Alþýðublaðið - 31.10.1956, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 31. okt. 195S
AlþýgublaSiS
s
Ræða Jóns
Lisfamannaklúbbsins.
Kæru félagar, — listamenn og
listvinir!
ÞEGAR núverandi stjórn
bandalags íslenzkra lista-
manna tók við, lágu fyrir henni
þau hlutverk að endurskoða
stefnuskrá þess og lög, og að
endurskipuleggja bandalagið,
svo að félagið mætti ná til-
gangi sínum betur en áður.
Þetta er mikið hlutverk, sem
að vísu er ennþá í undirbún-
ingi, en vonir standa til að mál
þessi skýrist þegar á komandi
aðalfundi, sem haldinn verður
innan fárra vikna.
Stjórn bandalagsins áleit
stofnun listamannaklúbbs vera
allra nauðsynlegasta áfangann
til að undirbúa hlutverk, þessi.
Sagt er eftir Hannesi Haf-
Stein að honum hafi tekizt bet-
nr að leiða mál til framgangs
við hvíta samkvæmisborðið en
við græna fundarborðið.
Þetta kann einnig að reynast
Svo um áhugamál íslenzkra
listamanna. Þeir þurfa mjög að
Jiittast og ræðast við til að
kynnast mismunandi sjónar-
naiðum og jafna mál sín. Eins
er um þá, sem fara með opin-
ber mál og hafa framkvæmda-
Vald bæði til góðs og ills í með-
, ferð listmála. Vén vitum að
flestir þessara manna eru full-
ir af góðvild í garð listamanna,
en þá skortir stundum færi á
að kynnast nógu vel hinum list-
rænu sjónarmiðum. Það er eng-
ínn betri vettvangur til að
skapa gagnkvæman skilning
en þægilegt umhverfi við mat
og drykk og við alls konar fag-
urfræðileg listatilbrigði.
Þegar vér völdum utan stétt
ar listamanna þá menn, sem
vér vildum helzt hitta hér í
þessum klúbb, þá var alls ekki
farið eftir mannvirðingum,
beldur eftir því hvaða menn
sökum stöðu sinnar eða lista-
áhuga hefðu svo að segja ann-
að hvort fjöregg listamanna í
höndum sér eða óskuðu að mega
handleika þetta fjöregg af ást-
úð og virðingu gagnvart helgi-
dómi listanna og bæru þannig
í höndum sér lykil til að opna
lífsnauðsynlegar leiðir fyrir
listamenn.
Hins. vegar megum vér höf-
undar og listamenn ekki krefj-
ast skilnings af öðrum, nema
vér séum sjálfir sannir, — heið
arlegir og hreinskilnir. Ábvrgð
vor er mikil, — umfram allt
gagnvart þeim gáfum, sem guð
kann að hafa gefið oss.
Það getur verið freistandi
að láta bugast og hætta að
hugsa um listkröfur og skapa
heldur eitthvað, er gefur fljót-
an arð og kemur til móts við
óæðra eðli eða leikur jafnvel
á hinar lægstu hvatir.
Eins kunna sumir listamenn
að gefast upp með öllu á miðri
leið. „Flestir brotna um þrí-
tugt“, sagði Jóhann heitinn
Jónsson skáld.
Margir listamenn hafa í ör-
væntingu sinni nálgazt sjálfs-
morð. Vér þekkjum dæmi þess
úr sögunni.
A fyrstu öldum hinnar þjálf-
uðu listar þjónaði hún ein-
göngu kirkjunni, en síðar aðli
og veraldlegum höfðingjum.
Ekki vegna þessarar þjónustu,
heldur þrátt fyrir hana, tókst
mestu snillingum að skapa ó-
dauðleg listaverk.
Beethoven mun þó fyrstur
aiira hafa brotið á bak þessa
kúgun listanna. Hann stóð með
sinn fótinn í hvorri öldinni,
hvorri stefnunni, og klauf þær
í sundur af sínu jötunafli.
Upp frá því hætti listin að
vera eingöngu kirkjutúlkun
eða hirðskemmtun, heldur varð
nú maðurinn sjálfur, óháður
og alfrjáls, hinn eiginlegi líf-
gjafi rúestu meistaraverka.
Beethoven var að því kom-
inn að binda enda á líf
sitt, — en listin aftraði hon-
um. og svo þetta, sem hann
hefur sagt okkur sjálfur ber-
um orðum. — tilhugsun hans
um að gefa fordæmi fyrir þá
listamenn. sem á eftir koma,
— um að láta ekki bugast,
heldur reyna sem hann, þrátt
fvrir hörmulegustu hindranir,
DAGAR LÍÐA
í TVÖ ár hafa staðið yfir
samningar milli Mýsóreríkis á
Indlandi og Breta, um kaup á
Kólar-gullnámunum, sem eru
. suðaustur af Bangalóre a De-
kan. Gullnámur þessar eru
mjög gamlar, og er nú staður-
inn, þar sem næst í gullið, 1
til 2000 stikur undir yfirborði
jarðar, og hitinn þar niðr.i stöð
*ugt yfir 30 stig C: Samkomulag
varð um að Indverjar greiddu
námufélaginu, sem svarar 5614
anillj. ísl. króna. Ennfremur að
Indverjar greiddu ekki skulda-
bréf, sem námafélagið hefur
gefið út, að upphæð 16 millj.
ísl. króna fyrr en jafnótt og
þau falla í gjalddaga. Eru báð-
ír aðilar sæmilega ánægðir. Hef
ur þing Mysore-ríkis samþykkt
þessi kaup, og jafnframt ákveð
ið, að námurnar skuli vera á-
fram í eign ríkisins og það
sjálft reka þær.
* ❖ ‘‘fi
Búlgarar hafa nú sendiherra
í Súdan, en vegna húsnæðisleys
3s snéri hann aftur til Kairó í
Egyptalandi, eftir að hafa heils
að upp á þá dökku þar syðra.
* * *
Fyrir nokkrum dögum stóð
SÚ fregn í Times (Lundúna), og
sjálfsagt fleiri enskum blöðum,
að maður sem nafngreindur er
í blaðinu, 75 ára gamall skóla-
stjóri í háskóla flugvélavirkja,
hafi fundist skotinn til bana, í
bifreiðaskúr við heimili hans.
Skammbyssa fannst skammt frá
líkinu. Frásögnin endar á því,
að ekkert hafi verið þarna
grunsamlegt.
Mörgum ókunnugum myndi
þykja þessi fregn einkennileg,
en vönduð blöð í Englandi var-
ast að segja það berum orðum,
áður en dómur er fallinn, að
nokkur maður hafi sjálfur ráð
ið sér bana. Því það er enn í
lögum þar í landi, frá fornri
tíð, að eigur þess manns, er
styttir sér. aldur, falli til kon-
ungsins (sem nú þýðir ríkisins)
hafi hann verið með öllu ráði.
er hann gerði það. En af því
þetta þykir óréttlátt gagnvart
erfingjunum, að 'þeir missi á
þennan hátt arf sinn, þá koma
öll svona mál fyrir rétt. En
þar er. jafnan kveðinn upp
sami dómurinn, að maðurinn
hafi stytt sér aldur, en á þeirri
stundu ekki verið með öllu ráði.
* * *
Blaðamaður frá Bandaríkjun
CFrJh. á 7. síðu.)
að gera allt sem hægt væri til
að reyna að verða mikill maður
og listamaður.
Fordæmi Beethoven lýsir
enn sem leiftur um nótt langt
fram til vorra daga.
Augljóst er orðið öllum al-
menningi hins menntaða heims,
að listirnar eru eitt hið mesta
áhrifamagn, sem til er, — í
rauninni úrskurðaraflið í öll-
um ytri og innri átökum.
Það er hægt að banna Finn-
landia — forleikinn eftir Sibe-
lius, eins og á sínum tíma var
gert, en frelsisalda verksins er
ódauðleg og rís upp aftur fyrr
eða síðar og ræður úrslitum við
stofnun hins frjálsa lýðveldis.
1 Það er hægt að banna tón-
verkin eftir Chopin, eins og
líka var gert, en tónlist hans
heldur að eilífu áfram að vera
frelsistákn Pólverja, sem eng-
ar eld- eða atómsprengjur geta
eyðilagt meðan mannkynið er
er við líði.
Listamenn verða því að skilja
sinn vitjunartíma á vorri öld
og mega vita það vel, að þeir
búa yfir meiri orku en allir hin
ir valdamestu kúgarar, sem
vilja fá þá til að falla frám og
tilbiðja sig, lofa þeim jafnvel
„öllum ríkjum veraldarinnar og
þeirra dýrð“ að launum.
Listamenn mega nú ekki
lengur láta misnota sig. Þeir
þurfa heldur ekki lengur að
láta misnota sig, og list sína,
— og vér megum læra mikið
af atburðum seinustu áratuga:
Heimsfrægir listamenn létu
glepjast af ýmis konar fagur-
gala og hugsjónarugli heimskra
stjórnmálamanna. Vér þekkj-
um nöfnin, allt frá Knut Ham-
sun að Furtwángler* sem sagði
í sakleysi sínu með svipaðri
jhugsun og margir aðrir lista-
menn: „Hvað koma mér stjórn
málin við. Ekki hætti bakar-
inn að baka sitt brauð, enda
þótt Hitler kæmi fram sem
kúgari og morðingi." Vér gæt-
um svarað: ,,En ef Hitler hefði
reynt að fá bakarann til að
baka banvænt brauð, þá hefði
jafnvel hinn aumasti hætt
sinni brauðgerð.“
Vér höfum nú lært það mik-
ið af þessu, listamennirnir, að
vér megum vara oss betur en
áður. Vér vitum að listirnar
eru æðri og meiri kraftur en
stjórnmálin, og vér eigum að
miða vor störf og stefnu vora
í lífinu við sannfæringuna um
það.
Hugleiðingar þessar læt ég
koma hér fram á eigin ábyrgð.
Ég veit að margir íslenzkir
listamenn, einkum þeir yngri,
eru gagnteknir af ýmsum
stjórnmálaskoðunum, ög það er
mjög eðlilegt, en sannfæring
mín er, að öfgar og áróður
stjórnmálanna séu listsköpun
hvers höfundar og listinni til
tjóns.
Þýzka skáldið Goethe sagði
jafnvel eitt sinn við Ecker-
nann, að sá höfundur, sem
:æki þátt í áróðri stjórnmála-
flokka, hætti um leið að vera
skáld, því að þá vrði hann að
íklæðast hettu hatursins og
heimskunnar.
Ekki er hægt að heimta
stjórnmálalegt hlutleysi af
listamönnum, en einkamál
þeirra, trúarbrögð, listastefna
þeirra og stjórnmálaskoðanir
eiga ekki að koma fram í starf-
semi stéttarfélags þeirra. Vér
höfum í bandalaginu nægileg-
Framhald á 7. síðu.
m

Grátandi kona. Ein af frunimyndum Picassos, Guernica. ’f
Stokkhómsbréf:
Pícasso
NAFN DAGSINS er Pablo
Picasso. Ekki vegna þess hann
sé hér, hann er sjálfsagt heima
3ijá sér í París í sundskýlunni
sinni að mála. En eitt frægasta
verk hans, Guernica, er hér
sýnt, og kvikmyndin sem Clou-
zot gerði um hinn fræga Spán-
verja og sýna á, hvernig lista-
verkið verður til, er sýnd hér
líka.
Fá eða ekkert verk nútíma-
listar hafa vakið eins mikla
eftirtekt, deilur, umrót og
Guernica.
Guernica — hin heilaga borg
Baska, helzta menningarsetur
þeirra — lögðu hersveitir
Francos í rúst, gjöreyddu i
borgarastríðinu spanska. Mynd
Picassos, máluð 1937, er mót-
mæli listamannsins gegn ger-
ræðinu, eyðileggingunni,
héimskunni. Og hin einföldu
kröftugu mótmæli eru dregin
án allrar miskunnar, án allrar
tilfinningasemi. Myndi'n hefur
verið kölluð minnisvarði yfir
vonleysið, örvæntinguna og
eyðinguna. Tveimur árum síð-
ar skall heimsstyrjöldin síðari
á. Guernica varð profetia.
1 Stokkhólmi hefur til þessa
skort safn yfir verk nútímalist-
ar. Hins vegar eru til í landinu
ýmis ágæt verk í einkaeign.
Safn málverka eftir franska
meistara í eigu Svía var sýnt í
Liljewalchs listaskálanum fyr-
ir tveimur árum. Þéssi sýning
hét Frá Cezanne til Picasso og
vakti verðskuldaða athygli og
feikigóða aðsókn. (Enda vin-
sældir impressionistanna álíka
miklar nú og þær voru litlar
fyrir aldamótin.) Þessi sýning
með öðru ýtti undir fram-
kvæmd hugmyndarinnar um
Safnhús fyrir nútímalist.
Á Skiphólma (Skeppsholm-
en) við Riddarafjörðinn í Stokk
hólmi, steinsnar frá National-
museum, helzta málverkasafni
borgarinnar, hefur haldið til
hluti sænska flotans og fengizt
sitthvað við æfingar og nám.
En nú hefur eitt af húsum flot-
ans verið rýmt, tveir stórir
skálar og annar þvert á hinn
eins og T í laginu, gamall leik-
fimissalur og búningsherbergi.
Þarna á að vera safnhús fyrir
stin
nútímalist, annexía frá Nation-
almuseum. Unnið er nú a£f
breytingum og endurbótum á
húsinu, búizt við að það verði1
fullbúið í vor.
En nú var Guernica hér á
ferðálagi (á annars heima í
Museum for Modern Art í New
York), og óvíst hvenær úr
næstu Evrópuferð verður. Var
því gripið tækifærið og efnt til.
sýningir á rnálverkinu og milli
60 og 70 teikningum og skiss-
um af hlutum þess; má þannig
með nokkru móti fylgja sköp-
unarsögu verksins. Sýningarsai
urinn er langt frá fullgerður,
og veggirnir síður en svo flos-
klæcídir, heldur skellóttir líkt
og eítir sprengjuárás. Og úti
eru hermenn á stjái. Heppilegra
umhverfi varð myndinni ekki
valið.
Svo var sýningin opnuð með
hátíðlegri viðhöfn og ýmsu
tignarfólki og meira að segja
kóngafólki boðið til að skoða
listaverkið fyrst. Og svo sem
oft vill verða við slíkar opnan-
ir, reyndist tignarfólkið svo
Grátandi kona (22. júní 1937).
Skissa af hluta af mynd
Picassos, Guernica.
margt, að lítið augnarúm varð
til að virða fyrir sér þetta, sem
hékk á veggjunum. Afsakanleg't
því, þó að tíminn væri notað-
ur til að hittast og skoða hver
annan, enda höfðu margir við
orð að koma aftur betur í ró
og næði.
En í slíkri mannþröng verð-
(Frh. á 7. síðu.)