Vísir - 25.08.1939, Blaðsíða 5

Föstudaginn 25. ágiisí 1939.
yisin,.f ..,
&
Björn 01ai§son:
HLAUPIÐ ÚR HAGAVATNI.
Á lAiiflsiiif&i’fiaaKgBfi IO áAfi*iiiiA Iiefii*
stoi'á sræöi IiB'fiidiiað iír ^krið-
lökliiiniii.
Mynd tekin 1929. Jökulrennan. Afrensli þetta var 300 nietra langt og
50 metra breitt. Til hægri var Leynifoss. Skriðjökuilinn myndár bakk-
ann handan við farveginn.
SíSastliðinn laugardag
fóru héðan úr bænum þeir
Björn Olafsson, Helgi Jón-
asson, Stefán Stefánsson
og Tryggvi Magnússon, til
að atliuga umbrot og
breytingar, sem orðið bafa
við Hagavatn i sambandi
við blaup það, er fyrir
skömmu kom úr vatninu.
Björn og Tryggvi skrifuðu
skýrslu um hlaupið 1929
úr Hagavatni. Hcr kemur
skýrsla þe'irra af síðasta
hlaupinu, rituð af Birni
Olafssyni. — Myndirnar
eru teknar af Tryggva
Magnússyni og uppdrátt-
urinn er gerður af bon-
unt.
Þegar hlaupið kom úr Haga-
vatni fyrir réttum 10 árum, 16.
ágúst 1929, varð mikið jarðrask
þar efra og álitið var að vatnið
hefði rýmt svo til fyrir sér, að
ekki yrði liætta á að mikil um-
brot yrði þar næstu 20—30 árin.
Vatnið liafði sprengt af sér jök-
ultungu eina mikla, sem lagst
hafði fyrir útrás þess. Myndaði
vatnið sér þannig farveg, sem
líklegt var að gæti flutt burtu
þann mikla vatnsauka, sem ár-
lega kemur frá skriðjöklinum.
Þá var ekki annað sýnilegt, en
að alt gæti orðið með kyrrum
kjörum þarna þangað til jökull-
inn skriði fyrir útrásina og lok-
aði vatnið inni á ný. En þetta
liefir farið mjög á annan veg.
Vatnið, ásamt binni lilýju veðr-
áttu síðustu 10 árin, hefir brætt
stórt svæði af skriðjökbnum og
við það hefir vatnið fengið nýja
útrás, sem liggur beldur lægra
en sú fyrri, er féll í Leynifoss-
gljúfrin.
Með þvi að athuga mynd nr.
I, (jökulrennan), sem tekin var
1929, má gera sér glögga grein
fyrir þeirri breytingu, sem orð-
ið liefir. Bakkinn, sem fjær er
á myndinni, er jökulröndin og
-J. .j 'LJníÍ.t XjT'
var Leynifoss við enda farvegs-
ins til bægri. Öll þessi mikla
jökulbreiða, sem sést í
liaksýn, befir bráðnað og
er nú ekki eftir nema sandar
og malarkambar. Jafnframt
liefir binn mikli skriðjökuls-
bakki fram með öllu vatninu,
alla leið að Hagafelli færst til
baka að sama skapi. Sýnir það,
að bráðnað befir ógrynni af
jöklinum á undanförnum ár-
um.
Það vakti athygli okkar nú,
bversu lítið var um isrek á vatn-
inu. í bvert skifti sem eg hefi
komið að Ilagavatni á undan-
förnum 20 árum, hefir ísrek
jafnan verið mikið á vatninu, og
eftir blaupið 1929 voru stórir
ísjakar víða um eyrarnar, sem
eftir litla á, er myndaðistaf vatni
sem seitlaði úr jöklinum. Hugs-
anlegt er líka að Hagavatn hafi
að mjög litlu leyti baft útrás
þarna undir jöklinum fyrir
hlaupið. En eftir að jökullinn
bráðnaði svo mjög, að jökul-
röndin var komin í stefnu við
gilið, hefir vatnið brotið sér
farveg undir jökulröndinni og
út að gilinu. Eins og áður er
sagt, liggur þessi farvegur lægra
en sá fyrri og þegar vatnið félík
útrás þarna, liefir allur sá helj-
arþungi, sem svarar um 10
metrá af yfirborði þess, leitað
útgöngu. Er sýnilegt, að gibð
hefir reynst þröngur stakkur
því að vatnsflaumurinn befir
rifið það sundur. Fyrst hefir
myndast skál eða lón og þaðan
steypist vatnið niður í stórum
fossi. Siðan hefir það grafið
upp hinn gamla farveg, klappir,
mela og stórgrýti og sópað burt
öllu sem fyrir var. Nú fellur
þar fram stór jökulá, sem áður
miðjum lilíðum fjallsins. Nú má
ganga þurrum fótum meðfram
öllu fjalbnu og víða ganga út
frá því stór sandflæmi, sem ris-
ið liafa úr vatninu. Uppdráttur-
inn, sem fylgir bér með, gefur
góða bugmynd um þær miklu
breytingar, sem orðið hafa. Er
nærri ótrúlegt, bversu mjög
vatnið hefir þorrið, en stórar
tjarnir á báum malarkömbum
bera enn vitni um hvar vatnið
befir legið áður.
Hið risavaxna gil, þar sem
Leynifoss var, er nú þögult og
tómt. Blasir það við manni svart
og kalt. Það minnir helst á bæj-
artóftir, sem ábúandinn hefir
yfirgefið fyrir fult og alt. Gilið
er nú aðeins þögult vitni um
átök Hagavatns við jökubnn.
Hin tíðu umbrot Hagavatns
liafa vakið á því sérstaka at-
bygb, bæði hér og erlendis. —
Skýrslan um lilaupið 1929 birt-
ist í merku ensku tímariti, (The
Geographical Joumal), eflir
Englending, sem bér var á
ferðalagi um það leyti. Nokkru
síðar, (árið 1934), komu þrír
Englendingar liingað og dvöldu
xið Ilagavatn nokkrar vikur.
Þeir rannsökuðu það og gerðu
ýmsar athuganir. Þeir gerðu
síðan nákvæman uppdrátt af
AfrensliS úr vatninu eins og þaS
er nú. Farvegurinn hefir myndasi
að mestu við lilaupið.
skotið bafði upp eftir blaupið
og eru nú orðnar að þurrum
melum. Gæti þetta bent til þess,
að jakarnir bráðni nú á
sketmmri tíma en áður, þrátt
fyrir það, þótt jökulbnn mylj-
ist nú braðar í vatnið en áður.
Við það að bráðnað befir jök-
ulbreiðan, sem áður er getið, og
jökulröndin færst ofar, befir
vatnið leitað útgöngu nokkru
austar en Leynifoss. Austan við
bnúk þann er sést á mynd I er
slakki. Þar er gil og farvegur
Uppdráttur af Hagavatni, gerður af Tryggva Magnússyni, með hliðsjón
af korti því er Englendingarnir gerðu 1934. Skástrikin sýna vatnið eins
og að er nú, en hvíta eyðan sýnir hvar vatnsmörkin voru 1929. Má
af því sjá, hversu stórkostlega vatnið hefir breyst við hlaupið.
var lækur, sem stikla mátti yfir
þurrum fótum. Mynd nr. II sýn-
ir farveginn og vegsummerkin
eftir hlaupið.
Vatnsborðið befir að líkind-
um lækkað um 10 metra og
vatnsþungi, sem nemur tugum
miljóna tonna, hefir ruðst fram.
Ástæðan fyrir því, að vöxtur
varð ekki eins mikill í Tungu-
fljóti og 1929, er eflaust sú, að
vegna þurkanna í sumar befir
óvenjulílið vatn verið í Sand-
vatni, sem því hefir getað telcið
við miklu vatnsmagni og orð-
ið nokkurskonar straumjafnari
fyrir Tungufljót.
Við komum fyrst til Haga-
vatns árið 1921. Síðan bafa orð-
ið svo miklar breytingar á vatn-
inu að furðu sætir. Þá féll vatn-
ið alveg að rótum Fagradals-
fjalls, svo að ekki varð gengið
fram með vatninu þar, nema í
. ■
n
-.4
Skriðjökullinn. Til hægri á myndinni sóst hvar vatnið rennur undir jökulröndina. Kemur þa'ð frani nokk-
ur hundruð inetrum austar gegnum fjallsöxlina.
vatninu og nágrenni og rituðu
bækbng um valnið, umbrot
þess og athuganir sínar i sam-
bandi við það. Menn þessir voru
frá Cambridge og hétu Mr.
Wrigþt, Mr. Simpson og Mr.
Wliite. Samkvæmt mæbngum
þeirra er vatnið dýpst við jökul-
inn.
Umbrot hafa nokkrum sinnum
áður orðið við Ilagavatn, sem
valdið liafa flóði í Tungufljóti.
Á siðustu fimmtiu árum hefir
að bkindum komið fjórum
sinnum hlaup úr vatn-
inu. Fyrst 1884, síðan 1902,
1929 og nú síðast í þessum mán-
uði. Mest mun blaupið hafa ver-
ið 1929, því þá flæddi Tungu-
fljót langt yfir bakka sína.
Liklegt má telja að vatnið
liafi fengið eðlilega útrás þar
sem það rennur nú undir jökul-
röndina og yfir fjallsöxbna. En
verði veðrátta þannig nokkur
ár, að jökulbnn geti vaxið, þá
stöðvast fljólt afrenslið og vatn-
ið verður að leita sér að nýjum
útgöngudyrum. Þá hefjast á ný
átök íssins og vatnsins.
Kartöfluuppskeran
bregst í Noregi.
Oslo, 24. ágúst. FB.
Frá Namdal berast fregnir
um að korn- og kartöflu-upp-
skera hafi alveg brugðist, vegna
þurka frá þvi fyrrihluta júli-
mánaðar. NRP.
Dönsku blaðamennirnir
héldu heimleiðis í gær.
í gær kvöddu dönsku blaðamennimir ísland og héldu tiB
heimalands síns. Áður en þeir fóru buðu þeir móttökunefndi
blaðamannaféJagsins til skilnaðarhófs og í því hófi lýsti. hver
þeirra um sig hvemig land og þjóð hefðu komið þeim lynK
sjónir, og er óhætt að fullyrða að við Íslendingar getum verið
glaðir og hreiknir yfir því, að við höfum eignast alla þesss
menn að vinum og megum alls góðs frá þeim vænta í fram-
tíðinni.
Me'ðan dönsku blaðamennirn-
ir dvöldu bér í landi hafa þeir
aflað sér stakra vinsælda með
binni prúðmannlegu og glæsi-
legu framkomu sinni og eiga
þeir þar allir óskiftan hlut að
máb. Það er öhætt að fullyrða,
að um langt skeið hefir e'kki
glæsilegri liópur manna sótt ís-
land heim, og þess mega menn
minnast, að bér er ekki um
he'imsókn að ræða, sem enga
þýðingu hefir, heldur megum
við íslendingar vænta þess, að
síðar komi árangur hennar i
ljós í auknum skilningi á ís-
lenskum þjóðarliögum og þeim
málum, sem uppi eru bverju
sinni og okkur varða. Fyrir land
og þjóð hefir koma þessara
manna verið besta auglýsingin,
sem efnt hefir verið til, ekki af
þeini sökum að við séum svo
langt á veg komnir í alhbða
þróun að við stöndum öðrum
þjóðum á sporði, heldur af hinu
að við liöfum kynt okkar fá-
tæka land og fámennu þjóð og
sýnt þá miklu lcosti, sem landið
befir og hinn ákveðna vilja, sem
þjóðin öll á sameiginlega og
miðar að því að gera landið
byggilegt.
Náttúra landsins og þrek
þjóðarinnar hefir brifið hina er-
lendu blaðamenn. Þeif hafa séð
að hér býr þjóð, sem á við ýmsa
erfiðleika að striða, en sem vill
fram og kemst það og Iætur sér
enga erfiðleika í augum vaxa.
Hér hafa verið saman komn-
ir fubtrúar frá öllum stjórn-
málaflokkum erlendum, sem
innlendum, en engan skugga
hefir borið á sambúð þessara
manna, enda má fullyrða, að
þeir liafi aukist að skilmngí,
sem án efa á einnig eför aS
setja svip sinn á íslenska blaða-
mensku i framtíðinni. — Til
skamms tírna hafa íslenskir
blaðamenn baft með sér KtiS
samstarf, en þó eiga þeir fjölda
sameiginlegra áhugamála, sem
allri þjóðinni mega að gagni
koma. Þegar þeir réðust í þa35
að bjóða heim liinum erlendu
gestum var fyrsta skrefið stigiS
í þá átt að sameina blaðarnena-r
ina í þessari baráttu fyrir þjóð-
arbagsmununum, og albr eiga
þeir það sammerkt, að þelr
bat'a lagt krafta sína fram eftir
frekustu getu.
Blaðamannafélagið hefir not-
ið margvislegrar aðstoðar og
greiðasemi frá hendi fjölda ein-
stakbnga og fyrirtækja, sens
skylt er að þakka. Ber þar fyrs&
að nefna rikisstjóm ísúmds,
bæjarstjórn Reykjavíkur, Akur-
eyrar og Siglufjarðar, sfjóm
Sildarverksmiðja ríkísins, Sam-
band íslenskra samvinmifélaga,
H.f. Brennistein, Sambands fcL
fiskframleiðenda, YersIunarráSS .
íslands, Sameináða gufuskipa-
félagið, Steindór Einarsson og
f jölda annara einstaklinga, seas
of langt yrði upp að telja, m
sem allir hafa lagst á eitt nm
að gera förina sem ánægjuleg*
asta. öllum þessum fyriríækj-
um og einstakbngum færuaa
við íslensku blaðamennimisr
bestu þakkir.
| Friðþör Steinliolt i
umboössali
andaðist að heimib sínu, Lauf-
ásve'gi 2 hér í bænum, 22. þ. m.,
eftir tveggja ára þungbæra van-
heilsu, og verður til moldar bor-
inn i dag.
Friðþór var fæddur á Seyðis-
firði 4. septemer 1886, sonur
bjónanna Stefáns Stefánssonar
Steinbolt, kaupmanns og veit-
ingamanns og Jóhönnu Einars-
dóttur Steinbolt. Var Stefán
Austfirðingur að ætt, fæddur að
Ketilsstöðum í Fljótsdalshéraði,
en Jóhanna Þingeyingur, fædd
að Einarsstöðum í Núpasveit. —
Hedmili þeirra lijóna var alþekt
eystra fyrir myndarskap og
gestrisni, bæði sem einkaheim-
ili og gististaður. Rikti þar jafn-
an glaðværð og góðvild, svo
bverjum manni og málleysingja
þótti þar gott að vera.
Eftir andlát Stefáns sál. liélt
frú Jóhanna áfram gistiliúss-
haldi í Ste'inbolti á Seyðisfirði,
ásamtFriðþóri einkasyni þeirra.
En auk þess ólu þau upp bróð-
urdóttur Stefáns, Láru, sem gift
er Guðlaugi Rózinkrans vfir-
kennara hér í bæ.
Þegar gamall vinur og góður
samferðamaður hverfur úr hópi
fyrir fult og alt, þessa lífs, verð-
ur ekki lijá því komist, að
staldra við og renna buganum
til baka á farinn veg.
Maðurinn, sem er farinn, og
allar minningarnar, sem við
bann eru tengdar, stendur þá
alt í einu skýrar fyrir hugslcols-
sjónum, en nokkru sinní áðinv
Þegar eg beyrði að Friðþóir
Steinholt væri látinn, kom mér
það að vísu ekki óvart. En eg:
staldraði við, kyrláta stundL
Endurminningarnar rannur
fram á sjónarsviðið, margar og
fagrar, — allar! — Engjnns
skyldi misskilja þó eg segí, aS
eg leit yfir sviðið, — meS
ánægju. — Er ekki ánægjú&g^
að minnast látins nianns, þegar
svo er ástatt, að allar endur-
minningar um haim e'ru göðar
og fagrar, — fullviss þess, aS
geta aðeins sagt gott eítt um
manninn, lifs og liðiim?
Friðþór sál. fluttist með móðV
ur sinni og fóstursystur til Nbr-
egs árið 1912 og stundaði þar
verslunarstörf. Sem umboðs-
maður Norsk islandsk Handels—
kompani o.fl. norskra verslunar—
fyrirtækja flutti Iiann befm af£-
u r árið' 1919 og seftust þara>
mæðgin þá að á Aknreyrí. Hing-
að til Reykjavíkur fluttu þau ásf
ið 1925 og hafa dvabst lxér síS-
an. Fyrir nokkrum árum síðara
giftist Friðþór sál. Lovíse Staug
frá Oslo, mikibi dugnaðarkonta,
er bfir mann sinn.
Friðþór sál, var ekki eihxmgfe
samviskusamur og ábvggiregur
í starfi sinu og virtur af um-
bjóðendum sinum og vfðskiffar-
mönnum. heldur varð og Iiyerj-
um, sem kynni bafði af Iionnrm,
blýtt til bans vegna glaðværðar
bans og góðvilja og þeirrar eín-
stöku prúðmensku seln bonunn
fataðist aldrei. Hann var bst-
elskur, stundaði nokkuð. hljöm™
list urn skeið. Var einn af sfofa-
endum „Lúðrasveitar Seyði&-