Alþýðublaðið - 16.10.1957, Page 7

Miðvikudagur 16. október 1957.
AlþýðublaglS
INNGANGUR.
UM FÁTT er meira rætt og
gjarnan deilt í stjórnmálabar-
áttu lýðræðislanda en beina og
óbeina skatta. Þannig hefur það
\rerio og mun sennilega lengi
verða.
Umræðurnar snúast þá í senn
iim það, hversu háar skuli vera
fjárhagsáætlanir bæja og fjáxv
lög ríkja, og þar með hverjar
verða skuli þær heildarupphæð
ir, sem krafizt skal í útsvörum,
sköttum, tollum og afgjöldum.
Samtímis er rætt og deilt um
einstaka liði skattakerfisins;
sýnist þá gjarnan sitt hverjum
um, hverja áherzlu leggja skuli
á hvern einstakan lið og hver
vandamál rísi við að leggja
þungann á þennan eða hinn lið-
ínn. Um þetta snúast umræð-
urnar, þegar fjallað er um
hvort heldur skuli notazt við
beina eða óbeina skatta.
Hlutverk mitt í erindi þessu
er að fjalla nokkuð um þessi
vandamál. Nærtækt er þá að ég
hafi norskar aðstæður til hlið-
sjónar og skýringar. Ekki svo
að skilja að ég hafi í hyggju
að stofna til umræðna um norsk
skattamál. Til þeirra mun nægt
tilefni gefast næstu vikurnar.
Eg legg einnig áherzlu á að ég
ber persónuiega ábyrgð á þeim
skoðunum, sem hér munu fram
koma, en hvorki sú ríkisstjórn
eða sá stjórnmálaflokkur, sem
ég tilheyri.
SÖGULEGT YFIRLIT.
Enda þótt um langan aldur
ÍLafi verið deilt, — og stundum
allhart — um það, hvort skattar
skj'ldu heldur beinir eða óbein-
ir vera, þá hafa samt orðið
minni breytingar á þessum
skattaformum en ætla mætti.
Þetta gildir sér í lagi frá síð-
ustu aldamótum. Útsvör bæj-
arfélaga ásamt tekjuskatti og
öðrum hliðstæðum sköttum
lögðum á tekjur og greiddir rík-
inu, nefni ég beina skatta einu
nafni; tolla, veltuskatt og skatta
á sérstakar vörur og þjónustur
óbeina skatta.
Alla síðustu öld hvíldi aðal-
þunginn venjulegast á hinum
ébeinu sköttum. Það voru toll-
arnir, sem úrslitum réðu. Þeir
voru lengst af aðaltekjulindir
ríkissjóðanna. Frá byrjun þess-
arar aldar fóru beinu skattarn-
ir jafnt og þétt hækkandi og
höfðu náð þeim óbeinu í byrj-
uin fyrri heimsstyrjaldar.
I heimsstyrjöldinni fyrri náðu
feeinu skattarnir greinilega yfir-
Eöndinni, en lækkuðu þó aftur
hlutfallslega á árunum milli
1920 og 1940. Sú hlutfallslækk-
un hefur einnig haldið áfram
eftir heimsstyrjöldina síðari.
Nú er staðan þannig, að beinu
og óbeinu skattarnir nema álíka
líiáum upphæðum.
Bæjarfélögin notast nær ein-
göngu við beina skatta, en til
ríkisins eru óbeinu skattarnir
yfirgnæfandi. Þegar litið er á
gildandi fjárlög, er skiptingin
þannig, að beinu skattarnir
siema tæplega einum þriðja,
10% veltuskatturinn um það
foil einum þriðja, og ýmsir aðrir
óbeinir skattar og afgjöld rúm-
lega einum þriðja.
Að útsvörum bæjarfélaga
meðtöldum nema sem sagt bein
ír og óbeinir skattar álíka stór-
um upphæðum.
Um langan aldur hefur það
verið svo, að beinu skattarnir
iiafa numið mmnst.40% og mest
60% af heildarupphæð skatta-
toyrðanna á hverjum tíma, ó-
toeinu skattarnir allt frá 60%
<Og niður í 40%, en mörkin
sveiflazt fram og aftur á þessu
foili.
Á sama tíma hafa ei að síð-
Hir átt sér stað gagngerar breyt-
íngar á samsetningu hinna
1beinu skatta annars vegar og
I hinna óbeinu hins vegar. Eftir-
tektarverðasta breytirigin á
| samsetningu hinna óbeinu
skatta eru minnkandi tollar en
í þeirra stað innleiðsla al-
mennra veltuskatta.
ÁHRIF SKATTA Á
HAGRÆNA ÞRÓUN.
Þeim, sem á-vorum dögum
fæst við samnir^, opinberra
; fjárhagsáætlana, uer fyrst , og
! fremst að taka tillit til áhrifa
jþeirra á hina hagrænu þróun í
þjóðfélaginu. Um það verður
jvart deilt, að um er að ræða
; víxlverkanir milli upphæðar og
inntaks hinna opinberu fjár-
! hagsáætlana annars vegar og
; hinnar hagrænu þróunar hins
jvegar. Hins vegar verður að
jsegja sem er, að oft ber mjög
lítt á hinni nauðsynlegu yfirsýn
í umræðum um beina eða ó-
beina skatta, —- ef hana skortir
þá ekki gersamlega. Þetta á þó
fyrst og fremst við, þegar um
er að ræða skipulagðan áróður
um skattamál.
Hver sá, sem myndar sér
grundvöll að slíkri heildaryfir-
sýn, verður að leggja aðalá-
TRYGVE BRATTELI f járm'álaráðherra Noregs
flutti á fundi norræna þingmannásambandsins hér í
Reykjav.ík 29. ágúst í suxnar fyrirlestur um beina og ó-
beina skatta og setti fram við jiað tækilæri mjög athygl-
sverðar skoðanir. Mál jretta héfur riokkuð verið á dag-
skrá erlendis undarifarið einkum í Noregi, en naumast
borið á góma hér heima. Hias vcg'ar liggur í augum uppi,
að hér sé um að ræða umhugsunaréfni fyrir okkur ís-
Iendinga, og liefur Alþýðublaðið þess vegna fengið leyfi
til jress að birta fyrirlestur Bratteli í heild. liun hann
birtast 'hér í blaðinu í tveimur greinum.
t.d. 200 mílljónir króna, þá
myndi af því leiða að einstak-
lingar og félög myndu halda
200 milljónum króna eftir af
sínum tekjum. Þessi skoðun
byggir á því. að hlaupandi tekj-
ur fyrir sköttun myndu í heild
verða jafnháar, enda joótt hið
opinbera minnkaði tekjur sínar
um 200 milljónir króna.
Þetta gæti vel verið svo, ef
slík lækkun beinna og óbeinna
skatta ætti sér stað án jiess að
hið opinbera lækkaði útgjöld
sín. Það er ekki tilgangur jaessa.
erindis að ræða áhrif slíkra ráð-
hinar allra mikilvægustu —, í j
heillavænlegri jDi'óun efnahags- 1
lífsins.
j Það er ekki tilgangur minn
að ræða nánar héraðlútandi:
vandamál í sambandi við j
greiðslujöfnuð og jafnvægi í
þjóðarbúskap.
i Eg vil einungis taka fram, að
þegar tryggja skal fulla nýtingu
vinnuafls, — m.a. með miklum ;
opinberum útgjöldum, — og
fulla hagnýtingu framleiðslu-
tækia og þjóðarauðæfa, þá er
nauðsynlegt að hinum hlaup-
andi útgjöldum hins opinbera;
Trygve Bratteli:
Fyrri hlufi
herzluna á hagræn og þióðfé-
lagsleg áhrif inngrelðslna og
útborgana yfir hina opinberu
fjárhagsáætlun. Til engrar gagn
legrar niðurstöðu leiðir að rekja
áhrif einangraðs liðar skatta-
kerfisins. Rétt mat á áhrifun-
um fæst því aðeins, að þau séu
skouðu í samhengi við áhrif'
annarra liða og heildaráhrif
f j árhagsáætlunarinnar.
Við skulum taka norska 10%
veltuskattinn sem dæmi. -í
grunnfærnum áróðri er því
gjarnan haldið fram, að áhrif
hans séu þau, að allt sem fólk
kaupir, sé 10 af hundraði dýrara
en vera myndi án hans, Ei að
síður er það staðreynd, að hverj
um og einum standa nú til boða
meiri og betri vörur en t.d. árið
1934, þegar þessi skattur ekki
var til. Önnur óvönduð mótbára
gegn þessum skatti er sú, að
hann sé „fátækraskattur“. Þóer
það svo, og um það verða vart
skiptar skoðanir, að lífskjörin
eru í dag betri, — og að flestra
áliti jafnframt réttlátari, — en
þau voru þá.
Af þessu leiðir að sjálfsögðu
ekki, að hægt sé að halda því
fram, að veltuskatturinn út af
fyrir sig hafi stuðlað að því að
vöruúrval sé nú meira og betra,
né heldur hinu, að hann út af
fyrir sig hafi gert lífskjörin
jafnari. Hitt er annað, að veltu-
skatturinn hefur verið þáttur í
framkvæmd stjórnarstefnu,
sem leitt hefur til meira vöru-
úrvals og jafnari lífskjara.
Einn er sá veikleiki enn, sem
einkennir það sem ég vil kálla
grunnfærnar umræður um
beina og óbeina skatta, að ekki
er tekið hið minnsta tillit til
áætlana á athafnalíf og tekju-
^myndun, en þess í stað gengið
út frá því, að hin hagræna þró-
un og tekjumyndunin eigi sér
stað óháð hinum opinberu fjár-
hagsáætlunum. Af slíkri skoðun
leiðir, að því er haldið fram, að
ef hið opinbera lækkaði beina
og óbeina skatta segjum um
stafana. En hvað sem því líður, |
þá byggir hin áðurnefnda skoð-
un á þeirri hugsun, að heildar-
tekjurnar mvndu ekki breytast,
enda joótt hið opinbera drægi úr
útgreiðslum sínum um 200 mill-
jónir króna. En myndi svo
verðá?
Hver og ein opinber útgjöld
hljóta að koma fram sem tekj-
ur hjá einhverjum móttakanda.
Engin útborgun getur farið
fram, nema í hlut einhvers
komi að taka við henni. Því
hærri sem opinber útgjöld eru
í hlutfalli við heildarþjóðar-
tekjurnar, þeim mun meiri á-
hrif hafa þau á eftirspurn, at-
hafnalíf og tekjumyndun.
Ef hið opinbera lækkaði
skatta og drægi sem því svar-
aði úr útgjöldum, myndu sam-
anlagðay tekjur, eftir að skatt-
ur hefði verið greiddur, ekki
hækka að sama skapi og skatta
lækkuninni nam. í mörgum til-
fellum myndu tekjur jDvert á
móti lækka meira en næmi
lækkun hinna opinberu út-
gjalda.
í nútíma þjóðfélagi eru hin
margvíslegu opinberu útgjöld
einmitt driffjaðrir, — máske
sé mætt að mestu. leyti með því
að innheimta beina og' óbeina.
skatta. Þar við bætist, hvað
Noregi viðvíkur, að opinber
sparnaður verður að vera hlut-
fallslega mikill.
KOSTIR OG GALLAR
BEINNA SKATTA.
Segja má, að á vorum dögum
séu opinberar fjárhagsáætlanir
samanlagt allmiklu hærri, bæði
í krónum talið og hlutfallslega,
en var fyrir nokkrum áratug-
um síðan. Þeir eru í rauninni
fáir, sem hafa trú á því, að
þeirri þróun verði snúið við.
Deilur um samningu fjárlaga
og fjárhagsáætlana eru nánast
fjrrst og fremst um þröngt af-
markaða þætti þeirra og hlut-
fallslega lágar upphæðir.
Viðfangsefnið er.þá í raun-
inni það, að semia skattakerfi,
sem hæfir þeim aðstæðum, sem
fyrir hendi eru, þar með talið
að mynda sér skoðun um, í
hvaða lilutföllum leggia skuli
áherzlu á beina skatta annars
vegar og óbeina hins vegar.
í reyndinni er það svo, að
hvor aðferðin sem er, hefur sína
kosti og einnig sína galla. Mat
á kostunum og ókostunum kann
að breytast frá einum tíma til
annars. Á hverjum tíma ber þá
að veljaþá aðferðina, sem hefur
til að bera mesta kosti miðað
við ókostina.
Ljóst má vera, að ekki er all-
ur vandinn leystur með því að
ákveða tekjuöflunarleiðir, sem
með forsvaranlegum rökum má
segja fyrir um að standi undir
þeim útgjöldum, sem ákveðin
kunna að hafa verið. Skattakerf
ið þarf auk þess að vera þannig
uppbyggt, að það samtímis
stuðli að því að þau hagrænu og
þjóðfélagslegu markmið náist,
sem stjórnarstefnan gerir ráð
fyrir.
Hér er margs að gæta og hætt
við árekstrum. Inn á joetta mun
ég nú koma nánar.
Þess er enginn kostur að ræða
til fullnustu þau vandamál,
sem tengd eru mismunandi
skattaformum. Hér skal þó
minnst á nokkur atriði, sem
máli skipta, þegar gert er upp
á milli beinna og óbeinna
skatta.
Beinu skattarnir til ríkis og
bæja eru nær eingöngjx lagðir
á tekjur einstaklinga og félaga.
Formið fyrir tekjuskatti fé-
laga virðist í fljótu bragði mjög
einfalt, annars vegar samning
afskriftarreslna og hins vegar
ákvörðun skattataxta. I raun og
veru er þó hér um mjög flókið
mál að ræða.
Mikilvægasta mótbáran gegn
þessum skatji er sú, að hann sé
síður en svo hvatning til skyn-
samlegrar nýtingar framleiðslu
tækja og réttrar hagnýtingar
framleiðsluþátta og þjóðarauð-
æfa. Slæpingshátturinn launist
með lágum sköttum, dugnaði og-
framtakssemi sé hegnt með
háum sköttum. Vissulega má að
nokkru vinna hér á móti við á-
kvörðun skattataxtanna. En ég
legg áherzlu á, að höfuðveik-
leikinn er fólginn í kerfinu
sjálfu, og honum verður ekki
útrýmt að fullu með neinum
ráðum.
Segja má að unnt sé að leggja
skatta á atvinnufyrirtæki með
öðrum hætti. Liggur þá bein-
ast við að leggja þá á sem af-
gjöld á vissa framleiðsluþætti.
Einnig það hefur sína ókosti,
þótt með því móti mætti við
koma virkri hvatningu til réttr-
ar hagnýtingar framleiðslutækj
anna.
Annar höfuðannmarki beinna
skatta er dreifing þeirra. Þeir
eru lagðir á félög atvinnurekst-
ur einstaklinga og launafólk.
Atvinnurekstur einstaklinga
skal búa við sömu afskriftar-
réglur’sem félög og skattataxt-
arnir eru hiriir sömu og á ein-
staklingum. En þetta er ekki
alls kostar heppilegt. Sennilega
er ógerlegt að beita beinni skatt
lagningu á þessar þrjár tegund-
ir skattþegna þannig að öllum
finnist réttlátt og sanngjarnt.
Þrátt fyrir ríka viðleitni og
mikið erfiði hefur enn ekki tek-
izt að finna þann grundvöll fyr-
ir álagningu beinna skatta, að
almennt verði sanngjarn talinn.
En framkvæmd þeirra er virk,
þegar um er að ræða launþega,
sem auðvelt er að sjá, hverjar
tekjur hafi. Hins vegar er hún
ekki eins virk, þegar um er að
ræða þær stéttir manna, þar
sem mat þarf að koma til um
hversu háar hinar raunverulegu
tekjur séu.
Flestum mönnum eru hinir
beinu skattar hinn mesti þyrn-
ir í augum. Hvort heldur þeir
eru greiddir á vissum gjalddög-
um eða dregnir frá vikulegu
kaupi eða mánaðarlaunum, þá
finnst flestum hinar hlaupandi
tekjur ódrýgjast mjög.
Hinir beinu skattar hafa einn-
ig þann ókost, að erfitt er að
beita skattkerfinu sem fjár-
málapólitísku meðali þótt á
þurfi að halda. Ákvörðun um
skattlagninguna verður helzt að
fastákveða fyrirfram og hún að
gilda um tiltölulega langan
tíma. Það er þess vegna erfitt
að nota hina beinu skatta til
fljótvirkra áhrifa hins opinbera
á tekjur manna, þótt þörf sé
talin þar á.
Hugsanlegt er að þessu mætti
breyta að nokkru með því að
ákveða grunnskatt eða „normal
skatt“, og jafnframt lögbinda
heimild til hækkunar eða lækk
unar að vissum hundraðshluta,
ef tilefni þætti gefast. Slíkar
breytingar gætu máske orðið
eins fljótvirkar og breytingar
á upphæðum óbeinna skatta.
Því er haldið fram, að álagn-
Framhald á 8. síðu.