu traust íslenzk
menning sé, að íslendingar séu
teknir að nálgast hættulega,
mikið það ástand, sem Koestler
kallar pólitíska sálsýki?“
Tillaga formanns útvarpsráðs.
Ástæða væri til að taka upp
semi? Hvers vegna er íslenzk
tunga að líða undir lok í Vest
urheimi? Eru þessar fullyrðing
ar sennilegar, þegar haft er í
huga fámenni íslendinga og um
leið fábreytni bókmennta
þeirra? Missa ekki fullyrðingar
ritstjórans um margsjóun og
vindbarning íslenzkrar menn-
ingar marks, þegar haft er í
huga, að engin erlend þjóð hef
ur fyrr haft aðstöðu til að ná
eins almennt til alþýðu manna
á íslandi og Bandaríkjamenn
hafa með þessu sjónvarpi? Vind
barningurinn og sjóunin hefur
verið með allt öðrum hætti, og
þannig, að engan veginn er sam
bærilegt við það, sem nú er.“
Tími til aðlögunar
Sigurður Líndal víkur að
ákveðnu dæmi, sem hefur verið
notað Keflavíkursjónvarpinu til
afsökunar, og segir:
„Dæmið um það, að ísraels-
menn horfi gjarnan á sjónvarp
erkióvinarins Araba, sem rit-
stjórinn tekur, þegar fullyrð-
ingjahryðju hans slotar, er ekki
heppilegt og liggur til þess sú
einfalda ástæða, að gyðingleg
menning hefur um aldaraðir
þróazt við allt aðrar aðstæður
en íslenzk menning. Hún hefur
þróazt meðal annarra þjóða, og
er því alls ekki einangrunarfyr
irbæri á sama hátt og íslenzk
menning. Hér er rétt að taka
það fram til að forðast allan
hugsanlegan misskilning, að
einungis er verið að lýsa stað-
reynd, þegar sagt er að íslenzk
menning sé einangrunarfyrir-
bæri, en ekki verið að hvetja
til einangrunar. Þessi staðreynd
á þó að vera þjóðinni leiðarljós
í samskiptum við aðrar þjóðir
og hvatning til aðgæzlu, þannig
að tími vinnist til nauðsynlegr
ar aðlögunar.“
minnimáttarkennd, en hún lýs
ir sér, eins og kunnugt er,
gjarnan í óhóflegu yfirlæti og
sjálfhóli, sem enga stoð á í
verúleikanum. Þetta er Matthí
asi ritstjóra vel ljóst, því s. 1.
sunnudag ritar hann af gefnu
tilefni: „Af augljósri ástæðu,
þeirri að minnimáttarkenndin
hafði gert sér bæli í þjóðar-
hjartanu, var yfirdrepsskapnum
og hrokanum greið leið að
þessu sama hjarta. Við fórum
að telja okkur trú um, að við
værum öðrum þjóðum æðri á
margan hátt“.
Lýsing Koestlers:
í framhaldi af þessu víkur
Sigurður Líndal til eftirfarandi
ummæla eftir Arthur Koesler:
„Telja má mann sálsjúkan,
ef hann er svo utangátta við
veruleikann, •« hann reisir
dóma sína og skoðanir á ósk-
um sínum og ótta, en ekki á
reynslu sinni. Sjúklingurinn vís
ar brott úr vitund sinni hverri
staðreynd, sem líkleg er til að
brjóta í bág við óska- og ótta
heim hans, svo að úr þeim verði
duldar geðflækjur . . . . í af-
skræmdan hugarheim sinn
hleypir sálsjúkur maður engri
þeirri hugsun, sem raskað gæti
innra jafnvægi hans. Engin rök
geta sigrazt á orðhengilshætti
hans og hártogunarlist né unnið
bug á tilfinningavörnum hans.
. . . Óþægilegar staðreyndir,
sem vísað hefur verið á bug,
bælast síðan og vefjast í duldar
geðflækjur. Pólitísk dulvitund
hefur sín eigin rök, sjúkdóms-
einkenni og tákn. Ef „bönn-
uðum‘“ hugsunum er hreyft við
mann, sem þjáist af pólitískri
sálsýki, verður hann annaðhvort
æfur við eða brosir eins og
sá, sem er viss í sinni sök. Ann
aðhvort svarar hann til hrein
fleiri kafla úr grein Sigurðar
Líndals. Þetta nægir hins vegar
til að varpa ljósi á, hvílíkt vanda
mál Keflavíkursjónvarpið er.
Vel má vera, að sá vandi minnki
ekki við tilkomu íslenzks sjón-
varps, heldur aðeins breytist.
Því er ekki til á þessu máli,
nema ein sæmileg lausn og von
andi sjá bæði íslendingar og
Bandaríkjamenn það, þegar þar
að kemur. Formaður útvarps-
ráðs hefur nýlega bent á þessa
lausn. Til þess að ná því marki,
er einmitt gagnlegt að menn
eins og Sigurður Líndal láti til
sín heyra, því að lítið vinnst við
það að gera slík mál að pólitísk-
um deilumálum, ef hægt er að
komast hjá því. Það sjónarmið,!
sem kemur fram í grein hans,'
á sterka formælendur í öllumi
flokkum. Þeir þurfa að fylkja
liði og hefja þetta mál yfir;
pólitískt dægurþras. Þannig
verður því bezt komið fram.
Undirstaðan
Nýlega birti danska ríkis-
stjórnin áætlun um opinberar
framkvæmdir næstu þrjú ár.
Samkvæmt henni er ætlað, að
framlög ríkisins til ýmiss kon-
ar fjárfestingar aukist um 50%
á þessum tíma. Hér boðar hins
vegar ríkisstjórnin, að hún ætli
að draga úr hliðstæðum fram-
lögum ríkisins um 20%. Þetta
er ný sönnun þess, hve ólík eru
vinnubrögð stjórnarinnar hér
og stjórnanna í nágrannalönd-
um okkar.
1 öllum nágrannalöndum okk-
ar er stefnt að því að auka
stórlega hina opinberu fjárfest-
ingu, þ. e. framlög til vega,
hafna, flugvalla, skóla, spítala
og rannsóknarstofnana. Ástæð-
an er sú, að þessar framkvæmd
ir eru eins konar undirstaða
allra annarra framfara og at-
vinnulegrar uppbvggingar. Með
því að di'aga úr þeim, er verið
að veikja undirstöðuna, sem allt
annað byggist á. Góðar sam-
göngur, aukin menntun, meiri
rannsóknir og bætt heilsugæzla
eru nauðsynlegur grundvöllur
gróandi atvinnulífs.
Það er engin afsökun fyrir
þessum niðurskurði, að ella
hefði þurft að leggja á nýja
skatta vegna fiskuppbótanna.
Fjárlögin voru afgreidd með
svo ríflegum raunverulegum
greiðsluafgangi, að hvorugs var
þörf. Það er heldur ekki rétt-
læting á þessum niðurskurði,
að samt verði hin opinbera
fjárfesting meiri en 1958. Ekki
aðeins er geta ríkisins meiri nú,
lieldur veldur tækniþróunin
því, að þörfin fyrir hina opin-
beru fjárfestingu hefur stór-
aukizt. Sízt er það svo afsökun,
að þensla sé á vinnumarkaðin-
um. Ef svo er, á að skerða marg
víslega verðbólgufjárfestingu
áður en hin opinbera fjárfesting
er skert. En það er hér, sem
hundurinn liggur grafinn. Ólíkt
nær öllum öðrum ríkisstjórnum
lætur ísl. ríkisstjórnin undir-
stöðuframkvæmdirnar víkja fyr
ir verðbólgufjárfestingunni. Það
er sjónarmið gróðamannanna,
sem drottnar hér eins og endra-
nær.
Bjarna svarafátt
í umræðum á Alþíngi um
niðurskurð verklegra fram-
kvæmda, var Bjarni Benedikts-
son með glósur um, að Fram-
sóknarflokkurinn væri stefnu-
lítill. í tilefni af því var beint
til hans þeim fyrirspurnum,
hver væri raunveruleg stefna
ríkisstjórnarinnar 1 efnahags-
málum, því að í verkum henn-
ar annars vegar og fyrirheitum
hins vegar gætti fyllstu mót-
sagna. Bjarni var einnig spurð-
ur um, hver væri raunveruleg
þjóðmálastefna Sjálfstæðis-
flokksins, því að erfitt væri að
ráða hana af verkum flokksins.
Loks var hann spurður um,
hver væri afstaða Sjálfstæðis-
flokksins til kommúnista, því
að þar gætti einnig hinna furðu
legustu mótsagna. Bjarni vék
sér algerlega undan að
svara þessum spurningum, en
kaus í staðinn að ræða þeim
mun meira um ýmis óskyld at-
riði eins og kvikmyndasýningar
í sveitum, þinghald á Þingvöll-
um, fylkjaskipun o. fl.!
Það kom raunar ekki á óvart,
þótt Bjarni kysi þögnina vié
þessum spurningum.
Slæmt ástand
Athyglisverð eru þan sm.
mæli Koestlers, er Sigurður
Líndal vitnar til í grein sinni
og sagt er frá hér á undan.
Erfitt er annað en að minnast
þeirra, þegar hlustað er á ræð-
ur ráðherranna á Alþingi. Þeir
eru bersýnilega orðnir haldnir
þeirri ímyndun, að hér sé allt
í stakasta lagi í efnahagsmálum
og atvinnumálum, því að af-
koma manna sé hvergi nærri
eins slæm og á heimskreppuár-
unum! Hvar annars staðar
skyldi vera hægt að finna ríkis-
stjórn, er miðar þannig við
heimskreppuárin og telur allt
í lagi vegna þess, að ástandið
sé ekki jafn vont og þá? En í
Framhald á 14. síSu