Vísir - 25.08.1939, Blaðsíða 3

Föstudag'inn 25. ágúst 1939.
VÍSIR
3
^ðingaofsóknirnar.
Allt erkibiikupsini af lork.
A fiindi, sem haldinn var í vor til þess að mótmæla
Gyðihgaofsóknunum, hélt erldbiskupinn af York,
William Temple, ræðu, sem hér birtast kaflar úr:
ilgangur þessa fundar er að
játa hollustu vora við ýms
siðferðileg grundvallaralriði,
sem um þessar mundir er af-
neilað annarsstaðar.
Fundur okkar er ekki haldinn
til þess að lýsa gremju okkar,
því að slíkt er að eins gert sjálf-
um sér til vegsemdar og þess
vegna einskis nýtt. Hlutverk
okkar er að stvrkja okkar eigin
sannfæringu.
Það er raunveruleg og stór
hætta á ferðum: að heimurinn
sökkvi i siðferðilegan sljóleika
og dauða. Siðferðileg næmni
vor, liæfileiki vor til jjess að
finna til samúðar hefir orðið
fyrir mörgum áföllum siðan
1914 og gegn slíku reynir mað-
urinn að verja sig með því að
safna utan um sig skurni. En
þetta er leiðin til siðferðilegs og
andlegs dauða. Við verðum af
ítrasta megni að reyna að halda
samúðinni lifandi og hæfileik-
anum til að sjiá hvað rétt er.
Annars eigum vér á hættu að
sökkva, liægt en óhjákvæmilega
niður á það stig ruddamensk-
unnar, sem við sjáum umhverf-
is oss. Hræðilegum möguleika
er lýst í orðum Shakespeares:
,,Ö11 samúð deyr þegar grimdar-
verkin komast upp í vana.“
JJ n þó við reynum að varð-
veita siðgæðistilfinningar
megum við ekki ofmetnast af
eigin ágæti. Saga Englands á
sínar skuggahliðar, og nasista-
blöðin láta sér ant um, að minna
okkur á það. Við höfum ekki
hreinar hendur gagnvart heim-
inum og eigum þvi engan rétt á,
að gera okkur dómara yfir ná-
grönnum vorum. Þvert á móti,
það er af þvi að við vitum það
af biturri reynslu live sterk sú
freisting er, sem við höfum
sjálfir fallið fyrir, að við erum
skyldir til að vitna um grund-
vallai’boð vor, ekki að eins þeg-
ar við sjáum að þau eru brotin,
heldur líka þegar gildi þeirra er
dregið í efa. Hið versta við of-
sóknir á Gyðingum og kristnum
mönnum í Þýskalandi er það,
að þvi er haldið frain, að þær
eiga sér rikan og vildugan vin,
og sá vinur er Bretland. Banda-
lag þessara þjóða er í rauninni
elsta bandalag þjóða milli i álf-
unni. Bretar og Portúgalsmenn
eru nágrannar í Evrópu og ná-
grannar í Afríku. — Carmona
forseti fer til Afríku-nýlendn-
anna og að sérstöku boði Ge-
orgs VI. fer liann í hedmsókn
um leið til Bresku Suður-Af-
ríkulandanna.
Lissahon er einliver mikil-
vægasta viðkomustöð flugvéla,
sem fljúga yfir Suður-Atlants-
haf, og margir helstu viðkomu-
staðir flugvéla á leiðinni yfir
liafið eru á eyjum, sem Portú-
gal á. Því að Portúgal á Azor-
eyjar, Cape Verdeeyjar og Ma-
deira.
Þegar orðrómur komst á
kreik um það, meðan borgara-
styrjöldin geisaði á Spáni, að It-
alir og Þjóðverjar áformuðu að
koma sér upp flughöfnum og
kafbátahöfnum á eyjum Portú-
galsmanna á Atlantsliafi, lagði
Jónatan frændi við hlustirnar,
og hefir síðan lagt stund á að
efla sem mest loftvarnir eyja
sinna í Atlantshafi.
Bandaríkin ekki siður en
Brelland hafa áhuga fyrir því,
að Portúgal haldi nýlendum
sínum. ■r'ólJH
séu sprotnar af réttlæti. Okkur
hefir oft mistekist að breyta
eins og við kendum, en það er
þó unt að vitna með nokkurum
áhrifum til þess sem við kenn-
um og frumboðorð liafa með
timanum áhrif á framkvæmdir.
Þannig var það einu sinni í
IJýskalandi og þannig mun það
aftur verða. En það er ægileg
staðreynd, að nasistastjórnin
lcennir það, sem hún fram-
kvæmir. Það er skylda okkar
að mótmæla slíkri prédikun
fremur en að hreyta á móti
henni, ef alt siðgæði á ekki að
kulna út.
n í þessu efni verðum við
enn að kenna okkur sjálf-
um. Við og bandamenn okkar
liöfum að mestu leyti skapað
liið núverandi stjórnarfar í
Þýskalandi. Það var ýmislegt
gert eftir styrjöldina, sem við
megum skammast okkar fyrir.
Framhald liafnbannsins á
Þýskalandi frá vopnahléinu og
til undirskriftar friðarsamning-
anna var einn af mestu glæp-
um veraldarsögunnar; það var
grimmilegur hernaður gegn
heilli þjóð. Það er elcki eingöngu
með loftárásum sem liægt er að
lierja á konur og hörn. Enska
þjóðin vissi lítið um þessar
skelfingar, en þær voru framdar
í Englands nafni.
En með þeim þjáningum og
vanvirðu, sem við gerðum Þjóð-
verjum þá, undirbjuggum við
afturkastið, sem við sjáum nú,
og við berum liluta af ábyrgð-
inni á ofsóknunum gegn Gyð-
ingum og kristnum mönnum og
þjáningum þeirra í dag.
Okkur er sagt, að við eigum
að viðurkenna jietta og skamm-
ast okkar og þegja. Eg segi
þvert á móti, að þetta eigi að
knýja okkur til að tala, svo að
við verðum ekki sekir um bæði
orsök og afleiðing.
V ið óskuin flestum fremur
vináttu við þýsku þjóðina
og við játum fyrir henni þann
órétt, sem við liöfum gert. En
við viljum ekki kenna þýsku
þjóðinrii um alt þetta, sem nas-
istar liafa gert.
Eg lield að meðal þess rang-
lætis sem við beiltum Þjóðverja
hafi verið það, að við tókum af
þeim nýlendurnar. Og eg vildi af
heilum liug afhenda allar þessar
nýlendur aftur, ef Þýskaland
liefði nú Solf nýlendumálaráð-
líerra sinn frá því fyrir heims-
styrjöld. En allur kristinn
mannúðarliugur ris öndverður
gegn því, að trúa þeirri stjórn
fvrir Afríkusvertingjum, sem
sýnir skoðanir sínar í því livað
réttlæti sé, á Gyðingunum núna.
Við verðum að vona, að sá
dagur komi að við getum rætt
þetta mál við annað Þýskaland,
sem lieldur fast við grundvall-
arsetningarnar gömlu, sem eru
undirstaða þess, sem verðugt er
að hera siðmenningarlieitið.
Hvaða grundvallarsetnigar
eru þá þetta? Sem þá fyrstu vil
eg nefna jafnrétti allra manna,
til hvaða kyns sem þeir teljast,
ekki vegna þess sem liver ein-
staklingur her i sinum innra og
ytra manni, heldur vegna kær-
leika guðs og þess að Ivristur dó
fyrir alla. Þess vegna eiga alhr
að vera jafnir fyrir lögum og
allir að eiga sama rétt, þó að
kjör og starf sé mismunandi.
En af þessari reglu leiðir, að
allir eiga að liafa rétt til að
luigsa og tala, svo framarlega
sem opinberri reglu stafar ekki
liætta af.
riðja atriðið sem eg nefni er
það, að allir eiga að hafa
fullan rétt til jiess að tilhiðja
guð eins og samviska þeirra
hýður þeim, og til að sýna trú
sína í verkum.
Loks nefni eg það fjórða: Ör-
yggi gegn því, að vera rændur
lífi, eignum eða frelsi nema að
undangengnum dómi og lögum.
En öllum þessum atriðum er
afneitað nú’ á tímum, hæði í
Þýskalandi og Rússlandi. Og
þessi afneitun er sýnd í verkum,
sem liafa í för með sér ægileg-
ar þjáningar fyrir einstakling-
ana. Mótmæli okkar verða að
koma fram sem eindregin jótn-
ing hollustu við þær grundvall-
arreglur, sem nefndar voru.
Ekkjufrú
SigþrúðurVídalín
I dag leggur frú Sigþrúður
Vídalín upp í liinslu ferð sína til
þess að hvíla við hlið mannsins
síns sáluga Jóns G. Vídalín í
Fagradal (innri) í Saurhæ í
Dalasýslu. Hún lést 17. þ. m. á
lieimili frænda sins Sturlu Jóns-
sonar kaupmanns, 82 ára göm-
ul, og hafði dvalið á lieimili
lians um áratugi. Frú Sigþrúður
var dóttir merkislijónanna
Rögnvaldar Sigmundssonar
gullsmiðs og konu lians Guð-
rúnar, er var dóttir sira Frið-
riks Eggerz i Akurey á Breiða-
firði, en systur frú Guðrúnar
voru þær Sigþrúður, seinni kona
Jóns Péturssonar háyfirdómara,
og Elínborg, er fyrst var gift
Páli Vídalin í Víðidalstungu og
siðan sira Benedikt Kristjiáns-
syni á Grenjaðarstað og er sú
ætt öll kunn. Frú Sigþrúður sál-
uga var ung gefin Jóni S. Ví-
dalín, cand. pliil. og óðalsbónda
í Fagradal og var það árið 1877,
en 3. sept. 1880 misti hún hann
og tregaði hann mjög. Var
hjónaband þeirra hið ástúðleg-
asta og var sem sól væri af
liimni liorfin, svo þungur var
liarmur hennar. Eftir það lifði
hún örfá ár í Fagradal, en síðan
alla æfi sína fyrst á heimili
móðursystur sinnar Sigþrúðar
konu Jóns liáyfirdómara og
síðan hjá frændum sínum Frið-
rik og Sturlu Jónssyni. Hún
var staðföst kona í lund og vel
gefin, eins og hún átti kyn til,
hjartagóð og trygglynd. Hún
har liarm eftir mann sinn alt
lifið og lagði svo fyrir, eftir 59
ár, að hk hennar skyldi flutt
vestur að Fagradal og lagt þar í
gröf við hlið síns ástkæra eigin-
manns.
Af einlileypingum i Banda-
ríkjunum hefir að eins 1 af
hverjum 10 yfir 2000 dollara
árstekjur og 6 af liverjum 10
undir 1000.
BANDAMENN BRETA OG FRAIHÍA.
Með vernd þeirri, sem Bretar og Frakkar liétu Grikkjum urðu þeir bandamenn þeirra. — Hér
er lierdeild úr gríska hernum, vaskir menn, þótt þeir klæðist pilsum.
aBBBHBBBBHBBOBBBBBflB
tn BORG OG BÆ.
Hlutfallið á milli karla og
kvenna í íbúatölunni er allmis-
munandi hér á landi eftir
bygðaháttum landsins. Konurn-
ar eru þeim mun fjölmennari
að tiltölu við karla eftir því sem
þéttliýlið er meira. Þær eru fá-
mennari en karlar í sveitum, en
i bæjunum eru þær i miklum
meirihluta, sem fer vaxandi
með stærð bæjanna, og hér í
Reykjavík er meirihluti þeirra
mestur.
Árið 1930 voru af hverjum
1000 manns konur: Reylcjavik
538, öðriun kaupstöðum 520,
verslunarstöðum 510 og sveit- ^
um 487, en á öllu landinu 508.
Hlutföllin á milli kvnjanna eru
enn ólíkari sé tekið tillit til ald-
ursskiptingarinnar. Árið 1930
voru af liverju þúsundi konur:
Á aldrinum 15—20 ára, Reykja-
vilc 567, en sveitum að eins 448,
á aldrinum 20—40 ára í Reykja-
vík 533 í sveitum 461.
Þetla misræmi á milli kynj-
anna eftir bygðaháttum lands
ins á rætur sínar að rekja til
fólksflutninganna innanlands.
Konur yfirgefa meira fámenn-
ið en karlar og leita í fjöl-
mennið. Árið 1930 voru 42%
karla i bænum fæddir hér, en
ekki nema 36%.kvenmanna. Af
þeim sem fæddir eru hér en
flytjast burtu ,eru aftur á móti
fleiri karlar en konur. Það sýnir
að konur flytja síður en karlar
úr fjölmenni í fámenni.
Misræmið í hlutfallinu á
milli karla og kvenna er sjálf-
sagt á ýmsan liátt skaðlegt fyrir
þjóðíelagið, m. a. fyrir athafna-
lífið og viðkomuna. I sveitinni
er mikill skortur á kvenfólki til
heimilisstarfa, og þar eru lijú-
skaparstofnanir orðnar tiltölu-
lega mjög sjaldgæfar. Hér i bæ
aftur á móti valda konur körl-
um tilfinnanlegri samkepni á
atvinnmarkaðinum. Konur eru
liinsvegar ekki nema tiltölulega
í fáum tilfellum fyrirvinna
heimila. Á framfæri kvenna,
sem stunda atvinnu, lifa því
langtum færri einstaklingar en
á framfæri samsvarandi tölu
karla. Á atvinnuleysistimum má
þar af leiðandi vænta, að sam-
kepni af hendi kvenna á at-
vinnumarkaðinum, sem stafar
af óeðlilegum meirililuta þeirra,
miði að þvi að auka fram-
f ærsluhyrði bæj arf élagsins.
Sömuleiðis má og ætla, að þessi
samkepni, sem þrengir atvinnu-
möguleika karla, dragi úr við-
komunni, um leið og hún tor-
veldar lijúskaparstofnanir.
Sé tala hjónavigslna :á öllu
landinu atliuguð verður ekki
séð, að úr þeim liafi dregið til
nokkurra verulegra muna frá
þvi sem áður var. Tala lijóna-
vigslna stendur í ákveðnu og til-
tölulega mjög stöðugu hlutfalli
' -
við tölu ibúanna. Á sextiu ára
tímabilinu frá 1876—1935 hefir
tala hjónavígslna numið að
meðaltali á ári 6.4 af þúsundi í
tölu íbúanna. Fyrri helming
tímabilsins nam hlutfallstalan
6.8%,, á móti 6.2%c síðari lielin-
ing þess. Þegar styttri tímabil
eru valin til samanburðar, t. d.
5 eða 10 ára tímabil, kemur í
ljós, að lilutfallstalan er dálítið
breytileg. Ilún var liæst 1886—
’95 7.2%,, en lægst 1906—10
5.9%r, en 1931—35 var hún sú
sama og meðaltal síðustu 30
ára eða 6.2%c.
Eins og henl var á virðist
röskunin á eðlilegu hlutfall á
milli kynjanna i tölu íbúanna,
sem fylgt hefir i fótspor breyt-
inga bygðahátta landsins, eða
skiftingu þjóðarinnar í sveita-
og bæjarbúa, hljóti að draga úr
hjúskaparstofnunum. Ef tala
hjónavígslnanna á liiun bóginn
sýnir, að þeim hafi ekki fækkað,
þá liljóta aðrar orsakir að vera
fyrir hendi sem vega á móti, og
uppliefja þau áhrif, sem ætla
má að röskun lilutfallsins á
milli kynjanna liafi. Það virðist
lieldur ekki þurfa að leita langt
eftir slíkum orsökum.
Heimilsfélögunum er tölu-
vert öðruvísi liáttað í sveitum
en hæjum, og einkum verður
sá munur mikill, séu borin
saman heimili eins og þau áður I
tíðkuðust í sveitum, og eins og
þau nú eru í bæjum. Heimilis-
félög bæjanna takmarkast svo
að segja eingöngu af fjölskyld-
unni. Til heimilsfélaga sveit-
anna taldist aftur á móti fleira
eða færra af öðru fólki, sem
mjög margt átti þess ekki kost
að stofna eigið lieimili. Það
voru vinnuhjúin, sem svo voru
kölluð, verkafóík landbúnaðar-
ins. Verkafólk bæjanna, livaða
atvinnuvegi sem það svo til-
lieyrir, er öðruvísi statt. Það
getur stofnað sin eigin heimili
þegar því sýnist, og slæmir at-
vinnumöguleikar eru ekki svo
mikill þrándur í götu þess og
ætla mætti. Æskan er bjartsýn
og henni sést þvi oft yfir örð-
ugleikana, sem framtíðin ber í
skauti sínu.
Þessi breytta aðstaða til stofn-
unar heimila ætti að skýra það,
að hjónavígslum hefir ekki
fækkað, þegar litið er á landið
i lieild, þrált fyrir að röskunin
á hlutfallinu á milli kynjanna
hefði átt að leiða til fækkunar
þeirra. Hinn mikli munur á tölu
hjónavigslna t. d. hér i bæ og
i sveitum gæti og sumpart staf-
að af þessu sama. Þó mun i þvi
efni aldursskiftingin valda hvað
mestu, enda er nú svo komið í
sveitum, að einnig þar tak-
markast heimilsfélögin nær ein-
göngu af f j ölskyldunum.
Tala lijónavigslna liér i bæ
JOHN METAXAS
forsætisráðherra Grikklands. —
Hann hefir raunverulega verið
einræðislierra síðan er hann
! komst að völdum, en þjóðin
kann einræðinu illa.
var á árunum 1931—’35, miðað
við húsett fólk í bænum, 9.6 af
hverju þúsundi i ibúatölu bæj-
arins, en 7.5 af þúsundi í kaup-
stöðum utan Reykjavikur og
að eins 3.5 af þúsundi annar-
staðar á landinu. Virðist lijóna-
vigslum hér heldur liafa fjölg-
> að, en í sveitunum fer þeim
j fækkandi. Tala hjónavígslna
hér var um rétt 300 á ári að
meðaltali 1931—’35, og 43% af
tölu hjónavígslna alls á landinu.
Þýðingu skiftingar íbúanna
eftir aldn og kynjum fyrir lijú-
skaparstofnanirnar, má nokkuð
marka af því, hvernig þjóðin
skiftist eftir lijúskaparstétt.
Ef gerður er t. d. samanburð-
ur á Reykjavík og sveitunum
sést, að hér er tiltölulega fleira
af konum ógift en körlum, en i
sveitunum öfugt. I sveitum er
þróunin sú, að ógiftum konum
liefir fækkað að tiltölu en ó-
kvæntum körlum fjölgað, enda
hafði hlutfallið á milli kynj-
anna breyst í þá átt.
Eftirtektarvert er, að þrátt
fyrir hinn tiltölulega mikla tíð-
leika giftinga í Reykjavik er þó
fleira af ógiftu fólki hér að til-
tölu en annarsstaðar á landinu.
Einkum er munurinn mikill
meðal kvenfólks, sem eðlilegt
er, þar sem meirihluti þess lief-
ir fyrst og fremst safnast hing-
að, eða gætir hér mest. — Ann-
ars er einnig atliyglisvert, að
bæði hér í bæ og í sveitum, er
liltölulega fleira af ógrftu fólki,
konum og körlum, en í bæjum
utan Reykjavíkur. Er ekki ó-
líklegt, að það sé fyrst og fremst
afleiðing skiftingarinnar eftir
kynjum. Bendir og í þá átt, að í
verslunarstöðunum, þar sem
þessi munur er einna minstur,
er tiltölulega fæst af ógiftu
fólki. Aldursskiftingin getur
einnig haft áhrif í sömu átt.