Vísir - 22.09.1939, Blaðsíða 3

3
Föstudaginn 22. september. 1939
VI S IR
Viðtal vid Steinqpim Jónsson rafmagnsstjöra:
Hvernig getur rafmagnið
komið þjóðinni að fylst-
um notum á strfðstímum?
Um fátt ræða menn meira hér í bænum þessa dag-
ana, en kolaskortinn, hitaveituna og rafmagnið, — yf-
irleitt möguleikana tii þess að halda á sér hita i vetur
og næsta vetur, án þess að l>að verði íolki um megn
fjárhagslega. Enginn efi er á því, að rafmagnið getur
bætt verulega úr eldsneytisvandræðunum, enda hefir
f.jöldi fólks fengið sér rafeldavélar og rafmagnsofna
undanfarnar vikur í því augnamiði að spara kolin.
Vísir sneri sér til Steingrims Jónssonar rafmagns-
stjóra og fékk hjá honum eftirfarandi upplýsingar um
rafmagnsnotkun alment, svo og hitt, á hvern hátt fólk
getur auðveldast hagnýtt sér rafmagn þannig, að l)að
komi að fullu gagni.
Raflíiagnsveitan og Sogs-
virkjunin liafa til umráða
10.500 kW vélaafl, miðað við
afhendingu til Elliðaár í 6 kW
kerfi. Af þessu vélaafli eru 2500
kW afhent i Elliðaárstöð og
8000 kW afhent í aðáíspenni-
stöð Sogsvirkjunarinnar við
Elliðaár (samsvarar 8800 kW
við Ljósafoss).
Orkuveilusvæðið er lögsagn-
arumdæmi Reykjavíkur og ná-
grenni í Seltjarnarneshreppi,
Vífilsstaðahæli og Hafnarfjörð-
ur, neðri hluti Mosfellssveitar
með Gufunesi, Korpúlfsstöðum,
Blikastöðum o. fl., Álafossi upp
að Syðri-Reykjum. Samtals með
ca. 41.000 manns.
Rafmagnsnotkun á svæðinu
liefir verið ört vaxandi síðan
Sogsvirkjunin tók til starfa 25.
okt. 1937. Þannig var orkuvinsl-
an á árinu 1937, 9 milj. kWst.,
alls, á árinu 1938 varð hún 17
milj. kWst., og eftir vextinum
sem verið hefir fyrstu 8 mánuði
þessa árs, væntanlega 25 milj.
kWst., árið 1939. Vöxturinn í
orkuvinslu er þannig 8 milj.
kWst. á ári, bæði lárin 1938 og
1939, samsvarandi sem næst 6,5
milj. kWst., aukinni notkun ár-
lega. Rúmur þriðjungur þessar-
ar aukningar er suðunotkun,
tæpur helmingur er aukin raf-
magnshitun, og 1/6 er önnur
aukning, vélar, lýsing o. þ. li.
Full notkun með núverandi
hagnýtingartíma er 35 milj.
kWst. á ári, og gæti með jafnari
notkun orðið alt að 55 milj.
kWst. Þá eru allar vélar teknar
með í notkun.
Aukningin liefir einkum átt
sér stað þannig, að notendur
liafa teldð upp rafmagnssuðu á
lieimilum. Af 7500 heimilum i
Reykjavik hefir okkur talist til
að fram til ársloka 1937 liafi
verið um 350 heimili með raf-
magnssuðu. Þar við bætist
á árinu 1937 630 heimili
- — 1938 1620 —
_ _ 1939 900 —
Samtals .. 3150
og með því sem áður var, sem
næst 3500, eða 47 % allra heim-
ila.
Af öðrum heimilum eru um
2000 sem liafa að eins einn
Ijósmæli, og nota þvi aðallega
lýsingu. Og um 1800 heimili
er liafa auk eins ljósmælis, einn-
ig einn liitunarmæli fyrir smá-
vegis hitunarnotkun og suðu í
viðlögum. Þessi mælafjöldi sem
liér liefir verið talinn er 7300.
Auk þessara mæla eru um 600
mælar fyrir lögnum sem ætlað-
ar eru eingöngu til liitunar i
heimilum og' atvinnurelcstri
(brauðgerðarhús o. fk), 500
mælar fyrir vélmn og 3500
inælar fyrir ljós í verslunum,
skrifstofum og öðrum atvinnu-
rekstri, samtals nær 12.000
mælar. <
í Hafnarfirði er mesta notk-
un um 300 kW og má telja að
um 25% heimilanna hafi raf-
magnssuðu. Taxtarnir eru mjög
svipaðir og í Reykjavík, og er
því hitun notuð töluvert í við-
lögum þar sem suðan er komin
á- ;
Rafmagnsnotkun er ærið ó-
jöfn á ýmsurn árstiðum og
ýmsum tímum sólarlirings.
Mest er liún á degi hverjum j
milli 11 og 12, á aðal suðutím- (
anum. Er búist við að þá verði (
mesta notkun samtímis miðað
vð Elliðaárnar:
í sept. 1939 ........ 7200 kW
- okt. 1939 ......... 7700 —
- nóv. 1939 ......... 8100 —
- des. 1939 ......... 8500 — j
- jan. 1939 ......... 8500 -— j
- febr. 1939 ........ 8000 —
- mar's 1939 ........ 7600 — j
- í apr. 1939 ....... 7300 —
- maí 1939 .......... 7000 — '
i
i
Er hér miðað við svipaða
aukningu og kringumstæður og
verið hefir.
Utan suðutímans er notkunin
2000 kW minni frá kl. 8 á
morgni til ld. 10, og frá kl. 14
til kl. 23, en frá kl. 12—14 er
bún enn lægri, um 4000 kW, og
frá kl. 23 til kl. 1 að nóttu fell-
ur liún smám saman niður í ca.
2000 kW., og er þá orðin um
6000 kW lægri en þegar mest
er notað á suðutímanum, og
helst þannig til kl. 7 að morgni,
en þá byrjar notkunin að vaxa
ört aftur.
Ef liægt væri að finna not-
endur sem gætu notað raf-
magnið þannig:
Ca. 6000 kW frá kl. 1—7.
_ 4000 — frá kl. 12—14, kl.
23—1 og kl. 7—8.
_ 2000 — frá 8—10 og kl.
14—23
þá myndi vera hægt að liafa (
notkunina liér um bil jafna all- '
an sólarhringinn, og hagnýta
helmingi betur vélar og vatn
stöðvanna.
Þessar tölur sem hér eru
nefndar eru miðaðar við vænt- ;
anlegt mesta álag á næsta vetri,
en það er um 2000 kW lægra en
full notkun stöðvanna. Það
væri einnig hægt að nota þessi
2000 kW til bráðabirgða yfir
komandi vetur, og þá vrði að
taka þá notkun af aftur á næsta
vetri. Slíkri notkun er því ekki
hægt að koma á ef til þess þarf
dýr notkunartæki, og er þvi
ekki um annað að ræða en
hvort þessi orka verður notuð
með þeim tækjum, sem þegar
eru fyrir liendi.
Um hina tegund notkunar er
öðru máli að gegna. Hún er
einkum til þess að jafna notk-
unina yfir allan sólarhringinn,
og gelur því vel talist varanleg
notkun, þegar tækin sem til
hennar þarf, eru komin á. Mest
munar um næturnotkunina,
4000 kW frá kl. 23 til kl. 8, eða
9 klst. að nóttu til, og auk þess
má nota þetta afl 2 klst., á dag-
'nn, frá kl. 12—14. Ennfremur
eru 2000 lcW til umráða að
nóttunni eingöngu, frá kl. 1 til
kl. 7, eða 6 ldst.
Þetta afl er fyrst og fremst
nothæft til þess atvinnurekstrar,
sem nota næturhitun hvort sem
er. Er ekki um annað að ræða
af því tagi hér, en brauðgerðar-
hús. Þau sem liafa enn þá ekki
haft tök á að breyta ofnum sín-
um, gera það væntanlega undir
eins og tækifæri verður. Má
vera að eitthvað verði liægt að
flýta fyrir því. Hvert hrauð-
gerðarhús þarf um 20—30 kW.
Þá er næst næturhitun liúsa
með rafmagni. Það eru fá hús,
sem þurfa sérstaka hitun iá
nóttum (sjúkrahús). Aðalþörf-
in er á daginn, en það er liægt
að útbúa heitvatnsgeyma, þann-
ig að nota má rafmagn 6—8
klst., að nóttu, og 2 ldst., á dag-
inn til vatnshitunar, en síðan er
lieita vatnið geymt í vel ein-
angruðum geymum, og er því
síðan dælt í gegn um hitunar-
kerfið á daginn, meðan hitun-
arþörfin er.
Rafmagnseftirlit ríkisins hef-
ir liaft til athugunar slíkar liit-
unar aðferðir á nokkrum opin-
berum byggingum liér og á Ak-
ureyri. Yifilstaðahælið þarf um
1000 kW. Skólinn og spitalinn
í Hafnarfirði álíka mikið, en
þannig er ástatt með þessa staði,
að það þarf ekki annan kostnað
við að koma hiituninni á, en
vatnsgeymana sjálfa með liit-
unartækjum og dælum. Það er
að vísu nokkur stofnkostnaður,
en á þeim stöðum sem nefndir
voru, má telja víst að tækin geti
orðið til varanlegrar notkunar.
Af öðrum stöðum, er líkt stend-
ur á um, má nefna Hi-essingar-
liælið i Kópavogi, Klepp og
Laugarnesspítala. Geta þessir
staðir allir tekið megnið af þeim
4000 kW sem nefnd voru. Lik-
legt er þó að sérstaka spenni-
stöð þurfi að setja vegna Laug-
arnesspítalans ef til kemur með
hitun þar.
2000 kW viðbótarhitun að
nóttu til, í að eins 6 klst., er
elcki liægt að nota til hitunar,
nema í sambandi við kolakynd-
ingu í liitunarmiðstöðvum, er
þá væru búnar nokkru stærra
vatnsrúmi en ella. Myndi nokk-
ur kolasparnaður geta orðið við
það. Ódýrast væri að nota þctta
afl í sem fæstum og stærstum
miðstöðvum, en vandi er að sjá
notendur á orkuveitusvæðinu er
hagnýtt gætu þessa orku á var-
anlegan hátt, en það væri æski-
legast sökum tilkostnaðarins
við að koma liituninni á.
Þá er eftir dagnotkunin sem
áður var nefnd, 2000 kW á for-
miðdaginn, frá kl. 8—10, og á
eftirmiðdaginn og kvöldin, kl.
14 til kl. 23. Þessa notkun væri
hugsanlegt að geta notað til hit-
unar á heimilum, kvölds og
morgna, einkum haust og vor,
meðan lítt er þörf kyndingar,
og rnætti þá liafa söluna um
klukkumæla, með sérstöku
verði á þeim tímum.
Það munu vera til um 130
klukkumælar fyrir 10 og 15
Amp. stpaum, sam(svarandi 2
og 3 kW., en auk þess eru til
stærri klukkumælar í notkun
fyrir vélum, sem hafa mætti ó-
skifta fyrir aðra vélataxta. Þá
eru einnig til hemlar, sem í
sambandi við klukkurofa gætu
einnig komið til greina. Mætti
þannig með sérstökum ráð-
stöfunum nota töluvert af þess-
uin 2000 kW til hitunar kvölds
og morgna.
Kostnaður við þessa notkun
myndi verða einkum viðbætur
eða breytingar á raflögnum, á-
samt uppsetningu á áðurnefnd-
um mælitækjum, svo og hitun-
artækin sjálf. Til þess að fá upp
sölu skv. framansögðu, þarf að
setja tilsvarandi gjaldskrár-
ákvæði, að gera mönnum ldeift
að ráðast í hinn aukna tilkostn-
að.
Þess ber að gela, að raf-
magnshitun í vel útbúinni fastri \
rafmagnsofnalögn, getur kept
við kol á 50 kr. tonnið, með 2,5
—3 aura verði á kwst., en notað
beint í vatnsmiðstöð til daghit-
unar má rafmagnsverðið ekki
vera meira en 1,5—2 aurar.
Notast þvi rafmagnið töluvert
lakar í sambandi við vatnsmið-
stöðina, má rafmagnsverðið
ekki vera meira en 1 evrir á
kwst., til j>ess að jafngilda kola-
kyndingunni. Rafmagnið notast
þá best við beina hitun.
Þess ber að geta að öll sú raf-
orka sem til er, er ekki nema
lítið brot af því sem þyrfti til
fullra hitunar í Reykjavík. Ef
kolaverð þvi breytist að mun
frá því sem nú er, t. d. tvöfald-
ast í verði, verður notkun raf-
orlcu til hitunar, með núverandi
verði, ódýrari en kolakvnding.
Þeir notendur sem nú liafa
lieimilistaxta (3500 talsins) og
tvenna mæla (1800 talsins) eða
útbúnað til að nota rafmagn í
viðlögum, myndu þá auka sína
notkun, þannig að fljótt yrði
komið upp í fulla notkun, og
þá liefði áðurnefnd hvatning
um að dreifa notkuninni sem
mest yfir sólarhringinn sérstak-
lega mikla þýðingu.
I talningu samkv. skoðunar-
skýrslum, eru nú um 500 kW af
ofnum í notkun í Reykjavík,
þar við má án efa bæta jafn
miklu af ofnum, sem til eru frá
fvrri tíð, en lítt haí'a verið not-
aðir liin síðari árin, og þess
vegna ekki komið með í skoð-
un. Á þessu ári liafa selst rúm
300 kW, og nú má gera ráð fyr-
ir að liægt sé að smiða smáofna
fvrir 100 kW á vilcu. Mætti þvi
gera ráð fyrir að ef á þyrfti að
lialda, gætu 2500 kW í ofnum
verið til í Reykjavik um ára-
mótin. Fyrir utan þetta miá telja
útbúnað til hitunar i sambandi
við vatnssmiðstöðvar, og með
og án næturhitunar.
Þar sem ofnasmíð er tiltölu-
lega einföld, og ekki kostnaðar-
söm, er auðséð að fljótlega er
hægt að smíða nægilegt af smá-
ofnum til þess að fylla út áður-
nefnda dagnotlcun,
Hvei'uig: verOíii’ raínmg'ii li»gnýí»§(
fp'ii' lieimiliii?
Þegar Ljósafoss-stöðin tók til
starfa, var sett á ný gjaldskrá
um sölu á rafmagni. Var einlc-
um leitast við að liafa gjald-
skrána þannig. að liægt væri að
nota rafmagn til heimilisþarfa,
til atvinnureksturs, — yfirleitt
til sem flestra þarfa eða notk-
unar, sem 'rafmagni verður við
komið til sparnaðar, til aukn-
ingar á afkasti eða til þæginda.
Hefir reynst svo, að þessi tæpu
tvö ár, sem gjaldskráin hefir
staðið, liefir nærri helmingur
heimilanna í bænum tekið upp
rafsuðu. Hafa laugflestir valið
taxta þann, sem liefir fast gjald
fyrir hvert herbergi íbúðar kr.
1.10 á mánuði, og auk þess 8
aura fyrir liverja notaða kílo-
wattstund fyrir fyrstu 1500 kw-
st. ársnotlcun, og síðan 4.5 aura
fyrir notaða kwst. þar umfram.
Þótt Iiessi taxti sé fyrst og
fremst miðaður við notkun raf-
magns til ljósa og suðu, og sú
notkun sé venjulega aðalatriðið
í rafmagnsnotkim lieimilisins,
þá liefir þó notkun til hitunar
verið mjög mikil með þessum
taxta. Þannig teljum við að
hehningur rafmagnsnotkunar-
aukningar þeirrar, er varð árið
1930 i Reykjavík hafi verið til
hitunar, en ekki nema % til
suðunnar sjálfrar.
Það er einkum i ibúðum, sem
liafa miðstöðvarbita, sem þessi
hitun kemur að notum. Þegar
kalt er á sumrum og vor og
haust, þegar kuldinn er ekki
meiri en það, að það borgar sig
ekld að kynda miðstöðina með
tilliti til liagnýtingar, get-
ur verið mun ódýrara að bregða
upp rafmagnsofni.
Nú þegar kolin liækka i verði,
eða jafnvel verða af skornum
skarnti, getur það orðið enn
mikilsverðara að nota rafmagn-
ið á þennan hátt. Nú er það raf-
vélaafl, sem til er bæði í Ljósa-
fossi og Elliðaárstöðinni, ekki
nema lítið brot af því, sem
þyrfti til þess að fullnægja hit-
unarþörf bæjarins í mestu kuld-
um, og er því ekki um það að
ræða, að rafmagn til hitunar
geti komið í stað kola, þótt þau
vrði ófáanleg, en rafmagnið
getur þótt lítið sé, komið mörg-
um að notum, — ef það er not-
að á réttan liátt.
Af því vélaafli, sem til er, —
10.500 kw. miðað við afhend-
ingu við Elliðaárnar, — eru nú
notuð mest um 7000 kw., og er
búist við að mesta notkun verði
um 8500 kw. á vetri, svo að
ekki vantar í rauninni mikið á
að vélaaflið sé fullnotað, þegar
mesta samtímisnotkun er. Notk-
unin er mest milli 11—12 á dag-
inn, þegar eldað er í hádegis-
matinn. En þótt notkunin kom-
ist þetta hátt á suðutímanum,
vantar þó mikið á að vélaaflið
sé vel notað, því að allan ann-
an tíma dagsins er notkunin
mun minni, einkum þó á nótt-
unni.
Það væri liægt að nota vél-
arnar helmingi betur, með því
að nota rafmagn til liitunar á
eftirmiðdögum eftir suðutim-
ann, og á formiðdögum á und-
an lionum, svo og á nóttunni.
Meðan svo er hlýtt í veðri,
sem verið liefir, má alveg spara
kolakyndingu víðast hvar, með
því að bregða upp rafmagnsofni
á morgnana og síðan á eftir-
miðdögum, þegar fólk sest fyrir
að loknum heimilisstörfum og
eins á kvöldin að afloknum
kvöldverði. En til þess að þetta
verði sem ódýrast og komi sem
flestum að notum, þarf að gæta
þess sjálfsagða sparnaðar, að
láta ekki ofna standa undir
straumi að óþörfu.
Þegar heimilisfólkið sest fvr-
ir, þurfa menn að sitja sem
mest í einni stofu. Dugar þá
hálft eða heilt kw. til hitunar-
innar, eftir því live stór stofan
er. Meðan ekki er kaldara en
nú, kostar notkun rafmagns á
þennan lnátt i 6—8 klst. á degi
13.5—36 aura miðað við 4.5
aura verð eftir stærð ofnsins og
tímalengdinni.
Þegar kólnar og þessi hitun
nægir ekki, má þó hafa tölu-
vert gagn af rafmagni með kola-
miðstöðvunarkyndingu. Sé vlj-
að upp í miðstöðinni einu sinni
á degi og skrúfað fyrir venju-
lega vatnshitun frá miðstöðinni,
og fyrir ofna í göngum, geymsl-
um og svefnherbergjum á dag-
inn og annarstaðar, þar sem
ekki er brýn nauðsyn á að
'da, þá má fliótt upphita þar,
sem lians er þörf, með tiltölu
lega lítilli kolanotkun á degi.
Þegar hitinn er kominn í mið-
stöðina, má loka fyrir liana,
þannig að eldurinn treinist sem
best, en þegar liann dvínar, má
bregða upp rafmagnsofni eins
og fyr greinir.
í steinhúsum vill koma slagi
í óþurka eða kuldatið, ef elcki
er yljað upp. Komast má hjá
þessu, þótt hitað sé eins og áð-
ur er greint, ef skift er um
stofur dag frá degi, og ef ein-
stöku sinnum, t. d. á liálfs mán-
aðar fresti er liitað upp alt
liúsið.
Þegar talað er um sparnað
má geta þess, að við rafmagns-
suðu má einnig halda mismun-
andi spart á. — Menn ættu að
setja sér það, að hafa ekki
straum á undir ilátum lengur né
meiri en þörf er á, kveikja eldd
fyr en þarf, t.d. þegar pottur-
inn hefir verið settur á plöt-
una, og slöklcva jafnvel áður
en suðan er komin upp, til þess
að nota hitann í plötunni sjálfri,
og ef lialda þarf við suðu, þá
.er nóg til þess minsti straumur.
Auk þess verður að gæta þess,
að potturinn sé hæfilegur að
stærð og liella liæfilega miklu
i hann, og botninn verður að
vera breinn og sléttur, þannig
að hann falli að plötunni.
Þáð má gera ráð fyrir því, að
þegar tvö heimili, jöfn að stærð,
og að því er virðist við sömu
skilyrði, hafa mismunandi raf-
magnsnotkun til suðu, svo að
munað getur alt að lielmingi,
þá sé ástæðan sú, að þar sem
meira er nolað, sé þessara
sparnaðaratriða ekki gætt, sem
hér var lýst.
I skrifstofum og öðrum
vinnustofum má nota rafmagn
til hitunar, einkum á morgnana,
liaust og vor, — þann tima, sem
ekki er þörf á að kynda allan
sólarhringinn í því skyni, að
liafa vinnuhita 8—10 klst., sem
venjulega er starfað á þessum
stöðum. Er þá liægt að spara
miðstöðvarkyndinguna að
morgni til.
Þyki hinsvegar betra að
kynda upp í kolamiðstöð að
morgni, má spara töluvert með
kyndingunni á daginn með því,
að lolca fyrir miðstöðina á sama
hátt og á heimilunum, og nota
rafmagn til liitunar siðustu
stundir vinnutímans, þegar mið-
stöðvarhitinn dvínar.
Þess ber að gæta, að livort
heldur er á vinnustofum eða
heimilum, má spara allmikið
kyndingu á sólskinsdögum þar
sem sólar nýtur, jafnvel stund
og stund, með því að nota raf-
magn fyrst á morgnana og
kynda ekki miðstöð fyr en síðar
um daginn.
Ekki má Ijúka þessum sparn-
aðarþætti nema að þessa sé get-
ið, að engin óþægindi séu að
þvi, að menn klæði sig svo vel,
að þeir geti setið inni við vinnu
í 14—16 stiga hita í 3—4 klst i
senn, án þess að verða kalt. —
Framli. á 5. siðu.