Vísir - 02.08.1939, Side 7

Miðvikudaginn 2. ágúst 1939.
VISIR
7
í dag 2. ágúst eru 15 ár liðin
síðan ílogið var til íslands
í fyrsta sinni. -
Fyrsta hnattflugið £ór fram fyrir
15 árum. Nelson, Smith og Locatelli
flugu hingað sumarið 1924.
Fyrsta hnattflugið verður alt af talið mikill við-
burður í sögu flugmálanna. Það eru 15 ár liðin á yíir-
standandi sumri frá því, er það fór fram. Það er fylli-
lega þess vert margra hluta vegna, að minnast þessa
fhigs nú. í dag eru 15 ár liðin frá því, er flogið var til
íslands í fyrsta sinni og þ. 5. þ. m. eru fimtán ár liðin
írá því, er hnattflugsmennirnir lentu hér á höfninni,
og var koma þeirra í allra augum hinn merkasti við-
burður.
„New Orleans“ (flugv. Nelsons) og „Chicago“ (flugvél Smiths)
er þær lentu á innri höfninni.
Menn gerðu sér þá vonir um,
að þess mundi skamt að bíða,
að reglubundnar flugferðir
myndi komast á, milli Evrópu
og Ameríku, um ísland, en þær
vonir hafa ekki ræst. Þróunin á
sviði flugmálanna hefir verið
geyeilega ör undangengin ár.
Fyrir fimtán árum Var þannig
skift áföngum í hnattfluginu,
að flogið var milli landa þar
sem skemst ivar yfir sjó að fara.
Á yfirstandandi ári eru reglu-
bundar póst- og farþegaflug-
ferðir hafnar yfir Atlantshaf,
þar sem áfangar yfir sjó eru
miklu lengri, á syðri leiðum. En8
fyrsta hnattflugið var heimsvið-
burður. Vegna þess að ísland
var einn viðkomustaðurinn,
beindist athygli allra þjóða að
íslandi. Jslenskir blaðamenn
fengu þarna stórt hlutverk að
vinna, því að merkar frétta-
stofnanir og mörg helstu blöð
heimsins snéru sér til þeirra og
fengu ítarlegar fregnir frá þeim
um ísland og alt, sem hér gerð-
ist viðkomandi fluginu. Heims-
kunnar fréttastofur og blöð
sendu hingaðsína eigin menn og
ætluðu sum þeirra að hafa þá
eina fyrir fréttaritara, en leit-
uðu brátt einnig til íslenskra
blaðamanna. ítalski flugmaður-
inn frægi, Locatelli, kemur
hingað einnig — áður en hnatt-
flugmennirnir eru lagðir af stað
í áfangann til Grænlands. Það
eykur „spenninginn“ í umheim-
inum. Og næstu árin er oft flog-
ið um ísland. Margir merkir
flugmenn, frumherjar á lang-
flugsleiðum, leggja hingað leið
sína, en það er ekki efni þessar-
ar greinar, að þylja nöfn þeirra
og sögu. En sitt af hverju um
hnattflugið verður rif jað upp —
ekki síst vegna þess, að til nokk-
urs fróðleiks má 'vera hinum
ungu, áhugasömu íslendingum,
sem af dugnaði og kappi, er
minnir á frumherjana á sviði
flugmálanna, stefna ótrauðir að
því marki, að flugframfarirnar
geti orðið sem mestar, landi og
þjóð til heilla.
Hver átti hugmyndina?
í bókinni, er rituð var um
fyrsta hnattflugið, „The First
World Fliglit“, segir að
ekki verði með neinni vissu
sagl, hver hafi átt hngmyndina
að hnattfluginu. En meðal
þeirra, er fyrstir fengu áhuga
fyrir málinu. og hófust handa
til framkvæmda, eru nefndir
Patrick hersliöfðingi, yfirmað-
ur flughersins ameríska, Willi-
am Mitchell hershöfðingi, yfir-
maður foringjaráðs flugliers-
-ins, og flug-lauténantarnir Erik
Nelson, Robert J. Brown, St.
Clair Slreett og C. E. Crumrine.
„Flugmenn í öllum löndum
höfðu lengi haft áhuga fyrir að
verða fyrstir til þess að fljúga
kringuni hnöttinn. Einkanlega
kom þetta í ljós eftir heims-
styrjöldina. Breskir, franskir,
italskir, portugalskir og argeln-
tiskir flugmenn voru annað-
hvort að Undirbúa eða í þann
veginn að gera tilraunir í þessa
ált, er Patrick hershöfðingi til-
kynti, að Bandaríkjamenn ætl-
uðu sér að verða með í leikn-
um.“
Undirbúningurinn.
Áhætturnar.
Og svo var undirbúningurinn
hafinn, með öllum þeim stuðn-
ingi, sem hin voldugu Banda-
ríki Norður-Ameríku gátu í té
látið. En þess er vert að geta,
að til flugsins var þó e’kki stofn-
að til þess að setja met, heldur
til þess að afla sem víðtækastrar
reynslu, og þess vegna var alt
gert, sem unt var, til þess að
forðast ónauðsynlega áhættu.
Aldrei hafði áður verið farið í
slíkan leiðangur. Ótal áhættur
hlaut að vera um að ræða. Flog-
ið yrði yfir lönd og liöf, þar sem
engir flugmenn höfðu áður lagt
NELSON.
leið sína. Flugtæki öll langt í
frá svo fullkomin og nú. Ve'ður-
athuganir skemra á veg komn-
ar. Og svo mætti lengi telja. —
Þess vegna var það ekki talið
minst um vert, að velja harð-
gera, margre'ynda flugmenn til
fararinnar.
Crumrine sendur til íslands
til undirbúnings.
Crumrine fluglautenant er
sendur hingað af flugmála-
stjórninni amerísku mörgum
mánuðum áður lil undirbún-
ings komu þeirra liingað. Frá
því haustið áður er Pétur Þ. J.
Gunriarsson stórkaupmaður hér
í hæ umboðsmaður Bandaríkja-
stjórnar og hægri hönd Crum-
rine’s við undirhuninginn.
Crumrine um flugið.
Crumrine segir í viðtali við
Vísi (Baldur Sveinsson) m. a.:
„Tilgangur þessarar miklu
flugfarar umhverfis jörðina er
fyrst og fremst sá, að veita flug-
foringjum Bandaríkjanna
aukna reynslu í langfe'rðaflugi,
og einkanlega í því, að sjá slík-
um leiðangri fyrir nauðsynjum.
Leiðangursmönnum er ætlað að
fljúga í kringum jörðina á svo
stuttum tíma, sem verða má.
För þeirra á að skera úr því,
livort tiltækilegt muni vera að
stofna til fastra flugferða um-
hverfis jörðina og flugmönnun-
um er ætlað, ef alt gengur að
óskum, að vinna Bandaríkjun-
um — vöggustöðvum fluglistar-
innar — þann heiður, að verða
fyrst allra landa til þess að
senda flugmenn alla le'ið kring-
um hnöttinn í flugvélum. Að
öðru leyti mun fluglistinni
verða stórmikill ávinningur að
reynslu þessara íftáriha, sem
fara yfir 22 lönd á'leiðinni, þar
sem landslag og loftslag er svo
sundurleitt sem verða má.“
Áður en hingað var komið.
Upphaflega lögðu 4 flugvélar
af stað. Þær voru þannig útbún-
ar, að þær gátu sest á sjó. 6.
apríl var lagt af stað frá Seattle
á vesturslrönd Bandaríkja og
flogið með ströndum fram
norður til Alaska. Þaðan var
flogið yfir Kvrrahaf, um eyj-
arnar Atka og Attu og Kuril-
eyjar til Japan, þaðan til Kína,
Siam, Burma, Indlands, Persíu,
Mesopotamiu, Sýrlands, Tyrk-
lands, Rúmeníu, Serbíu, Auslur-
ríkis, Þýskalands, Frakklands,
Englands, Orkneyja. Viðkomu-
staðir voru 45 áður hingað var
komið. Martin major var í
fyrstu flugstjóri, en honum
hlektist á í Alaska. Var hann
talinn af í fyrstu, en hann kom
fram síðar. Þetta var eina ó-
happið, þar til Wade varð að
nauðlenda á leiðinni til íslands.
(Hoilrim var bjargað og kom
hatiri liingað á amerisku her-
skipí og fékk hann flugvél þeg-
ar veslur kom og flaug seinustu
áfangana með félögum sinum.)
Smith var flugstjóri eftir að
Martin hlektist á. Á leiðinni
vestur yfir Kyrrahaf til Japan
fengu flugmennirnir slæm veð-
ur og voru jafnvel taldir af, og
þóttust menn þá úr lielju heimt
hafa, er þe'ir komu til Japan.
Flugið til Grænlands frá íslandi
var talið einhver erfiðasti áfang-
inn.
2, ágúst lögðu flugmennirnir
af stað frá Kirkwall.
í Vísi 4. ágúst 1924 segir svo:
„Enginn atburður liefir á síðari
árum dregið að sér aðra eins
athygli hér í hæ, eins og he'ims-
flug Bandaríkjamanna“. Og:
„Laugardaginn 2. ágúst var
hjart veður og heiðskýrt hér á
landi og fór þá sú fregn um bæ-
inn, eins og eldur í sinu, að flug-
merinirnir liefði lagt af stað frá
Kirkwall um morguninn kl.
8.25. Var ferð þeirra he'itið til
Ilornafjarðar. Lék mönnum að
vonum mikill hugur á að vita
hversu þeim reiddi af, yfir
þennan torfarna áfanga. Eitt-
hvað fjórðungi stundar eftir kl.
3 barst sú símfregn lringað, að
einn flugmannanna, Erik H.
Nelson, væri kominn til Horna-
fjarðar, e'n hinar tvær flugvél-
arnar liefði orðið að hverfa aft-
ur til sama lands, vegna þoku
í liafi.“ Birtir Vísir svo þrjú
skeyti, sem Fréttastofa Blaða-
manna fékk. í þessum skeytum
er m. a. um það getið, að Nelson
liafi ve'rið 6V2 klst. á leiðinni.
Segir í skeyti til FB frá Horna-
firði, að lierskipið Raleigli liafi
siglt út frá landi 50 mílur og
snúið svo við, lil þess að sýna
flugvélunum stefnuna. Nelson
gekk lendingin ágætlega, og
vor.11 niörg liundruð manns
saman komnir til þe'ss að fagna
honum. í seinasla FB skeytinu
af þessum þremur er sagt frá
því, að Locate'lli ætli að fljúga
SMITH.
til íslands og þræða sömu leið
til Ameríku og amerísku flug-
menriirnir. Daginn eftir berast
skeyti um, að hinar flugvélarn-
ar liafi lagt af stað. Wade varð
að nauðlenda milli Orkneyja og
Færeyja. Sjór var ókyrr og voru
flugmennirnir í mikilli hættu og
þarf ekki að lýsa fögnuði þeirra,
er togarinn Ru gby-Ramsay
kom á vettvang, er þeir höfðu
verið að velkjast í flugvélinni á
sjónum í margar klukkustund-
ir. Nokkuru síðar kom tundur-
sþillirinn Billingsby á vettvang
og nokkuru síðar aðmírálsskip-
ið Richmond. Tilraunir til þess
að ná flugvélinni upp á þilfar
lterskipsiris mishepnuðust. —
Ýmsu var bjargað úr flugvél-
inni, en endalok liennar (flugv.
Boston) urðu þau, að hún sökk
fyrir augunum á flugm, og var
þeim það mikið hrygðarefni,
þar serii þeir liöfðu gert sér von-
ir um, að geta gert við hana á
skipsfjöl og haldið áfram flug-
inu. Smith hélt áfram og lenti
i Hornafirði heilu og höldnu, en
þar beið Nelson eftir honum.
Þriðjudaginn 5. ágúst komu
þeir Smith og Nelson
til Reykjavíkur.
Svo segir m. a. i Vísi 5. ágúst:
„Hér var uppi fótur og fit í
morgun, þegar það fréttist, að
flugvélarnar liefði lagt af stað
frá Hornafirði kl. 9.15 i morg-
un. Smátt og smátt voru fregn-
ir að berast af þeim frá síma
stöðvunum, sem sáu til þeirra,
og fyrir hádegi tóku menn að
safnast saman viðsvegar um
hæ. Mest fjölmenni var við
Skólavörðu, Listasafn Einars
Jónssonar og líkneski Ingólfs á
Arnarhóli. Laust fyrir kl. 2 sáu
rnenn með berum augum til
flugvélanna yfir Reykjanes-
fjallgarði. Bar þær yfir Skild-
inganes frá Listasafni Einars
Jónssonar. í fyrstu sýndust þær
eins og smádeplar og urðu ekki
greindar nema i svip, en skýrð-
ust brátt. Þær flugu samhliða,
önnur að eins lítið eitt ofar en
liin, og stefndu á miðjan bæinn.
Þær voru stöðugar á fluginu og
urðu allmikilfenglegar, er þær
rendu inn yfir hæinn. Flugu
þær yfir austurbæinn ofan við
Ingólfsstræti, en sveigðu vestur
yfir innri höfnina hjá gamla
„hatteriinu“ og síðan í hring
yfir vesturbæinn. Heyrðist þyt-
urinn af þeim yfir allan bæ.
Þegar flugvél Smitlis var kom-
in austur á móts við tjörn
beygði hún skyndilega niður
yfir miðhæinn og fram eystri
hafnarbakkann og lenti á innri
liöfninni. Tókst það ágætlega.
Meðan þessu fór fram liafði
Nelson farið í sveig yfir hæinn
og rendi sér síðan niður yfir
austurgarðinn og settist utal’- i
lega á iririri höfnina og farnað- I
ist ágætlega. Fjöldi manna
liorfði á þetta og fanst mikið til
koma, en svo bar þetta bráðan
að, að sægur manna var þá sem
óðast að flykkjast ofan að höfn
frá Skólavörðu og mistu því af
þessari glæsilegu lendingu“ . .
Smith lenti' kl. 2.10 og Nélson
kl. 2.15“.
Á eftir þessari snjöllu lýsingu
Baldurs heitins Sveinssonar eru
svo birt skeyti Fréttastofu
blaðamanna um flugið.
Nelson varð fyrstur manna
til þess að fljúga til íslands.
Nelson var fæddur í Stokk-
liólmi. „íslendingum má þykja
það einkennilegt, að harin —
sænskur maður, skyldi verða
fyrstur til þess að fljúga til ís-
larids“, segir í Vísi, „en landi
hans Garðar Svavarsson varð,að
sumra sögn, fyrstur til þess að
sigla hingað fyrir meira en 1000
árum og gaf landinu nafn og
kallaðx Garðarsliólma sem
kunnugt er.“
Aðmirálsskipið Richmorid
köm liingað um líkt levti og
flugvélarnar.
Locatelli.
Locatelli liom til Hornafjarð-
ar 15. ágúst og til Reykjavíkur
daginn eftir. I flugbát hans voru
fjórir merin að honum með-
töldum, en i amerísku flugvél-
unum tveir í hvorri.
's.
t
21. ágúst var Iagt af stað
í áfangann til Grænlands.
Þeir lögðu af stað kl. 7*4 að
morgni, Nelson, Smith og Loca-
telli til Frederiksstad á Suður-
Grænlandi. Locatelli hlektist á
varð að nauðlenda í hafi, en
amerísku herskipin leituðu
hans, og fréttist ekkert um það
hingað, fvrr en undirritaður
fékk skeyti um það 25. ágúst, að
hérskipið Riclnnond liefði fund-
ið flugvél Locatelli og bjargað
hoivum og félögum hans.
Flugið til Frederiksslad frá
Reykjavik var ákafíega erfitt,
4?
Ferðamennirnir úr >
Öræíunum komnir
til bæjarins.
Árni alþm. Jónsson frá Múla
kom til bæjarins um miðjari
dag í gær, úr ferð um Norður-
og Austurland. Gekk ferð háns
að óskum að öðru en því, að
hann og félagi hans, Stefán A.
Pálsson, teptust við Nupsvötn
vegna flóðanna, og urðu að
snúa Við til Homaf jarðar.
í Lóni hafði Jón Eiríkssom
hreppstjóri i Volaseli ráðist tiS
íylgdar við þá, og flutti hanra
þá að Skaftafelli í Öræfum. Var
þangað komið á mánudaginri
annan er var. og var ætlunin að
halda þá daginn eftir austur yf-
ir sandinn, en að morgni þríðju-
dagsins bárust þær fréttir að
Skaftafelli að Súla hefði hlaup-
ið og töldu merin í fyrstu að þaS
stafaði af óvenjumikilli sól-
bráð vegna hitanna, sem verið
liöfðu. Þeir Arni og Stefán
héldu því kýn’U fyrir þar til á
fimtudagsmorgun er úlséð var
um að hér var um jökulhlaup
að ræða, sem ekki myndi fjara
fyr en seint og síðar meir. Snéru
þeir þá aftur til Hornafjarðar,
og fengu far þaðan með varð-
skipinu Óðni, sem var á Ieið aS
austan.
Á suðurleið vildi það til í
nánd við Ingólfshöfða að togarí
var tekinn að veiðum í Iand-
helgi.
Lætur Árni Jónsson mjög veJ
af ferðinni i lieild, þótt sú tor-
færa, sem að ofan getui’, yrði á
leið hans, og telur hann að Ör-
æfin sé eitthvert hið í'egursta
hérað, sem hann Iie'fir komið í
hér á landi, Frá því er Árni fór
héðan í byrjun júlímánaðar og
þar til er hann kom lringað að
nýju getur varla lieitið að kom-
ið hafi dropi úr lofti, en verið
stöðugt sólskin.
LOCATELLL .< rú é
: i f • -
þvi að flugmennirnir lentu í
mikilli þoku. fengu mótvind og
rigningu er á leið. Þokaii náðí
svo hátt upp', að þeír gátiLélíífi'
flogið upp úr hemri, og ef þeír
nálguðust Grænlarid óttuðrist
þeir stöðugt að fljúga á borgar-
is eða land, en þeir höfðu hepi-
ina með sér og lentu heilu og
höldnu í Frederiksstad. Fiug-
vél Locatelh var miklu lirað-
fleygari og það var ógerlegt
fyrir liann, að fljúga itieð hin-
um, þótt liann reyndi það, og
þegar hann að lokum gafst upp
við það og flugvélin hentist
fram hjá þeim snemma á flug-
inu, bjuggust þeir við, að hann
mundi koma á undan þeim til
Frederiksstad, en þegar þangaS
var komið „eftir hina mestu
raun og lífshættu, sem við höf-
um komist i, fréttum við, að>
ekkert hefði til hans spurst.*11
Rúm leyfir ekki að rekja þetta
nánara en hér er gert. Eigi er
mér kunnugt um livort þeir
eru á lífi, flugfélagarnir aine-
risku, sem við blaðamennirnir
hittum daglega og höfðum mik-
ið saman við að sælda, meðari