Tíminn - 21.03.1965, Blaðsíða 8

f i *
1« *'k\\y VM o WT • <.;..
8
TlMINN
SUNNUDAGUR 21. marz 1965
I dag heldur Íslenzk-ameríska félagið upp á 25 ára afmæli sitt. í tilefni þess var Valdi-
mar Björnssyni, fjármálaráðherra Minnesotafylkis í Bandaríkjunum, boðið til íslands ásamt
konu sinni. Valdimar mun halda ræðu á afmælishátíð félagsins í kvöld á Hc-tel Sögu.
Meðfylgjandi grein um Leif Eiríksson skrifaði Valdimar samkvæmt beiðni Tímans. Grein-
in fjallar um áhuga manna í Ameríku á Leifi heppna og Vínlandsfundi hans árið 1000.
Valdimar skrifar sérstaklega um áhuga þann, sem norskættaðir Ameríkumenn sýna á Leifi
Eiríkssyni, og tilraunum þeirra til að eigna sér þennan landkönnuð.
Grein þessi er mjög athyglisverð og fræðandi. auk þess, sem hún bendir Islendingum
á þá nauðsyn að gera umheiminum Ijóst hverrar þjóðar Leifur var.
Eiga Islendingar
Norðmenn tileinka
að
sér
Áhugi íslendinga gagnvart
Leifi heppna og Ameríkufundi
hans, árið eitt þúsund, er auð-
séð að aukast. Kannski sá áhugi
beinist nú meira í áttina að
fá viðurkenningu á þeirri stao
reynd, að Leifur, sonur Eiríks
rauða, hafi fæðzt á íslandi.
Bandarísika þjóðþingið, sam-
þykkti í fyrra haust að 9.
október á ári hverju skyldi
vera „Dagur Leifs Eiríksson
ar“ — Leif Erikson Day — og
í því sambandi er mér ljúft
að verða við beiðni Tímans,
um að senda yfirlitsgrein um
þetta efni.
Lesendur taka kannski fyrst
eftir því, hvernig ég hef stafað
nafnið á ensku — Leif Erik-
son. Vilhjálmur Stefánsson
skrifaði einu sinni grínkennda
grein um stafsetningar þær
sem notaðar eru þegar nafn
Leifs er ritað í ensku máli.
„Leifr“ er það hjá þeim sem
vilja fylgja hætti fornmálsins:
oft er það líka „Leifur“, en
langoftast „Leif“. Og þá má
nefna föðurnafnið: Eiríksson,
Ericsson, Erikson, Erick-
son, í mismunandi útgáfum.
Norðmenn byrjuðu að
„blanda," þegar þeir létu
gatnamót í Brooklyn, rétt i
grennd við New Vork-
borg, heita „Leiv Eiriksson
Square." Þó að ekkert for-
dæmi sé eiginlega til um staf-
setninguna, þá virðist eins og
„Lejf Erikson" hafi slegið i
gegn í Ameríku.
Landar, heima ,á íslandi,
hugsa vafalaust oft um það,
hvernig sú hugmynd hafi náð
svo mikilli útbreiðslu hér, að
Leifur hafi verið Norðmaður
en ekki íslendingur. Mér er
nær að halda, að sú hugmynd
stafi frá ræðum og ritum niðja
Noregs, hér úti I Ameríku, að
miklu meira leyti, en frá Norð
mönnum í heimalandinu
sjálfu.
Náttúrulega hafa margir )
Noregi ekki hikað við að kalla
Leif Norðmann. Einu sinni
kom jafn þekktur fræðimaðyr
og Didrik Aarup Seip, þá rek-
tor háskólans í Ósló, með þá
fjarstæðu, að Leifur heppni
hafi verið fæddur i Ryfylke.
Aftur á móti var það fyrrver
andi forsætisráðherra Noregs,
Johan Ludwig Mowinckel, sem
gerði grín að samlöndum sín-
um fyrir tilraunir þeirra til að
tileinka sér Leif. Ég heyrði
hann undirstrika þjóðerni
Leifs, að hann væri íslending-
ur, í ræðu, sem hann flutti á
„Leif Erikson Day“ í St. Paul,
höfuðborg Minnesota-ríkis.
þann 9. október 1942. Það voru
nærri eingöngu menn af norsk
um ættum, sem hlustuðu á
hann, og vitnaði hann í ræðu.
sem hann flutti á hehnssýn-
ingunni í París árið 1906, þeg-
ar hann sagði löndum sínum
til syndanna út af útstillingu,
sem reyndi að gera Leif að
Norðmanni.
Þegar minnzt er á útstill-
ingar, þá er sannarlega ekki
gleymt, það sem skeði á heims-
sýningunni í New York, 1939—
40. íslendingar létu eftirmynd
af Calders styttunni á Skóla-
vörðuhæðinni standa rétt fyrir
framan sýningarskálann sinn.
Ekki voru Norðmenn þá ráða-
lausir þeir settu beint fyrir
framan sinn skála styttu af
Ólafi konungi Tryggvasyni —
manninum sem sendi Leif vest
ur frá Niðarósi, sem trúboða
til Grænlands.
Liklega telja sumir það
barnalegt ef Norðmenn og ís
lendingar ætla sér að halda
áfram að æsast út af þjóðerni
þessa mikla landskönnuðar.
Mér er minnistætt það sem
Hans Olav, sagði einu sinni í
ritstjórnargrein í norska viku-
blaðinu „Nordisk Tidende“ og
gefið er út í Brooklyn, N.Y.
Ilans Olav sagði að ef frænd
þjóðirnar héldu áfram að ríf-
«st, þá væri eins gott að kalla
Leif hvorki íslenzkan né norsk
an, en láta hreinlega kalla
hann Græniending. Og að
sönnu þá hefur hann líklegast
alizt að mestu upp á Græn-
landi. Olav er löngu kominn
í norsku utanríkisþjónustuna,
og hefur verið sendiherra m.a.
í Finnlandi og Indlandi.
Staðreynd er staðreynd, ekki
er hægt að rengja það að Iæif-
ur hafi verið fæddur á Eiríks-
stöðum í Haukadal í Dalasýslu,
né heldur að Þjóðhildur Jör-
undsdóttir móðir hans hafi
Hér er myndhöggvarinn John K. Danjeis aS vinna aS annarri af
tveim Lelfsstyttum, sem hann hefur búiS til. Þessi Leifsstytta
stendur í Duluth í Minnesota, sem er hafnarborg viS stóru vötnin.
einnig fæðzt á ísiandi, þótt
Eiríkur Þorvaldsson, faðir
hans, hafi fæðzt í Noregi.
Þessi barátta um Leif gekk
samt lengst þegar Lyndon B.
Johnson, forseti Bandaríkj-
anna, lýsti því yfir í fyrra
haust að níundi okt. ár hvert
skyldi verða helgaður Leifi Ei-
ríkssyni, samkvæmt skipun
þjóðþingsins, og þá reyndu
) Nofðznenn að , eigna sér Leif.
íslendingar töldu sig vera
neydda til þess að fara dipló-
matískar leiðir til að mót-
mæla auglýsingatilraun
um Norðmanna og missögnum
Bandaríkjamanna. Dean Rusk,
utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna bað afsökunar. Norska
sendiráðið í Washington í
vikulegum fréttapésa sem dag-
settur er 29. október 1964,
flutti grein með fyrirsögninni
„Leifur Siríksson var fæddur
á íslandi.“ Efnið var ritstjórn-
argrein úr Oslóblaðinu Verd-
ens Gang, og var hún svo hljóð
andi í íslenzkri þýðingu:
„Á sumum sviðum er ómögu-
legt að greina með vissu á
milli þess sem norskt er
og þess sem íslenzkt er. Nægir
að minnast á Eddukvæðin. En
það er staðreynd, sem ekki er
hægt að deila um, að Leiv
Eiríksson var fæddur á Is-
landi, þótt faðir hans, Eiríkur
rauði, hafi komið frá Jaeren
í Noregi.“
„Noregur og ísland- voru iá-
tengd í fomtíð, bæði menning-
arlega og stjórnmálalega. Það
er liægt, til dæmis, að tala með
fyllsta rétti um notkun nor-
rænnar tungu á öllu því sem
náði um Noreg, Færeyjar, og
ísland. En það gefur okkur
Norðmönnum engan rétt til
þess að tileinka okkur Leiv
Eiríksson, íslenzku fornsögurn
ar eða kvæðin, eða nokkuð ann
að sem er greinileg eign fs-
Iands.“
„Vér eigum, þar af leiðandi.
að vara okkur á því að gera
minnstu tilraun til að slá föst
um eignarétti á eitthvað, sem
er i rauninni íslenzkt."
Thor Thors, sendiherra. var
skemmtilega stríðinn i einni af
sínum seinustu ræðum, sem
hann flutti skömmu áður en
hann dó. Það var a íslendinga
skemmtun í New York, þar
sem haldið var uppá þann
fyrsta des. 1964. Thor skýrði
frá uppáhalds aðferð sinni
sem hann notaði í samtölum
sínum við Norðmenn. Hann
sagðist bara spyrja þá hvað
þeir meintu þegar þeir notuðu
orðin, „Norse" eða Norse-
man,“ norrænt norrænn.
Hann spurði þá einnig
hvaða föðurlandi slíkir menn
tilheyrðu, eða hvar landið
„Norse“ væri á hnettinum?
Hann lét það heldur ekki ósagt
að þeir voru oftast nær feimn-
islegir í svörum. Þeir þyrðu
nefnilega ekki að kalla menn
eða menningartákn „Norwegi-
an,“ og fóru því í feluleik á
bak við orðin, „Norse“ og
Norseman."
Að vera Norseman þýðir að
öllum líkindum að vera Norður
landabúi, en samt nær orðið
nærri eingöngu yfir fortíðina.
Það innifelur sjálfsagt Norð-
menn og íslendinga, og væri
hægt að láta það gilda um Dani
og Svía líka. Þegar þrautseigja
eða þrályndi Norðmanna gerir
þeim það ómögulegt, hér úti
í Ameríku, að segja hreint út
sagt „Icelandic"" eða Iceland
er“, þá grípa þeir til orðanna
„Norse“ eða „Norseman."
Þetta á víst að varðveita yfir-
borðskurteisi, en maður veit
samt, hvað þeir eru að fara.
Þegar styttan af Leifi
heppna var afhjúpuð við ríkis-
ráðhúsið í St. Paul, Minnesota,
þann 9. október 1949, þá
fannst Morgenstjerne
sendiherra Noregs hann vera
hálf neyddur til þess að kalla
manninn, „the Icelandic-Nor-
wegian explorer" og „the Ice-
landic Norwegian discover-
er.“ Það var kannski gert af
þeirri einföldu ástæðu, að sá,
sem þetta ritar stjórnaði at-
höfninni, og var búinn að ætt-
færa Leif rækilega áður en
'ræðan hófst. Þá sagði aðalræðis
maður Noregs í Minnesota á
cftir: „Já, Leifsstyttan, sem ís-
lendingar vígðu, en sem Norð-
menn borguðu fyrir.“ Og er
mikið satt í því. Styttan hefði
aldrei orðið til nema vegna
fjárframlaga afkomenda Nor
egs hér um slóðir. Þess vegna
var það, að ég leyfði mér að
segja í ræðu á ársþingi Þjóð-
ræknisfélagsins í Winnipeg, í
febrúar í fyrra:
„Einu sinni d-irfðist ég að
segja, hér á þjóðræknisþing
inu, að íslendingar ættu Leif
heppna tæplega skilið. Það
sem ég átti við, var sú staö