Vísir - 27.01.1939, Blaðsíða 7

Föstudaginn 27. jan. 1939.
VtSIR
Þýslcaland og nýlendurnar.
Minningarorö um
Ber Hitler fram nýlendukröfur Þjöð
verja í ræðu sinni á mánudag?
I>etta er seinasta greinin af þremur varðandi nýlendur Þýska-
lands, sem Vísir birtir, í tilefni af því, að krafan um endurheimt
þeirra er orðin eitthvert hið mesta vandamál yfirstandandi tíma.
Greinarnar eru að mestu leyti þýðing á greinum eftir blaða-
manninn Jörgen Bast. —
PIROW OG VON RIBBENTROP,
utanríkismálaráðherra Þýskalands. Myndin var tekin í Berlín,
er Pirow átti þar viðræður við Hitler, Göring og von Ribben-
trop. Pirow er af þýskum ættum.
m.
Vegna áhrifanna, sem Gyð-
ingaofsóknirnar í Þýskalandi
hafa haft, í Frakklandi, Bret-
landi og Bandarikjunum og
raunar um heim allan, er það ó-
hyggilegt, að hamra á kröfun-
um um nýlendurnar, eins og
sakir standa. Gyðingaofsóknirn-
ar, sem eru hefnd nazista fyrir
morðið á sendisveitarritaranum
í París, liafa gefið mönnum til-
efni til þess að lialda þvi fram,
að þjóð sem komi þannig fram
við þjóðernisminnihluta sem
Þjóðverjar við Gyðinga, sé ekki
til þess fær að stjórna þjóð-
flokkum, sem standa á lágu
menningai-stigi, og líti smáum
augum aðra þjóðflokka en sinn
eigin. En þótt óhyggilegt sé að
tala um þessar kröfur nú er
það ekki nokkurum vafa bund-
ið, að þær verða bornar fram
aftur þá og þegar. Og því er af
sumum spáð, að Hitler muni
gera þær að umtalsefni enn á
ný, er Ríkisþingið kemur saman
í yfirstandandi mánuði (30.
jan.).
En sannleikurinn er nú sá,
þegar um það er að ræða, að
skila nýlendunum aftur, að þá
koma ótal vandamál til sög-
unnar, sem engum enn sem
komið er hefir tekist að benda
á hversu leysa megi. Að því er
Togoland snertir og Kamerun
er um minni erfiðleika að
ræða, en að því er hinar ný-
lendurnar snertir. Um þessar
tvær nýlendur er það i raun-
inni aðalatriðið livort Bretar og
Frakkar yfirleitt vilja talca það
í mál, að skila þeim aftur. Það
er liægt að skila þessum nýlend-
um aftur, án þess að stórkost-
legur fjárhagslegur og við-
skiftalegur glundroði og öng-
þveiti leiði af innan hins
franska og breska nýlendu-
veldis. Og jafnvel þótt þessar
nýlendur sé mikilvægari en áð-
ur var talið, frá hernaðarlegu
sjónarmiði, vegna hinnar nýju
sigþngaleiðar Breta suður fyrir
Afrílcu til Indlands (sem aðal-
lega verður farin, ef til Miðjarð-
arhafsstyrjaldar kemur), þá
verður heldur ekki haldið fram
með rökum, að hér séu svo
stórkostlegir erfðleikar á veg-
inum, að eldci sé hægt að sigr-
ast á þeim.
En málið horfir alt öðru vísi
við þegar um er að ræða tvær
af mestu gömlu nýlendum
Þýskalands Þýsku Suðvestur-
Hemlu.
Afríku og Þýsku Austur-Afríku
(Tanganyika).
Suðvestur-Afríka er nú man-
dat-ríki (umboðsstjórnarríki)
og er það stjórn Suður-Afríku
ríkjasambandsins (South Af-
rican Union) sem fer með um-
hoðsstjórnina. Landvarnaráð-
herra Suður-Afriku, Pirow, fór
á yfirstandandi vetri, sem
kunnugt er, til Evrópu, lil þess
að ræða við ýmsa stjórnmála-
menn. Fór liann til Parísar,
London og Berlínar þessara er-
inda, og talaði í Berlín við Hitl-
er og Göring og aðra mektar-
menn Þýskalands. En það er
víst, að hvað sem milli hans og
þýskra stjórnmálamanna liefir
farið, hefir hann ekki lagt til að
Þýskaland fengi aftur Þýsku
Suðvestur-Afríku, því að Suð-
ur-Afríku ríkjasambandið vill
ekki missa hana — mun verja
hana með vopnum, ef tilraun
yrði gerð til þess að taka liana.
Ekki að eins menn af bresk-
um stofni í Suður-Afríku, held-
ur og Búarnir og raunar allir
ibúar ríkjanna mundu fyllast
beiskju, ef tilraun væri gerð til
þess að aðskilja Þýsku Suðvest-
ur-Afríku frá S.-Afriku. Því
að hér er um að ræða nýlendu-
ríki, sem unnið var með sigri á
vígvelli, er herlið Þjóðverja
þann 9. júli 1915 gekk Suður-
Afríkuhernum á vald við
Khorab. Það var þvi eðlileg á-
kvörðun, er friðarsamningarnir
voru gerðir, að Suður-Afríku-
ríkjasambandinu væri falið að
fara þarna með umboðsstjórn.
En á þeim árum, sem liðin eru
frá því, er þeir fengu nýlend-
una, hefir vaxið byr hreyfing-
unni i öllum Suður-Afríku-
ríkjunum um eitt voldugt ríki
— á sambandsríkjagrundvelli,
— sem nær alt frá Höfðaborg
(Cape Town) á suðurodda Af-
ríku til landamæra portúgölsku
nýlendunnar, belgska Kongo og
Tanganyika. Þennan mikla
draum — um bandaríki Suðui’-
Afriku ala allir Suður-Afríku-
búar. Með því að láta Þýsku
Suðvestur-Afriku aftur af hendi
við Þýskaland væri utséð um,
að þessi draumur gæ'ti ræst. En

•vý. -
Vegna þess að eg hefi ekki
séð þessarar merku konu getið
opinberlega vildi eg minnast
hennar, þó nokkuð sé liðið frá
því hún andaðist,, en það var
hinn 31. júli s. 1. en fædd vav
liún 19. júní 1851 að Ásólfsskála
undir Eyjafjöllum og var hún
þvi 87 ára er hún lést. Foreldrar
hennar voru Guðrún Jónsdóttir
og Magnús Ólafsson, voru þau
lijón af ágætisfólki komin og
mjög vel gefin. Faðir hennar
drukknaði við Vestmannaeyjar
á vetrarvertíð 1862. Stóð þá
ekkjan uppi í mikilli fátækt,
með fimrn börn\ín, það elsta
13 ára. Þá var oft þröngt í búi
um þær mundir, og sá Friða
i Vesturlioltum oft á unga aldri
erfiðar ástæður hjá fólki, sult
og klæðleysi. Mun hún þá liafa
heitið þvi, ef liún yrði einhvern-
tíma svo efnum búin að geta
rétt svöngum bita, eða klæðlitl-
um flík, skyldi hún minnast
æsku sinnar. Veit eg að liún
efndi þau lieit vel síðar er á-
stæður leyfðu. — Strax í æsku
kom það í ljós, að hún var góð-
um gáfum gædd, sérlega bók-
lineigð, lærði mikið af ljóðmæl-
um er hún mundi ætið og gat
ávalt lieimfært mannlífið við
hendingar úr kvæðum og ljóð-
um.
Þegar Hólmfríður var 26 ára
það mun tæplega til þess koma,
að Þýskaland fái þessa nýlendu,
nema stórkostlegri viðburðir
gerðist og meira röt kæmist á
alt, en menn sem komið er geta
gert sér í hugarlund, að verða
muni.
fluttist hún að Hemlu i Vestur-
Landeyjum og giftist þar hin-
um ágæta merkismanni And-
rési Andréssyni, bjuggu þau þar
í 42 ár eða til ársins 1919, að
þau létu af bústjórn (en Andrés
andaðist 1922).
Þó efni þeirra hjóna væru
ekki stór í fvrstu blómgaðist
hagur þeirra með árunum.
Þau eignuðust 9 böm, tvö dóu
í æsku, drengur 5 ára, var það
elsti sonur þeirra og stúlka á
fyrsla ári, en 7 lifa foreldra sína
þau: Magnhildur, húsett í
Reykjavík, Guðrún, búsett í
Gaulverjabæjarlirepp, Magnús,
bóndi i Ytra-IIóli, Agúst, bóndi
og hreppstjóri í Hemlu, Andrés,
klæðskeri í Reykjavík, Rósa,
liúsfreyja i Hólum, og Sighvat-
ur, bóndi i Ártúnum. Eru þau
öll hin mannvænlegustu og
mjög atorkusöm hvert á sínu
sviði. Þar að auki ólu þau
Hemluhjón upp Sigurjón Guð-
mundsson hónda á Grímsstöð-
um og eina sonardóttur sína, og
fleiri hörn dvöldu á heimili
þeirra yfir lengri eður skemri
tíma.
Jörðin Hemla er, sem kunn-
ugt er, í þjóðbraut nálægt
Þverá og var oft gestkvæmt þar,
þvi oft var áin ófær eða ilt yfir
bana að komast. Það var heldur
ekki sjaldan, að þar gistu í einu
alt upp í 20—30 manns og í þá
daga mun oftast hafa verið lítið
eða jafnvel ekkert tekið fyrir
greiðann, þó gist væri jafnvel
margar nætur í einu. Það sann-
aðist þar hið forna: „Þar sem er
hjartarúm, er einnig húsrúm“.
Veit eg að margir, og þá ekki
síst Skaftfellingar, eiga góðar
minningar um vingjarnlegar
viðtökur og veitingar góðar á
heimili jjeirra hjóna. Húsfreyj-
an kvartaði ekki þó hún væri
vakin um miðjar nætur til að
hlynna að ferðafólki. Þar var
hennar eðli, að breiða sinn kær-
leiksfaðm móti öllum, vildi
hún láta sem flesta njóta yls
frá sinu góða hjarta, þess vegna
kallaði hún ekki liátt, þegar
halla tók vetri og skortur sótti í
bú fátæklinga, er liún sendi
börn sín í rökkrinu með allstóra
böggla af matvælum og ekki
ósjaldan efni í flíkur, ef hún
elcki hafði það handbært þá ein-
liverja flík af sjálfri sér, til að
skýla með einhverri annari
konu er minna hafði. En hún
þurfti ekki að fara í felur við
mann sinn, með þessa gjaf-
mildi sína, hún var sjálfráð sín-
um gjörðum, þvi hann vissi að
Njósnari freistar
„Raudu akurliljunnar<(.
Önnur grein
SEFTONS DELMERS.
Þessi grein var bönnuð af
ritskoðun Valenciastjórnar.
Mér hefir altaf skilist, að
njósnarar eigi að vera ósköp
blátt áfram og atkvæðalitlir í
útliti. Það var laust við það, að
Maxim Schneller — eða svo
kvaðst liann heita —- væri það.
Ilann var sá maður, sem mest
bar á i borðsalnuin á Hotel
Majestic í Barcelona og bar þó
eigi alllítið á sumum.
Ilann sat þar jafnan einn, við
lítið borð, bláeygur og með
jarpt, mjúkt skegg.
Ilann klæddist einkennisbún- ■
ingi herlæknis. Aðrir herlæknar
spurðu hver annan, liver hann
væri þessi skeggjaði læknir. En
enginn þeirra kannaðist við
hann.
Það var þó dálítið undarlegt,
því að í horg eins og Barce-
Iona, þekkja allir herlæknar
hvern annan.
í fyrstu lét hann mig halda
að hann væri læknir. Ilann
sníkti hjá mér mola af sykrin-
um, sem eg liafði haft meðferð-
is frá Per])ignan, kvaðst vera
fangelsislæknir og Ameríku-
maður. — Mér fanst elckert und-
arlegt við það, því að eg hefi
oft lieyrt Ameríkumenn tala
með sterkum þýskum hreim.
Einkavinur dr. Negrins.
Það liðu ekki margir dagar
þangað lil hann fór að verða op-
inskárri. M. a. sagði hann mér
í trúnaði að liann væri gamall
vinur dr. Negrins, forsætisráð-
herrans, og fengí af honum
hverja ósk sina uppfylta. Þeir
hefði verið mikið saman, er
Schneller las læknisfræði í Leip-
zig.
En fangelsislækningarnar
væri aðeiys aukastarf. Hið raun-
verulega starf lians væri miklu
meir áríðandi og hættulegra í
þokkabót. Hann mætti ekki
segja mér hvað það væri. Það
væri leyndarmál.
Fáum dögum siðar spurði
hann mig hvort eg hefði löng-
un til að skoða fangaskipið Uru-
guav, sem lægi á höfninni með
600 pólitíska fanga.
— Þá fengirðu almennilega
grein? Engum hlaðamanni hefir
áður verið lileypt um borð í
skipið. Ef til vill gæti eg útveg-
að þér samtal við landa þinn,
Lance kaptein. Hann býr i einni
káetlunni. Þú hefir heyrt lians
geiið?
Eg liafði hitt Lance í Madrid.
Við vorum vanir að kalla liann
„Rauðu akurliljuna“, af því að
hár lians var rauðleitt og hann
varði tíma sínum til að lcoma
þeim úr landi, sem stjórnin vildi
handsama vegna peninga þeirra,
ættar, skoðana eða starfsemi.
Þegar hanii hafði komið 98
inönnum undan, var hann var-
aður við lögreglunní. En Rauða
akurliljan vildi ekki skeyta um
það.
— Eg verð að fylla hundraðið,
sagði hann og tókst að koma
cnn tveim undan. Var annar
frændi Francos. Þá var hann
handtekinn og settur í fangels-
ið í Segorbe, skamt frá Teruel.
„Sim “
Og nú sagði þessi skeggjaði
læknir að eg gæti talað við hann
og sjá Uruguay, scm hafði orð
fyrir að vera svívirðilegasta
fangelsi stjórnarinnar.
Þrisvar eða fjórum sinnum
bað eg hann að sýna mér skip-
ið, en hann færðist undan fyrst
i stað. Svo bauð liann mér í bíl-
inn sinn — elcki einn af þessum
skínandi „liipousinum11, sem
gæðingar f orsætisráðlierrans
höfðu til umráða, — heldur
hraðskreiða „beiglu“, útataða í
aur/með brotna framrúðu eftir
byssukúlu.
— Sérðu þetta hús þarna?
spurði hann, er við rendum
fram hjá sprengjugig í götunni
hjá aðalpóstliúsinu. — Það er
„Sim“ fangelsi. Þau eru 14 að
tölu í Barcelona og 4 þeirra eru
svo vandlega falin, að jafnvel
Negrin sjálfur hefir enga hug-
mynd um Iivar þau eru. Hann
getur ekki bjargað þér ef þú
lendir í einliverju þeirra. Að-
eins Sim getur lileypt þér út.
— Veislu hvar leynifangelsin
eru? spurði eg.
— Þú fellur mér vel í geð, en
þegiðu nú um það, sem eg segi
þér nú: Eg er ekki starfandi
læknir, eg stjórna útlendinga-
sveit Sim.
Sim er skammstöfun á Ser-
vicio de Investigacion Militar og
er sama lögregla og kölluð er
ó rússnesku Ogpu og þýsku
Gestapo.
Schneller kvaðst liafa starfað
á þessu sviði síðan á heimsstvrj-
aldarárunum. Nú væri hann 54
ára að aldri, hefði starfað á
Balkanskaga, í Kína, Indlandi
og í Bandaríkjunum.
i
Fangelsisskipið.
— Nú skal eg segja þér, af
liverju eg gat ekki sýnt þér Uru-
guay fyr. Hér á höfninni er
ameriskt skip. Fyrir fjórum
dögum lét eg handtaka þrjá
skipverja.
Hann brosti og mér fanst vera
einhver kynlegur glampi í aug-
£1
henni var öhætt að treysta,
Hann sagði það eitt sinnt, ear
honum var lirósað fyrir atorkir
sína á þessum stað: ,JEg hefá
ekki verið hér einn, eg á ekkú
lielming af okkar afkomu“-
Hagur bóndans fer oft mikitS
eftir því liversu húsmóðirin es’
lionum samhent, og má með
sanni segja, að Hóhnfriður .á
Hemlu hafi verið manni sinuna
sannarleg stoð, slík umhyggja
og starfsemi er hún hafði tíl að
hera var fágæt, fór þar saman
mikil fórnfýsi og kærleiksþel
til manna og málleysingja. f
orðsins fylslu merldngu: var
Hólmfríður ekki að eins kærj-
leiksrík móðir bama sinna,
heldur lika fölks þess er á heim-
ili hennar dvaldi, enda veit eg
að þeir mörgn sem höfðu því
lána að fagna að kynnast Iienní
gleyma ekki hennar göfugu
framkomu og munu jafnan
minnast hennar með ást og
virðingu.
Það er fagurt útsýni í Hemlu
og er mér kunnugt um það, að
dag hvern til hins síðasfa að
hún gat klætl sig, gekk húu
austur fyi’ir bæinn og horfði
þar á hvar himingnæfandi Eyja-
fjallajökull, TindafjöII, Goða-
land og Þrihyrningur haldast í
liendur, bak við „hlíðina fögra“
og sýna máft hins skapandi
krafts og mikla almættís. Ölíta
þessu kraup hún I lotningu, og
fól sig og sina, þeim mikla
smið, er þetta hafði gjört. Húu
trúði og treysti guði, og fór
ekki dult með skoðanír sínar í
trúmálum, en hún sýndi líka trú
sína i göfugu ævistarfi sínir.
Nú þegar leiðir hafa skifst ög
eg lít til liaka sakna eg svo
niargs í sambandi við hana,
sakna liennar leiðbeinandi kær-
leika ogaugnanna hennar björtu,
er lýstu fi-K sér liennar guS-
dómseðli er henni var gefið I
svo ríkum mæli. Það er mín ósk
að land vorl mætti jafnan eigai
sem flestar eíginkonur og mæð1
ur sem Iíkastar Hólmfríði i
Hemlu.
Nú ertu horfin bak við í jaldið
mikla, þú varst þreytt orðin og
starfsdagamir 4 margir. Eg er
sannfærður uiii, að þú færð þín
góðu laun. Þú færð að njóta
þess er ]iú þráðir í lifinu. Krist-
ur var þitt fyrsta í hyTjun Iífs
þíns og siðasta í dauðanum,
'þess vegna er svo bjart yfír
minningu þinni og þvf verður
söknnðurinn að fögnuðí, að geta
liaft þig sem fyrirmyncL
Vinnr.
ununi. Mér fór að verSa am ogf
ó að fara i þessa lieimsókn. Það
var aldrei að vita hverju’ svona
piltar tæki upp á og Iivers vegnd
var hann að segja mér alt þetta?
Vagninn för í gegnurn hlið-
ið að liöfninni. Sumír liínna
gvllti stafa á skut skijisins vorut
dottnir af. U GUAY stóð þarí
Yið fórum upp landgöuguhrúna
og komuni inrr í ótíúlega önrar-
legan gang. Hann var upplýstur
með rafmagnsperum, en
slraumurinn var svu veikur, að
perurnar voru eldrauðar:
— Þarna eru ]>eir, sem erta
hafðir einir út af fyrir sig, sagði
læknirinn og benti á röðina af
okuðum kóeludyrimunr.
Svo litum \nð niður í Testína,
Ofan á lienni var járnbúr, svo'
að enginn kæmist undan. Niðri'
var fjöldi manna sitjandi, siim-'
ir í verkamannafötum, aðrir S
skyrtu og buxinii eða einkennis-'
klæddir. Flestir vorn ói'akaðir.
Eitt höfðu þeir samciginíegf,
málmþynnu, sem hékk um hálsO
þeirra og var á henni núiner.
Þeir stukku á fætur og sfóðis
teinréttir, er þeir sáu okkur.
Þeilr voru ekki eins og varð-
mennirnir á landgöngubrúimí^