Vísir - 22.09.1939, Blaðsíða 6

V 1 S I R
Föstudaginn 22. september 1939
Prjú ný íslensk
'eikrit sýnd í vetur.
Yetrarstarlsemi Leikfélags Reykjavíkur.
Samtal við Brynjólf Jóhannesson.
Innan skamms byrjar Leikfé-
lag Reykjavíkur starfsemi sína.
Það er viðburður í bæjarlífinu i
liverí sinn, er sjónleikir liefjast
á banstin. Það er jafnframt
voliur ])ess, að sumri er tekið
■svo mjög að lialla, að lokið sé
’öfiverum og íþróttum undir
berum liimni, en fólk leiti sér
afþreyingar innan dyra. Alt frá
gamalli tið hefir þáttur Leikfé-
lags Reykjavíkur í skemtanalífi
bæjarins verið mikill og oft og
fíðum einn liinn merkilegasti.
Það flutti boð frá fjarlægum
þjóðum með sýningum sjón-
leíka áður en hér voru nokkur
tvikmyndahús. Þá var tilhlökk-
amarefnið að fara i leikhúsið til
aS sjá tiskuna í klæðaburði og
Skýnnasl erlendum lífsskoðun-
aiin ©g siðvenjum, eins og það
vár túlkað á leiksviðinu hér. Nú
erþað vitanlegt, að kvikmynda-
Siúsin iiafa að verulegu leyti tek-
15- við þessu hlutverki, en þó
hlakka menn enn tii að sjá góða
sjónleiki, útlenda sem innlenda,
sýnda á leiksviðinu, Því verður
ekki i stuttu máli gerð skil til
skýringar, livcrs vegna leikhús
Siafa aðdráttarafí fram yfir
kvikmyndahús, en það liggur m.
a. i því, a.m.k. eins og hér til
hagar, að leikhúsið hefir að-
gang að þjóðlegra sýningarefni
en kvikmyndaliúsiu.
íí>að vekur því vafalaust eft-
írtekt, að starfsemi Leikfélags
Reykjavíkur á komandi vetri
ÍMnmst mjög að þjóðlegum við-
fangsefnum. Það er kunnugt, að
á síðari árum hafa ýms íslensk
leikritaskáld samið mjög nýti-
leg íeikrit. Sum þessi leikrit
Ihafa verið prentuð, en flestum
liefir þeim verið lítill gaumur
gefirm til þessa. Leikfélag
Réykjavikur liefir ekki lokað
augunum fyrir þessum gróanda,
og í vetur ætlar félagið að sýna
þrjú ný íslensk leikrit.
Brynjólfur .Tóhannesson ritari
Reíkfélagsins segir svo frá þess-
ari nýbreytni í starfslilhögun fé-
lagsíns:
— Akveðið Iiefir verið að
sýna tvö ný íslensk leikrit fvrir
nýár. Hið fyrra er „Brimhljóð",
sjónleikur i 4 þáttum eftir Loft
tíuðmundsson, kennara í Vest-
mannaeyjum. Hann hefir áður
skrifað nokkur æfíntýra-Ieikrit
/fyrir !hörn og unglinga, undir
^dúlnefnlnu Sveinn úr Dölum,
en þetta er fyrsti sjónleikurinn
eftir hann, sem sýndur er hér.
Loftur er áhugasamur um leik-
lisf pg hefir hann sem aðkomu-
“maður i Vestmannaeyjum tekið
eftir ýmsu í daglegu fari eyja-
skeggja, sem hann túlkar í leik-
riti sinu. Eins og heitið ber með
«ser fsnýst leikritið um líf sjó-
imanna og er að því leyti nokk-
uð einstætt meðal ísl. leikrita.
Þessi leikur verður sýndur um
snánaðamótin komandi.
— Hvað er næsta viðfangsefni
á eftir leikriti Lofts?
— Byrjað er að æfa Sherlock
Holmes, leynilögregluleikrit eft-
ír Conan Doyle.
— Ekki er það ísl. leikrit. —
— Nei, eg held síður, en það
ær gamalkunnugt, og er því
skotið inn á milli tveggja ís-
Senskra leikrita, „Brimhljóðs“
»og því næsta í röðinni. Sherlock
JHoImes var sýndur hér í fyrsta
• Je*»'
*V®3»
skifti veturinn 1905—6 og næsta
vetur á eftir. Þá lék aðalhlut-
verkið, hina nafntoguðu leyni-
lögreglulietju Sherlock Hilmes,
Jens B. Waage, en 1911—12,
þegar leikurinn var enn sýndur,
lék Bjarni Björnsson aðallilut-
verkið og svo mun verða nú. Er
það vafalaust, að margir Reyk-
víkingar munu * fagna að sjá
Bjarna aftur á leiksviðinu í einu
af sínum bestu hlutverkum. —
Vegna þess, að tvö leikrit eru
nú þegar komin í æfingu og hið
þriðja fer í æfingu þessa dag-
ana, verður mikill meiri hluti
leikara félagsins starfandi, en
leikstjórninni hefir verið skift á
fleiri liendur en áður. Indriði
Waage hefir leikstjórn á „Brim-
Iiljóð“, eg set Sherlock Holmes
upp á leiksviðið, en í þriðja leik-
ritinu liefir Lárus Sigurbjörns-
son leiksljórnina. Það leikrit er
sjónleikur, sem liann hefir sam-
ið eftir skáldsögu móður sinn-
ar, „Á heimleið“, og ber leikur-
inn beiti sögunnar.
— Um livað fjallar leikritið?
— Eins og skáldsagan fjallar
leikritið um trúmálaleg efni.
Leikurinn fer fram á prestsselri
í sveit og gefur einkar glöggar
og skemtilegar mannlýsingar úr
sveitalífinu. Annars var frú
Guðrún Lárusdóttir sjálf búin
að ganga frá öllum fyrirkomu-
lagsatriðum í sjónleik þessum
áður en liún féll svo sviplega
frá, en mér er óhætt að fullyrða,
að Lárusi heifir tekist vel að
semja leikritið eftir skáldsög-
unni. Aðalpersónur leiksins eru
Margrét Iijúkrunarkona, hana
leikur Þóra Borg, og sira Björn
á Hvoli, sem Gestur Pálsson
leikur. Aðiár leikendur verða
Gunnþórunn Halldórsdóttir,
Arndís Björnsdóttir, Emilía
Borg, Hildur Kalman, Brynjólf-
ur Jóhannesson, Ævar Kvaran
og Þorsteinn Guðjónsson. Þá
má það vera ósvikið tilhlökkun-
arefni Reykvíkingum, að Frið-
finnur Guðjónsson hefir tekist á
liendur að leika eitt hlutverkið,
gamlan vinnumann, sem trú-
legast fær margan manninn til
að hrosa og minnast Friðfinns
í lians gömlu og góðu körlum í
fyrri leikritum íslenskum.
-— Hvað um jólaleikritið?
— Að svo stöddu get eg ekk-
ert um það sagt, en eftir nýár
gerum við ráð fyrir að þriðja
íslenska leikritið komi fram. —
Það heitir „Að elska og að lifa“,
og er eftir sira Gunnar Bene-
diktsson.
— Eftir þessum ráðagerðum
að dæma færist félagið mikið i
fang.
— Á erfiðum tímum eins og
nú eru þarf ekki síður en þegar
betur byrjar að lyfta huga fólks
frá daglegum áhyggjum, og er
það m. a. verkefni Leikfélags
Reykjavikur, að beina huga
manna að hugðarefnum, sem
liggja utan við og ofar skamm-
degismyrkrinu, i bókstaflegum
skilningi, og því, sem ríkjandi
atburðir skapa umhverfis okk-
ur. Til þess er ekkert betra en
þjóðlegt leikritaval, og kom það
greinilega í Ijós í seinustu styrj-
öld, en þá eignaðist leiksviðið
hér mörg ágætis leikrit, svo sem
Galdra-Loft, Syndir annara,
Höddu-Pöddu og Konungsglím-
una, en mörg önnur eldri ís-
lensk leikrit voru sýnd við
mikla aðsókn og góðan skilning
leikliússgesta. Á erfiðum tímum
búa menn að sínu, og það ællar
Leikfélagið að gera i vetur, í
fullu trausti þess, að íslenskir
leikritahöfundar eigi enn eftir
að auðga leiksvið vort.
RÁDHERRAFUNDUR I KAUPMANNAHÖFN.
Forsætisráðherrar og utanríkismálaráðherrar komu saman á fund i Kaupmannahöfn í yfirstand
andi viku. Hér er mvnd af utanríkismálaráðherrunum (frá vinstri): Sandler (Sviþjóð), Muncli
(Danmörk), Koht (Noregur) og Ekkinen (Finnland).
Sig. Kristjánsson alþm:
Löndunartækin
á Dagverðareyri.
I sumar hafa verið notuð við
síldarverksmiðjuna á Dagverð-
areyri ný löndunartæki, sem |
mér þykir liklegt að verði í i
framtíðinni notuð alment við
löndun bræðslusíldar hér á
landi. Tælci þetta er smíðað í
Noregi og nefnist Sildegrabb
þar í landi. Forsljóri sildar-
verkámiðjunnar á Dagverðar-
eýri, herra .1. Jenloft Indbjörn,
athugaði í fyrra læki þetta, og
Greipin, sem notuð liefir
verið á Dagverðareyri i suin-
ar, tekur tvö mál. Hún var setl
á hábryggju, og losar þar 209
mál á klukkustund. En nú
verða hábryggjurnar teknar
burt, og greipin selt á undir-
bryggjuna. Getur hún losað þar
50—100 málum meiraáklukku-
stund, eða um það bil þrefalt
liraðar, en losað verður með
gömlu aðferðinni, og þarf þá
Síldargreipin opin, til-
búin til að renna henni
niður í skipið.
livernig það vinnur. Lét liann
smíða tæki af þeirri stærð, er
hann taldi bezt henta síldar-
losun liér á landi. Keypti síld-
arverksmiðjan það síöan og
setti það á síldarbryggju bjá
sér. Hefir það verið notað við
losun síldarskipanna í sumar,
og' revnzt auðvelt og öruggt í
notkun.
Löndunartæki þetta mætti
kalla greiji. (Dr. Guðm. Finn-
bogason hefir hent mér á þetta
heiti). Það er, eins og mynd-
irnar sýna, eins konar sam-
lokuausa. Armur greiparinnar
er stálstrengur. Seilist hann
niður í sildarstiur skipsins á
þiljum og undir þiljum. Þar
grípur greipin síldina og lok-
ar sér sjálf. Síðan lyftist liún
og sleppir síldinni niður í mæli
ker eða kassa á hryggjunni.
Þaðan fer síldin svo með keÖju
skóflu upp i síldarþrær verk-
smiðjunnar.
enga mannsorku, nema litils
liáttar viÖ tilfærslu í síldarstí-
unum.
Tæki.þetla koslar 1200 krón-
ur norskar, eða um kr. 2000 ís-
lenzkar, albúið til vinnu á
bryggjunni. Það er geymt í liúsi
milli síldarvertíða, og er því
í engri hættu, þótt ísrek grandi
bryggjunum.
Kepl befir verið að tvennum
umbótum á löndun síldar: Að
auka hraða löndunarinnar, og
að leysa skipverja undan því
mikla erfiði, að koma síldinni
með mannsorku einni úr skipi
í þró. Þessu livorutveggja er
fullnægt með löndunartækjum
þeim,sem nú eru notuð á Hjalt-
eyri og við Djúpuvik. En þeir
gallar eru þar á, að þau tæki
eru geysi dýr, og varla unt að
no ta þau, þar sem öldurót
veður við hryggjur. Höfuðkost-
ir greiparinnar eru þeir, að liún
er ódýr, og getur unnið eins,
Síldargreipin að
opnast og sleppa
síldinnjl niður í
mælikerið á
bryggjunni.
Éitraðar kartoílnr.
Hérna um daginn komst eg
yfir nokkrar geysistórar kar-
töflur. Það voru sannkallaðar
risakartöflur. Nú er ekki íriælt
með slíkum stærðar „skepn-
um“, þær þurfa langa suðu og
þykja oft verri til átu.
Meðal þessara kartaflna voru
það nokkrar, sem ékki tóku
suðu nema að nokkru leyti, þ. e.
a. s. nokkur hluti þeirra var alt-
af liarður og sem hrár væri, al-
veg sama hve lengi þær voru
soðnar. Þessi liarði ósoðni liluti
kartöflunnar var gráleitur að lit
og beiskur á bragðið. Að öðru
leyti voru kartöflurnar ágætar
og sém nýjai', eins og þær líka
voru.
Eg hafði ekki tælcifæri til að
gera eða láta gera rannsóknir
á þessum kartöflum, en eg geng
út frá, að hér liafi verið um
kartöflueitrun að ræða, sem að
vísu er talin koma sjaldan fyrir
í nýjum kartöflum.
Þar sem kartaflan vei’ður að
teljast veigamikilli þáttur i okk-
ar daglegu fæðu en kartöflu-
eitrun, úthreiðsla hennar og
verkanir að vonum lítið þekt
meðal almennings, er ekki úr
vegi að skýra þetta nánar hér.
í fjölda af jurtum finst flokk-
ur, sem kallaður er alkaloidar.
Mörg þessara efna eru mjög
eitruð en Iiafa þrátt fyrir það
mikla jiýðingu, einkum sem
lækningalyf. Nöfn margra þess-
ara citurlyfja eru vel þekt,
og margir liafa kynst þeim enn
betur. Má hér nefna morfin,
cocain, stryknin, chinin o. fl.,
sem liin „áhrifaríkustu“. Enn-
fremur má nefna nikotin i tó-
baki, coffein í kaffi og te og
tlieobromin i cacao. Eitur lcar-
töflujurtarinnar nefnist solanin.
Það telst einnig til alkaloianna
og er talið eilurefni, en ekki í
eins ríkum mæli og hin fyr-
nefndu efni.
Það er talið að ofurlitið af
solanini finnist í stönglum og
blöðum kartöflujurtarinnar, en
meira sé í blómunum og mest
finnist af því í hinum grænu
aldinum plöntunnar (allt að
1%). — 1 venjulegum nýupp-
teknum kartöflum er talið að sé
sama og ekkert solanin, það
lilla, sem finst, er i hýðinu. Séu
kartöflurnar flysjaðar, eru þær
því alveg lausar við eiturefnið.
Aftur myndast eiturefnið við
geymslu, en þó ekld meira en
það, að eftir margra mánaða
góða geymslu er það ekki nema
nafnið (ca. 0.012% og þar af
70% í hýðinu).
þótt öldurót sé nokkurt við
bryggjuna. En vinnuhraðinn þó
mjög viðunanlegur.
Eg liygg, að tæki þessi séu
þau einu, sem síldarverksmiðj-
ur ríkisins á Siglufirði gælu
notað, því við hryggjur þeirra
verksmiðja er sjór oftast ókyr.
(Ægir).
Það er fyrst eftir að kartöflu-
an fer að spíra, að eitrið eykst.
Það er þó aðeins í sjálfum spir-
unum og við rælur þeirra, sem
þess ve'rður vart. Við þekkjum,
að er við sjóðuni spíraðar lcar-
töflur, eru þær oft heiskar við
„augun“ (spírurnar) og orsak-
ast þetta af solanini.
Manni verður oft á að særa
kartöflurnar við upptökuna,
eða áður en þær komast á
geymslustaðinn. í slíkum sár-
um myndast oft solanin og get-
ur það jafnvel orðið að nokkru
láði.
Þrátt fyrir alt þetta, þarf
maður i flestum tilfellum ekki
að vera hræddur við að horða
gamlar kartöflur, ef maður sker
burtu spírurnar og ofurlítinn
liluta í kringum þær, flysjar
þær og sker af sár og mein-
semdir. Séi ögn, sem eftir kann
að vera af solanin skaðar eng-
an. Ef kartaflan skyldi ennþá
vera beisk á bragðið er liægt að
kasta lienni og taka nýja. Hún
liefir ekki smitað út frá sér.
Einnig er talið að solanin sé
að finng í tómötum (en tómat-
jurtin er syslir kartöflunnar).
Þelta er þó ekki nema nafnið.
Kartöflueitrunar verður fyrst
vart sem sárinda í slímhúðinni
og getur hún t. d. orsakað bólgu
í görnum, ef til vill einnig í nýr-
um. Sjúkdómseinkenni þessarar
eitrunar eru uppköst, maga-
veiki og höfuðverkur. Sé um al-
varlegri solanin-eitrun að ræða
hefir það í för með sér lijarta-
veiklun, andarteiijiu og kramjia.
Það er þó talið, að það sé mjög
sjaldan, að eitrunin fær svo al-
varlegar afleiðingar, þar sem
skjót uppköst varna þvi að eitr-
ið verki að nokkru ráði. Þó mun
hafa komið fyrir, að fólk hefir
dáið úr afleiðingum kartöflu-
eitrunar. Það er þó með þessa
eitrun sem alla eitrun aðra, að
það er mjög misjafnt livað fólk
er næmt fyrir lienni.
Hér á landi heyrum við oft,
að þessi eða hinn „hafi fengið
eitrun“, og er það oftast ke!nt
um gömlu kjöti eða niðursoðn-
um matvælum. Það slcyldu þó
ekki vera gamlar illa verkaðar
kartöflur, sem hér eiga sinn
þátt? Engin afstaða skal tekin
um þetta atriði hér, önnur en
sú, að nokkur almenn fræðsla
um þessi mál skaðar ekki.
Stefán Þorsteinsson.
RAFTÆKJA
L VIDGERDIR
VANDADAR-ÓDÝRAR
SÆKJUM & SENDUM
RAFTÆKJAVERUUN - RAFVIRKJUN - VH)CERPAJT0FA