Alþýðublaðið - 11.10.1957, Qupperneq 5

Föstudagur 11. okt. 1957
Algsý^uhtaSið
5
Hœtt við dr. Finn Guðmnndsson:
ÞUSUNDIR fu-gla hafa verið
merlctar hér á landi á undan-
förnum árum að tilhlutan Nátt
úrufræðifélagsins og Nátíúru-
gripasafnsins. Merkingarnar
eru að mestu framkvæmdar af
áhugamönnum víoa á landinu,
en yfirumsjón með merkingun-
um hefur dr. Fkmur Guð-
mundsson fuglafræðingur.
Fyrir nokkru kom blaðið að
máli við dr. Finn og bað hann
að segja nokkuð um tilgang
'fuglamerkinga og niðurstöður
sem vsindamenn hafa fengið af
þeim.
Það var danskur mað.ur,
Hans Cristian Morthensen, sem
var upphafsmaður vísindalegr-
ar fuglamerkingar, hann hóf
fu'glamerkingar árið 1899. En
•áður höfðu einstakir menn gert
fálmandi tilraunir með fuglrt-
merkingar, en þær höfðu enga
vísindalega þjvðingu.
Þessi möguleiki, að merkja
íugla, gerði kleift að rannsaka
ferðir þeirra og lifnaðarhæíti.
Þ.essi starfsemi H. C. Mort-
hensen bar svo góðan árangur,
að mjög fljótt tóku vísinda-
menn frá fleiri þjóðum að
merkja fugla með svipuðum
hætti.
Árið 1902 hófu Þjóðverjar
fuglamerkingar, Ungverjar
1908, og síðan hver þjóðin af
annarri, og nú má svo heita að
fuglamerkingar séu fram-
kvæmdar hjá öllum menni.ngar
þjóðum.
■ Tilgangur með fuglamerk-
ingum er fyrst og fremst að
afla vitneskju um ferðir og
vetrarheimkynni farfugla.
v Fyrr á öldum höfðu menn
hinar fáránlegustu hugmyndír
um þau efni. T. cl. trúðu rnenn
þvi að farfuglar hefðust við á
veturna á vatns- eða sjávar-
footni eða lægju í dvala í hell-
am eða öðrum fylgsnum. Meira
að segja hinn mikli náttúru-
fraeðingur Linné, sem var uppi
á 18. öld, trúði þessu.
Með merkingunum fást mik-
ílsverðar upplýsingar um
marga aðra lífshætti fuglanna,
rneðal annars átthagatryggð,
dánarorsakir, hve mikið er
veitt af hverri tegund og veiði-
þol hinna ýmsu fuglategunda,
nan vercur aift a
aia gomui.
Stakkönd hefur sig til flugs.
in upp sú aðferð að festa málm-
plötu á vængbarðið. Þessi að-
ferð er aðallega notuð við að
merkja endur og hænsnfugla,
vegna þess að fætur þeirra
þroskast svo seint, að fóthring-
ar, sem passa fullorðnum fugl-
um, renna af fótum unganna.
TRÚBOÐ OG FUGLA-
MERKINGAR
Á einum stað hafa fuglamerk
ingar verið notaðar í sambandi
við trúfooð. Það var auðugur
Ameríkumaður, mjög trúaður,
sem hafði brennandi áhuga á
trúboði, sem notaði þessa vís-
indagrein til framgangs hug-
sínum sínum. Einkum hafði
auðkýfingur þessi áhuga á að
kristna íshafsbúa í íshafslönd-
um Ameríku. Honum datt það
snjallræði í hug að láta endur
og gæsir flytja Eskimóunum
fagnaðarerindið. Því er þannig
háttað, að endur og gæsir verpa
mest langt norður í íshafslönd-
um, en leita á veturna suður

FUGLAMERKINGAR
Á ÍSLANÐI
Árið 1320 hóf danskur mað-
ur, Peter Skovgaard, fugla-
merkingar hér á landi fyrstur
manna. Á hans vegurn var
merkt hér talsvert af fuglum
allt til ársins 1940. Árið 1932
hcfst.Hið íslenzka náttúrufræði
félag handa um fuglamerkingar
og nú fara þær fram á vegum
Náttúrugripasafnsins. Síðan
1932 hafa alls verið merktir um
45 þús. fuglar á vegum Náttúru
fræðifélagsins og Náttúrugripa
saínsins, og endurheixhtur
merkjanna skipta orðið þúsund
um. Á vegum Skovs voru
merktir um 20 þús. fuglar, svo
að alls hafa verið msrktir um
65 þús. fuglar hér á landi. Mest
ar endurheimtur af merkjurn
eru af öndum og gæsurn, eða
20—30 r(, enda eru þessar'teg-
undir töluvert veiddar, minnsta
endurheimta er frá sumum teg-
undum smáspörfugla, allt nið-
ur í 1—2L .
Merkingarstarfsemin hér á'
landi er algjörlega borin uppi
af áhugamönnum um land allt.
Er öllum þessum mönnum bað
sameiginlegt að þeir eru glögg-
ir náttúruskoðendur og hafa ó-
slökkvandi áhuga fyrir náttúru
vísindum. Af þeim mönnum
sem bezt hafa lagt þessari starf
semi lið má nefna þá bræður
Jósep og Ragnar Sigfinnssyni,
Grímsstöðum við Mývatn, sem
hafa merkt fugla allt frá 1920
fram á þennan dag. Hákon Vil-
hjálmsson, Hafurbjarnarstöð-
um á "Miðnesi, Snorra Péturs-
son, Skipalóni, Hörgardal og
Hei'ða
2sir á flugi.
Óskar Sigurðsson, Vestrnanna-
eyjum. Óskar hefur lagt stund
á merkingar sjófugla, en Hákon
hefur merkt fnllorSna vaðfugla.
Hann er brautryðjandi á því
sviði hér á landi, ’veiðir hann
fuglana í gildrur og snörur, og
nú í sumar er hann búinn að í
ná og merkja á 3. þúsund fugla!
rneð þessum hætti. Marga aðra |
góða liðsmenn mætti einnig
nefna.
MERKING HEIÐAGÆSA.
Ekki hefur verið merkt eins
mikið af nokkurri tegund hér á
landi og heiðagæs. Hafa þær
merkingar verið framkvæmdar
í samvinnu við Englendinga
undir forystu fuglafræðingsins
Peter Scotts. Fóru merkingarn-
ar fram sumurin 1951 og 1953.
Voru alls merktar 10 þús. heiða
(gæsir hér, einnig var mikið af
Krían flýgur lieimskautaH.ua á
niilli vor og haust.
þeirn merkt í Englandi á vet-
urna, en þar eru þær mikið
veiddar til matar.
Heiðagæsamerkingarnar hér
eru ýtarlegustu fuglarannsókn-
ir sem gerðar hafa verið í Evr-
cpu á einni fuglategund. Árang-
ur merkinganna er mjög góður,
menn vita nú að stofninn ,er
40—50 þús. fuglar á haustin, í
Englandi eru skotnir um 15 bús.
fuglar á veturna. En stofninn
heldur sér vegna þess að á
sumrin er hann í friði á hálend
inu á íslandi.
FERBIR ÍSLENZKRA
FARFUGLA.
Einn aðalárangur fuglamérk-
inganna er, að nú vita menn
hvar íslenzkir farfuglar haliáa
sig á veturna.
Yfirleitt halda þeir tii Bret-
landseyja, sumir fara ekki
lengra, aðrir halda áfram til
meginlandsins til Hollands,
Belgíu, Frakklands, Spánar og
Portúgal, og þeir sem hvað
lengst fara fljúga til V.-Afríku.
Endur og gæsir fara margar
ekki lengra en til Bretlands-
eyja og sömuleiðis sumir vað-
fuglar svo sem heiðlóa hrossa-
gaukar. Spóar halda til V.-Afr-
íku einnig steindepill og maríu-
erlan og jafnvel fleiri tegundir.
Með merkingum fæst einnig
Framhald á 8. síðu.
Rifstjóri: Ingvar Ásmimdsson.

Myndin er af útflölluni merki sem notuð eru til fuglamerking-
ar. Á nterkinu stendur Náttúrúgripasafnið, Reykjavik og númer,
sem cr á spjaldskrá safnsins og g.éfur liún allar upplýsingar um
hvar og hvenær fuglirm hefur verio merktur.
Og svo stofnsveiflur og stofn-
Stærð. Alltaf eru að opnast ný
svið fuglafræðinnar, sem merk-
jngarnar bregða Ijósi yfir.
i; Sú aðferð, sem H. C. Mort-
íiensen bjn’jaði á árið 1899, er
að setja aluminiumhring ujn
fót fuglsins. Á þennan hring er
Stimplað númer, og heimilis-
fang merkingarstöðvarinnar, og
árangur af merkingu byggist á
jóví, að þeir, sem skjóta eða
finna merktan fugl, skili um
leið merkinu til stöðvarinuar og
greini um leið frá hvar og hve-
íiær fuglinn hafi náðst.
■. Enn 1 dag fara fúglamerking-
ar fram með þessum hætti. A
SÍðari árum hefur líka verið tek
Þessi ráösnjalli hugsjónamaður
sem hét Jack Miner, setti á fót
merkingarstöð við landamæri
Kanada og Bandaríkjanna, og
merkti þar ógrynni af öndum
og gæsum á veturna, en auk
númers og heimilisfangs lét
hann stimpla ritaingargreinai'
á merkin. Síðan veiddu Eski-
móarnir fuglana á sumrin og
fengu merki með ritningar-
greinum. Vafalaust hefði Eski-
móunum fundizt mikið til ritn-
ingargfeinanna koma, hefðu
þeir getað lesið þær. En starf
semi þessi hafði, fyrir utan
kristniboðið, ómetanlegt gildi
fyrir náttúru\nsindin.
til Kanada og Bandaríkjanna.
AÐ undanförnu hefur þátt-1
urinn nær eingöngu verið heig j
aður innlendum skákmeistur- ]
um og skák á íslandi, enda hsí
ur Rej'kjavík verið brenni-
punktur skákheimsins á sumri
því, sem nú er að kveðja.
Væri því ekki úr vegi að
hvíla sig á íþungum bönkum
atómaldar og gervitungla, err
skoða í þess stað rómantík síð-
ustu aldar í Ijósi skákar.nnar.
Þjóðverjinn Adolph Anderssen
hefur teflt tvær skákir, sem
tímans tönn hefur enn ekkert
unnið á nema síður væri, hina
cdauðlegu og þá sígrænu. Fyrst
verður Anderssen kynntur lít-
illega, en síðan keraur sú sí-
græna og hefur hvergi fölnað,
þótt nú séu liðin hundrað og
fimm ár frá því hún var tcfld.
Adolph Anderssen fæddist í
Breslau árið 1818. Las stærð-
fræði við háskólann og fékk að
prófi loknu kennarastöðu við
menntaskóla í fæðing’arbæ.sín-
um. Gegndi hann þvi starfi til
dauðadags, árið 1879.
Eftir sigur sinn á stórmótinu
í London 1851 var Anderssen
álitinn vera sterkasti skákmað-
ur 'heims. En heima í Breslau
hafði hann ekki nasgjanleg
tækifæri til að auka styrk sinn.
Á móti í Manchester 1857
tapaði hann fyrir Ungverjan-
,um Löventhal, sem vann mót-
ið. Ári síðar beið hann herfileg-
an ósigur fyrir bandaríska
undrabarninu Paul Morphy.
Moi-phy vann sjö skákir, And-
erssen tvær, en tvær urðu
jafntefli. Skömmu síðar dró
Morphv sig í hlé frá skákmót-
um og Anderssen varð aftur
skærasta skákstjarnan. Hann
varð sigurvegari á stóru móti í
London 1862 og öðru í Baden
Baden 1870.
Árið 1866 háði, hann einvígi
við Wilhelm Steinitz og tapaði
með sex vinningum gegn átta.
Eftir emvígið útnefndi Stein-
itz sig til heimsmeistara og
varð þannig fyrstur til að bera
þann títil;
Evansbragð.
Hvítt: Adolph Anderssen.
Svart: Dufresne.
1. e4; e5.
2. Rf3; Rc6.
3. Bc4: Bc5,
4. b4; BXh4.
5. c3; Ba5.
6. d4; eXd4.
7. o—o; d3.
Leikið til að hindra sam-
einingu hvítu peðanna á mið-
borðinu. Venjulegast er 7. —■
d6. 8: cXd4; Bb6.
8. Db3; Df6.
9. e5; Dg6.
10. Hel; Rge7.
11. Ba3; b5.
Svartur fórnar peði og'
hyggst með því koma mönnum
sínum á drottningarvæng í
spilið.
12. DXb5; Hb8.
13. Da4; Bb6.
Svartur gat ekki hrókað, þar
eða Rc6 var ofhlaðinn.
14. Rbd2; Bb7.
15. Re4; Df5.
16. ÐXd3; Dh5.
Það væri synd að segja að
svartur hefði notað tíma sinn
vel með drottningarflánínu
17. Rf6t gXf6.
18. eXf6; Hg8.
19. Hadl!! DXf3.
20. HXe7!! RXe7.
21. DXd7!! KXd?.
22. Bföt Ke8.
22. — Kc8. 23. Bd7; mat.
23. Bd7t Kf8.
24. BXe7; mát.