Vísir - 02.08.1939, Page 3

3
Miðvikuaaginn 2. ágúat 1939L
VlSIR
Skipulagning mjúlkursölunn-
ar og landbúnaðurí Reykjavík
Svar við grein síi*a ^veinbjarnar IIög:iiasouar9
er liirtlst í Tiinaiiiiui 11111 saina efui.
Mér kom þaö ékki óvart, að
•síra Sveinbj. Högnason myndi
gera atlmgase“mdir við grein þá
•er eg skrifaði um landbúnað í
Reykjavík og birt var í Tíman-
um fyrir stuttu, en það grunaði
inig ekki, að atliugasemdir frá
bonum yrðu eins og raun gaf
vitni í 81. tbl. Tímans 15. þ>. m.
Þegar eg hafði le'sið þær, rifj-
aðist upp fyrir mér — mér til
leiðinda — varnarskjöl eftir
einn kappsfullan og ófyrirleit-
inn málafærslumann, sem fram
voru lögð fyrir nokkru í máli,
sem hann tapaði fyrir Hæsta-
rétti á síðastliðnum vetri. Þau
skjöl voru mestmegnis hártog-
anir og rangfærslur, og sum-
staðar farið á bug við sannleik-
ann, enda fóru og úrslit máls-
ins líka eftir málavöxtum. Satt
að segja virðast mér athuga-
semdir síra Sveinhj. að sumu
leyti svipaðar þessum varnar-
skjölum.
Eg hafði vænst þess, að við
gætum rætt þetta mál, að því
er snerti hlutdeild mjólkursölu-
Stjórnarinnar, rólega og með
þeim rökum, sem fyrir hendi
væru frá báðum hliðum, án
þess að taka þyrfti til hártog-
ana, og jafnvel ble'kkinga. Þó
að til sé setning er svo hljóðar:
„í sama mæli og þér mælið
öðrum, mun yður aftur mælt
verða“, þá ætla eg samt að
reyna að halda mér í svari mínu
á þeim sama grundvelli og eg
hafði ásett mér í upphafi. —
Síra Sve’inbjörn telur „allar töl-
ur — að örfáum undanteknum
— ágiskanir einar, og sumstað-
ar skáldað liðugt“ af mér, svo
að hundruð þúsunda geti verið
af eða á, í vissum tölum, sem
eg byggi á. — Eg hafði þau orð
um matjurtarækt Reykvíkinga,
sem kunna að hafa gefið hon-
um ástæðu til þessara ummæla,
en þau voru mjólkurmálinu al-
veg óviðkomandi, og furðar
mig, að hann skuli leggja sig
niður við að nota þetta hálm-
strá.
Hann segir, að eg telji aðbún-
að þann, sem mjólkurfram-
leiðendur i Rvik eigi við að búa,
bæði illan og ósanngjarnan'4.
Eg hafði nú að vísu ekki bein-
Jínis þau orð um þetta, sem
liann tilfærir, en sagði, að að-
búð ríkisvaldsins (mjólkursölu-
stjórnarinnar) væri engu betri
en aðbúð bæjarstjórnarinnar,
svo ill og ósanngjörn, sem hún
væri. Þessi ummæli tek eg ekki
aftur, og bið engan afsökunar
á þeim. Þegar hann (sr. Svbj.)
fer svo að ósanna þessi ummæli
mín, segir hann, að eg telji út-
borgunarverðið til framleið-
enda hafa verið síðastliðið ár
30,5 aura pr. liter netto (sem
eg gat um að hefði orðið með
uppbót eftir áramót) og notar
það svo til að sýna ósanngirni
hjá mér, þar sem vitað sé. að
fjöldi bænda liafi ekki fengið
méira en 19—20 aura pr. litr.
eða röskum þriðjungi minna,
en þeir, sem „illskan og ósanrw-
girnin hafi leikið harðast", en
hann sleppir alveg að geta þess,
að eg taldi að öll árin að þessu
eina undanteknu síðan skipu-
lagið hófst, liafi framleiðendur
hér vantað að fiá 1—1 V> eyri
pr. litr. til þess að fá óhjá-
kvæmilegan framleiðslukostnað
greiddan, og hann gengur einn-
ig framhjá því, að eg skýri frá
þeirri staðreynd, að frá 1. apríl
siðastliðnum var útborgunar-
verðið lækkað um 1 eyri pr.
litra, og auk þess dregin frá j
svokölluð „vinsluafföll og
kostnaður" 0,9 aur. pr. liter, og
svo skal því viðbætt h 'r, sem
eg ekki vissi þá, að fyrir s.l.
maí og júní var sá frádráttarlið-
ur enn liækkaður, svo að þessi
„vinsluafföll og kostnaður"
varð þá 1,3 aurar pr. liter, og
þetta er gert á sama tíma, og
verð á útlöndum áburði hækk-
aði um 15% og á kjarnfóðri um
22—23% og má alveg fullyrða
það, að margir bændur munu
hafa orðið að sæta þeirri verð-
hækkun á öllu kjarnfóðri frá
áramótum. Með þessari sam-
viskusamlegu (!) meðferð á
grein minni fær svo höfundur-
inn það út, að bændur liér fái
„allan verkakostnað og leigu
eftir löndin, er þeir nota greidd-
an fram yfir aðra bændur," en
hann gleymir einnig að taka til-
lit til þess, að hér verður að
bera liinn dýra útlenda áburð
á löndin, sem notuð eru til beit-
ar yfir sumartímann, og á bú-
endum hér liggja margir út-
gjaldaliðir, sumir allliáir, sem
aðrir ez-u alveg lausir við. Hann
getur þess heldur ekki, sem eg
tel mér heimilt að liafa eftir
skilríkum og glöggum búmönn-
um, bæði austan heiðar og úr
Borgarfirði, að ef þeir fái 20
aura fyrir mjólkurlíterinn, þá
sé þeim mjólkurframleiðslan
til hagnaðar. Aftur á móti kem-
ur mér það á óvart, ef nokkur
einasti framleiðandi á bæjar-
landi Reykjavílair hefir aðra
sögu að segja en eg, að mjólk-
urverðið, sem þeim er borgað,
hafi altaf verið, að undanteknu
árinu 1938, 1—IV2 eyrir undir
framleiðslukostnaði, og ekki er
mér grunlaust um, að einhverj-
ir þeirra myndu telja, og geta
fært rök fyrir því, að meira
vantaði, en eg hefi hér nefnt.
Síra Sveinbjörn segir, að það
sé „bersýnilega hugsun" mín að
vilja „reka stóran hluta af
framleiðendum af markaðin-
um“ — „og þá sennilega að láta
bestu ræktunarlöndin fara í
auðn og fá fólkið þaðan til að
rækta grjóturðirnar og mógraf-
irnar, sem eftir eru umhverfis
Reykjavík". — Þessi ásökun i
minn garð er röng, ómakleg og
höfundi vægast sagt ósamboðin,
svo ekki sé fastara að orði kveð-
ið. Eg vil þvert á móti að fólk-
ið í sveitunum rækti sín ágætu
lönd, eftir því, sem það best
getur, en eg vil ekki, að til þess
sé ætlast, að mjólkunnarkaður-
inn í Reykjavík beri uppi allan
kostnað við þá ræktun, nema
að þvi leyti, sem liann gelur
tekið á móti á hverjum tíma, og
eg vil að um framleiðslu þeirra
manna, sem búnir eru að rækta
upip grjóturðir og mógrafir í
Reykjavík, sé settur ,»verndar-
múr“ réttlætis og sanngirni, svo
að þeir geti lifað í friði af þeirri
atvinnu, sem þeir hafa skapað
sér, með þessari ræktun. Eg er
sammála séra Sveinbirni um að
dýrtiðin í Reykjavík er óhæfi-
lega mikil, er — þjóðarböl, og
að öll framleiðsla þar er því
dýrari en æskilegt væri, en eg er
lionum ósammála um það, sem
virðist jafnvel vera skoðun
hans, að þess vegna eigi að
svifta fjölda manna hér at-
vinnu, sem þeir hafa skapað sér
i og sínuin, með elju og atorku,
atvinnu, sem framleiðir lífs-
nauðsynjar og góða fæðuteg-
und fyrir bæjarbúa; það er að
mista kosli ekki álitlegur vegur
til að minka dýrtíðina.
Þegar höfundur segir um
verðjöfnunarsvæðið, að „það sé
nú ekki stærra en svo, að á 5—
6 klst. mætti flytja mjólk af
þvi öllu á markað í Reykjavík,
]>á eru það, svo vægilega sé að
orði kveðið, staðlitlir stafir, þvi
eg fullyrði að það er ómögulegt
nema ef flugvélar væru til stað-
ar við öll býhn, til að taka
mjólkina nýmjólkaða, en eg
liygg að það muni dragast eitt-
livað ennþá. Aftur á móti er
það staðreynd, að mjóllc liefir
verið flutt liingað 2—3 daga
gömul og jafnvel eldri, og má
m. a. benda á desembermánuð
1936 og janúarmánuðl937, þeg-
ar mjólkurekla varð í marga
daga, svo að bærinn hefði ver-
ið mjólkurlaus, ef framleiðslan
á bæjarlandinu hefði þá ekki
'bjargað, og fyrir það fengu
framleiðendur hér á sig allþung-
an skatt, í svo nefndum vinslu-
afföllum fyrir mjólk, sem hing-
að var flutt óhæfilega gömul til
sölu sem neyslumjólk. — Það
er staðreynd, að þó dýrt — já,
óhæfilega dýrt sé að framleiða
mjólk í Rvík, þá á sú fram-
leiðsla eigi að síður fullkominn
rétt á sér, og þeir, sem það gera,
fylsta rétt til að fá að minsta
kosti það verð fyrir vöruna, er
nemur framleiðslukostnaði á
hverjum tíma. Mjólkurfram-
leiðsla í Rvík e'r auk annars
nauðsynleg öryggis- eða trygg-
ingarráðstöfun fyrir bæjarbúa,
svo að víst sé að þeir geti feng-
ið þessa lifsnauðsynlegu fæðu-
tegund óskemda, livernig sem
aðstaða er með aðflutninga til
bæjarins.
í fyrri grein minni sagði eg
að kostnaðarverð á mjólkinni
liér hefði verið 30,5—31 eyrir
pr. ltr. og að það hefði tvímæla-
laust hækkað um rúml. 1 eyri
við gengisfall krónunnar, og eg
ekki fundið að eg sé neitt „ein-
kennilega innréttaður" þó eg
telji að Rvíkingar þurfi að fá
að minsta kosti það verð, þeg-
ar vitað er, að aðrir bændur fá
það verð, sem þeirra fram-
leiðsla kostar, og vel það, og
framleiðsla þeirra er meira en
behningi meiri en það, sem
markaðurinn getur á móti tek-
ið, og auk þess getur vara þeirra
margra ekki komist á markað-
inn, nema meira og minna
skemd. Alt þetta get eg rökstutt
hetur en hér er gert, en eg verð
að láta þetta nægja, en ef séi’a
Sveinbjörn vantar einliverjar
frekari skýringar á því, sem hér
að framan er sagt, eða á þvi,
sem sagt var i fyrri grein minni,
er eg fús til að láta honum þær
í té, á annan liátt en þann, að
gjöra það að blaðamáli. — Það
myndi gleðja míg og marga
aðra, ef hann, og aðrir góðir á-
hrifamenn, gætu lækkað dýrtið-
ina í Rvík, sem allra fyrst, en
sú stefna, sem hann hefir haldið
fram til þessa, í mjólkurmálinu,
er áreiðanlega eklci álitlegasti
vegurinn eða einlilítt ráð til
þess, það er siður en svo. Sira
Sveinbjörn segir að eg tali um
„allskonar gjöld til sendisveina"
og fær það út, að mér muni ekki
vera „um þennan sendisvein
gefið“. Eg lield áreiðanlega að
eg liafi tekið það nægilega skýrt
fram, að eg átti þar við „sendi-
sveina" þá, er framleiðendur
þeir, sem undanþágu liafa frá
gerilsneyðingu og leyfi til beinn-
ar sölu, segjast fá senda lil sín
mánaðarlega, og sem þeir verða
að borga í livert sinn, þá sendi-
sve'ina, er ýmsar nærri brosleg-
ar sögur liafa gengið um, suma
liverja, en mér er e'kkert illa við
neinn þeirra. Aftur á móti er
mér mjög illa við þá fram-
kvæmd mj ólkurskipulagsins,
sem kann að liafa komið ein-
hverjum framleiðendum til að
fara utan við mjólkurlögin að
einhverju litlu leyti.
Eg efast ekki um það, að sira
Sveinbjörn muni kappkosta að
liafa jafnan góða samvisku og
eg vildi lika óska þess, að hann
fari aldrei út af þeirri braut í
mjólkursölustjórninni, en eg
get ekki varist að segja það, að
samviska lians má vera „undar-
lega innréttuð", ef hún hefir alt
af verið góð í þeim efnum, —
jafn víðsýnn og vitur maður og
liann er. —Tvö eða þrjú atriði
í atliugasemdum lians get eg
ekki skilið, nema ef það er
nokkurskonar hótanir um
„refsiaðgerðir" þeim til handa,
sem ekki geta í einu og öllu trú-
að á óskeikulleika hans í fram-
kvæmd mjólkurskipulagsins. —
Eg sé svo ekki ástæðu til að elt-
ast við fleira í atliugasemdun-
um lians, nema nýtt tilefni gef-
ist til, og lýk því máli mínu —
að sinni.
Sigurður Þorsteinsson.
Ritstjóri Tímans liefir neitað
að birta grein þessa. Hann virt-
ist líta svo á, að mál þetta ætti
að vera útrætt með athuga-
semdum sira Sveinbjarnar. Eg
lit hinsvegar svo á, að nauðsyn
beri til að leiðrétta ýmsar þær
blekkingar, sem sira Sveinbjörn
ber fram i grein sinni, og hefi
því heðið Vísi að birta ofan-
skráða grein þótt nokkur drátt-
ur hafi orðið á þessu svari frá
minni hendi.
Sig. Þorsteinsson.
HeröúStr í Noregi eln-
angraðar regna heila-
bölgn og mænnsdttar.
I nýliðaskólanum á Steinkjer-
sandi e!r komin upp hættuleg
heilabólga og mænuveiki með-
al nýliðanna. Vegna smitunar-
hættunnar hafa verið gerðar
mjög víðtækar varúðarráðstaf-
anir, til þess að hindra út-
breiðslu veikinnar. Skólinn, her-
mannaskálarnir og æfingavell-
irnir hefir verið afgirt og ein-
angrað, en engar lieimsóknir
þangað eru leyfðar. NRP.
Almennnr niíursknríur
i hanst á Vestfold i
Noregi vegna nppskern-
brests og grasleysis.
Rúíst er við, að á Vestfold í
Noregi ve'rði áð slátra fíestum
skepnum vegiia þéss, áð upp-
sk»ra hefir brugðist ög grás-
spretta vegna þurká. NRP.
EDDA endni'Takin.
r
Listrænt iniiiiiisiuerki
gcniuinski'ai1 go5afræði.
Sænsld málarinn Ossian Engstvöm hefir nýlega
gefið út stórt safn af mijndum, sem hann hefir
gert úr Eddu. Um þessa myndaútgáfu, sem mörg-
um Íslendingum mun hugleikið að kynnast, ritar
dr. Martin Strömberg eftirfarandi grein í ,,Nya
Dagligt Allehande“ 18. júní:
Það hefir oft verið harmað,
að Eddukvæðin skuli aldrei liafa
getað orðið þjóðkvæði Norður-
landabúa, á likan liált og t. d.
Kalevalaljóðin eru í Finnlandi.
Það liefir verið gert að metnað-
armáli, að Svíar eignuðust sín
þjóðhetjukvæði og bæði fyr og
siðar liafa verið gerðar lofsverð-
ar tilraunir til þess, að gera
Eddukvæðin alþýðleg, i þessum
tilgangi.
En allar slíkar tilraunir liafa
fyrirfram verið dæmdar til að
mistakast, af þeirri ástæðu, að
það er ekki hægt að láta Eddu-
kvæðin koma fram í alþýðlegu
formi.
1 fyrsta lagi eru þau rituð á
máli, sem að eins málfræðingar
geta skilið. Efni þeirra er oft
svo dularfult og óljóst, að til
þess að skilja það þarf maður
að hafa lifað sig inn i liugar-
Iieim fornmanna og vera skarp-
skygri að auk.
1 öðru lagi vantar Eddukvæð-
in í eiginlegri merkingu þann
hetjubrag, sem einlcennir þjóð-
kvæðin fyrst og fremst. Þau
vantar einstæða lietju, sem alt
snýst um. Að vísu eru ýmsar
hetjur þeirra, svo sem Helgi
Hundingsbani og Sigurðui’
Fáfnisbani töfrandi persónur,
fullir af þrótti og manndáð, en
þeir gnæfa ekki yfir umliverfið
í þeim mæli sem krafist er af
hinu ómettandi liugmyndar-
flugi almennings.
Vegna orkudýrkunar þeirrar,
sem nú er svo ofarlega á baugi
og liinum aukna áhuga fyrir
goðafræði Norðurlanda, sem
germönsku þ j óðernissinnarnir
liafa vakið, liafa Exldukvæðin á
nýjan leik verið grafin fram úr
sínum lmáleita skugga, til þess
að þjóna dægurhugsjónum,
nauðug viljug.
Það er nýjasta lieiðnin, sem
með hinn forna germanska goð-
heim í fararbroddi býr sig vig-
reif í víking um vesturlönd.
Óðinn, Þór og Freyr eru á ný
orðnir lifandi tákn liinnar
fornu orku. Sá eini, sem ekki
liefir verið talin þörf á í þessari
herferð, er hinn mildi Baldur.
Sjálft nafnið Edda hefir einn-
ig gengið í" merkilega endur-
nýjungu lífdaganna, og margar
þýskar meyjar liafa verið skírð-
ar Edda, siðustu árin. Þar á
meðal dóttir Görings.
Ef hin gömlu Edduskáld, sem
nú hvíla undir mosavöxnum
kumbli, mættu sjá þessi tákn
tímanna, mundu þau eflaust
talca þeim með ýmsu móti.
Ýmsir mundu verða liróðugir,
aðrir sorgbitnir, en íslenski
flimtarinn, sem lcvað Loka-
sennu mundi eflaust skelli-
hlæja að alvörunni, sem stór-
menni Evrópu sýna í hinum ný-
vaknaða áhuga sinum fvrir
norrænu goðafi’æðinni.
Hin frumgermanska vakn-
ingarhreyfing endurspeglast á
ýmsan liátt i vísindum, listum,
bókmentum og liljómlist. Aldrei
hefir þessum hluta liins ger-
manska menníngararfs verið
sýnd jafn ástúðleg uníhyggja og
nú. —
Þó áð márgir af þeim ávöxt-
um, sem þessi menningarsögu-
lega umhyggja hefir horið, séu
afar skringilegir, þá er þó altaf
eitthvað fallegt og aðlaðandi í
hugsuninni, að auka ]>ekkingu á
norrænni goðafræði og forn-
SÖgll.
Merkilegasti árangurinn, sem
hafst hefir af þessu innan Svi-
þjóðar er eflaust liið stóra
myndarit Ossians Elgströms
,,Edda“. Þessi málverkaflokkur,
sem maður sumpart hefir liaft
tækifæri til að dást að í frum-
myndum á Eddusýningunni i
Stokkhólmi og sumpart sér í
skrautútgáfu frá Bonniers for-
lagi, er listrænt minnismerki
yfir norræna goðafræði, sem
ekki á sinn líka. Málverkin eru
lárangur þess áliuga, sem lista-
maðurinn liefir frá barnæsku
liaft á frumnorrænni menningu,
og óþreytandi listastarfs. Slíkt
afrek á skilið aðdáun og þakk-
læti.
Þegar bent er á þetta verk, er
það ekki í þeim tilgangi, að það
verði talið sem alda i goðafræði-
elfinni, heldur sjálfstætt hsta-
verk, sem ekkert á skylt við
germanska goðadálætið. Það
eru ekki ytri áhrif, sem liafa
innblásið listamanninum þetta
verk. Það er sprottið af innri
þrá, i liarðri baráttu við ytri
skilyrði.
Skáldin leyfa sér að breyla
fyrirmyndum sínum og ]>etta
skáldaleyfi liefir Ossian Elg-
ström tekið sér í Eddu sinni,
sem er „slcrifuð og mynduð af
honum sjálfum" eins og stend-
ur í bókinni og liefir orðið af
bragðs hugmyndafóstur.
Þegar maður blaðar i mynd-
unum rekst maður á, að skálda-
leyfi höfundar eru sumstaðar
nokkuð rifleg. Eitt dæmi vil eg
nefná, viðvíkjandi kúnni Auð-
humblu, frumkúnni, sem eftir
sköpun heimsins sleikti salt af
steinum og ól ætt goða og jötna
á mjólk sinni. Myndir Elg-
ströms eru einkum af sköpun-
arsögu jarðarinnar, og þvi eru
margar myndir af Auðhumblu,
en maður verður að liafa augun
hjá sér ef maður á að þekkja
liana. Því að hún breytist.
Á einni myndinni er sæmilegt
sköpulag á lienni, þótt hún sé
griðungsleg á vöxt, en troðjúgra
er hún og með tvö liom og
langan hala. Á annari mynd
birtist hún sem frummóðir
hreindýrsins, með stuttan hala
og stór horn, sem hún hlýtur að
liafa fengið að láni hjá hrein-
tarfi. En á þriðju myndinni
dregur liún arð og er nú orðin
áttfætt, en hymd er hún enn.
Þetta getur nú ruglað mann,
ekki síst þegar enski textinn i
bókinni fræðir mann um, að
Auðliumbla muni þýða: kollótt
kýr.
Annars er það hæði fræðandi
og skemtilegt að skoða mynd-
irnar. I slimum myndunum
rekst maður á, að málarinn
bregður á leik. Til dæmis hefir
hann sett andlit Hjalmars
Brantings á Frey.
Það er einkenni á hópmynd-
unum hve mikill dramatiskur
kraftur er í þeim öllum. Maður
horfir á fjörugan og spennandi
sjónleik er maður blaðar i bók-
innin og finst heiðinn andvari
fara uin loftið.
Ekki setrir maður fyrir sig
ýmislegt smávegis, til dæmis
það, að Auðhumbla skuli vera
áttfætt, en Sleipnir Óðins hefir
ekki fengið nema fjóra fætur.
Listaverk standa ekki eða falla
með slíku. S.