Vísir - 05.01.1943, Blaðsíða 5

VÍSIR
Þriðjudaginn 5. janúar 1943.
»11 i n miniii la v;i Aliovni:
Togararnir verða
að láta úr höfn.
Landbúnaðurinn má ekki ganga saman.
VILHJÁLMUR ÞÓR, atvinnu- og utanríkismálaráðherra,
flutti í útvarpið í fyrrakveld ávarp til þjóðarinnar. —
Birtir Vísir ræðuna orðrétta og fer hún hér á eftir:
Góðir áheyrendur.
Á meðan eg í er með utanríkis-
mál mun verða lögð stund á
vinsamlega samvinnu við öll
ríki, sem við náum til að hai’a
viðskipti við, og að sjálfsögðu
lögð áherzla á fulla aðgæzlu á
lögmætum rétti íslands gagn-
vart öðrum ríkjum.
Þegar vér á tímamótum sem
þessum látum hugann reika til
annara þjóða, er oss tamast, eft-
ir margra alda viðkynningu og
venju að láta hann fyrst stað-
næmast hjá frændþjóðum vor-
um á Norðurlöndum. Um all-
langt skeið liöfum vér eigi átt
þess kost að hafa við þær við-
skipti, en Iiugur vor er engu að
siður hjá þeim, nú sem fyrr,
hugur fullur samúðar, vegna
þeirra kjara, sem þær eiga nú
við að búa. Vér dáumst að þol-
gæði og viðnámsþrótti þeim
sem þær sýna í örðugleikunum,
sem að þeim hafa steðjað — og
vér fögnum þeirri stundu er vér
aftur getum tekið upp samstarf
og samvinnu við þær.
Vér óskum að sú stund megi
sem fyrst upp renna, að frænd-
þjóðir vorar allar á Norðurlönd-
um verði aftur frjá'sar og fái
að nýju aðstöðu til að knýta
sín á milli keðju frændsemi,
vináttu og samstarfs. — ísland
mun kappkosta að fá að vera
með þegar sú keðja verður end-
urknýtt.
Er vér nú lítum yfir liðið ár
virðist mér vart komizt lijá að
minnast þess, að í landi voi'u
hafa dvalið mjög fjölmennir er-
lendir herir. Það verður aldrei
komizt hjá að af sliku samhýli
verði nokkrir örðugleikar og ó-
þægindi. Vér höfum eigi heldur
farið algjörlega varhluta þessa;
meðal annars liafa komið fyrir
slys, raunaleg slys. En þegar alls
er gætt, ætla eg að oss sé rélt
og skylt að viðurkenna, virða og
meta hversu herstjórnin lielir
Iagt sig fram um að afstýra á-
rekstrum, óliöppum og óþæg-
indum, og liversu þetta hefir
yfirleitt tekizt. — Af fenginni
reynslu um þetta tel eg oss ó-
hætt að horfa vonbjartir lil
framtíðarinnar hvað sambý.iö
snertir. —
Eins og nú er aðstöðu, eru
meginviðskipti vor við tvö
lönd: Stóra-Bretland og hin
-voldugu Bandariki Norður-
Ameríku.
Vöruskipti vor við Stóra-Bret-
land hafa verið þann veg fyrir-
farandi, að oss er skylt að mela
fyllilega þá (fyrirgreiðslu og)
greiðvikni, sem oss hefir verið
sýnd með afgreiðslu ýmsra
nauðsynja og annarra vara,
meira að magni og lengur en
heimilt var að gera ráð fyrir
fyrirfram. — Vér skiljum og
fullvel þær ástæður, sem valda
því, að vörukaup þaðan verði fá-
hrotin nú um stund.
Meginviðskipti vor eru nú við
Bandaríkin, og flestallar nauð-
synjar, er vér þörfnumst utan
frá, koma nú eingöngu þaðaa,
að undanskildum kolum, sa'ti
og sementi, sem enn fæst frá
Bret’.andi.
Bandaríkin hafa lofað, m,eðal
annars með samningum, sem
samninganefnd Islands gerði í
Wasliinglon haustið 1941, að
selja oss nauðsynjar eftir beztu
getu, og sjá oss fyrir flutning-
um þeirra umfram það, sem is-
lenzk skip gætu annað.
lÓánægjuraddir heyrast um.
að seint gangi með uppfyllingu
ýmissa óska vorra um vörur,
og að flulningar gangi mikið
seinna en ajskilegt þætti. Hvort-
tveggja þetta má með nokkrum
íökunv segja. Sérstaldega iie.ir
þó gengið seint með flutning-
ana. |
En myndi oss eigi skylt að
hafa í liuga að Bandaríkin eiga
í stríði, öiðugu stríði, sem veld-
ur því að þjóðin verður að legg,a
liarðara og liarðara að sér með
hverjum mánuði sem liður,
herða mittisólina fastara og fast-
ara með viku hverri. Sjálfir er-
um vér íslendingar ekki beinir
þátttakendur í hinum mikla
hildarleik, en fyrir rás viðburð-
anna erum vér þannig settir, að
vér verðum að sumu leyti að húa
við svipuð kjör og hinir beinu
striðsaðilar. Þessu hættir oss oft
við að gleyma. Einmitt vegna
þessa verður oss að vera Ijóst,
að skylt er að slilla kröfum vor-
um i hóf og krefjast ekki af
stiiðsaðiljum mikið meiri frið-
inda en þeir veita sínum eigiu
þegnum. Þegar svo er komið að
Bandarikjaþjóðin neitar sér um
venjuleg þægindi, þá er oss vart
holt að krefjast þeirra af þeim
oss til handa. Ef t. d. skammta
þarf gúmmískófatnað og bíla-
gúni/í Bandarikjunum, megum
vér búast við að þurfa að gera
slikt hið sama hér. Þegar þeir
verða að neita sér um aðflutlar
vörur vegna skipaskorts, er ráð-
legt að gera ráð fyrir að allar
óskir vorar um skip verði ekki
uppfylltar. En ríkisstjórnin
mun að sjálfsögðu leitast við
að fá leyst á sem beztan hátt úr
nauðsynlegum þörfum vorum. í
utanrikisverzluninni, innan
þeirra takmarka, sem lýst nefir
verið hér á undan.
Eg hefi átt því láni að fagna
að dvelja langdvölum með
' þessari volduðu þjóð og hafa
þar með höndum störf, sem gáfu
mcr lcost á að kynnast og hafa
; samstörf við marga áf æðstu
! embættismönnum hennar. Af
þessari reynslu er mér kunn-
ur vinarhugur og sanngirni
þcssara .manna í vorn garð;
þelta til viðbóta þyí, sem al-
þjóð er kunnugt um vinsam-
leg skipti og loforð Bandaríkja-
sljól'nar, gefur mér vissu um á-
framhaldandi örugg, hagkvæm
og holl sldpti við Bandariki
Norður-Ameríku.
! Vér íslendingar höfum alltaf
óskað og óskum að fá að lifa í
friði og sált við allar þjóðir.
Vér höfum aldrei áreitt neina,
og vér viljum ekkert gera, sem
í bága kemur við rétl annara
þjóða. Eg óska að þetta nýbyrj-
i aða ár færi heiminum frið mi li
' þjóða eða að minnsta kosli færi
keiminn nær því að eignast slík-
an öruggan frið. — Frið réttlæt-
is og jafnréttis — frið samstarfs
og samvinnu.
Til þess að heilbrigt atvinnu-
líf geti þrifizt þurfa tekjur að
minnsta kosti að vera jafn háar
lilkostnaði.
Hér á landi hefir allur tilkostn-
aður farið stöðugt hækkandi
fyrirfarandi marga mánuði,
vegna stöðugt aukinnar dýrtið-
ar, sihækkandi vísitölu, og að
nokkru leyti vegna liækkandi
grunnkaups. Um slund var
þessu ekki gefinn sá gaumur
sem skyldi. Hér var nóg setuliðs-
vinna, nóg að gera, og tekjurnar
i ipappírskrónum hækkuðu með
vísitölunni.
En. vér vonum að fá að lifa í
þessu landi leiyur en setuliðið
dvelur hév. Vonandi endar
heimsstyrjöldin áður en mjög
langt liður og máske verður öll
setuliðsvinna hér hætt löngu áð-
ur en styrjöldin endar. Þá verð-
um vér að nýju að treysta ein-
.göngu á sjálfa oss. Þá verður
þjóðin aftur að lifa á því einu,
sem vér öflum með atvinnuveg-
um landsins, og þá höfum vér
engar aðrar tekjur frá erlend-
um þjóðum, en þær sem vér fá-
um fyrir útfluttar afurðir lands-
ins. Þá verðum vér tilneyddir að
haga atvinnuvegum landsins
þannig, að þeir geti borið sig
með þvi verði, sem tíðkast á
hverjum tíma á samskonar vöru
ineð viðskiptaþjóðum vorum.
Eins og komið var dýrtið og
reksturskostnaði virtist ekki
hægt að framleiða nema fátt
eitt af vörum hér, sem fyl a
þessi skilyrði.
Af þessum ástæðum meðal
annars vegna atvinnuvega
landsins, lilaut það að verða
fyrsta verlc þeirrar ríkisstjórn-
ar, er nú situr, að freista þess
að slöðva dýrtiðina. Til þess
| gátu verið tvær leiðir. Önnur
með valdboði einu, liin með
samkomulagi og með valdboði
að einhverju leyti. Hin siðari
Ieiðin var valin.
Leitað var til Alþýðusam-
bandsins um að það beitti séi-
gegn grunnkaupshækkunum, og
fékk ríkisstjórnin frá Alþýðu-
samb.stjórn skýrslu um þelta
atriði, og telur ríkisstjórnin ör-
uggt, að eigi þurfi að koma tii
grunnkaupshækkana til loka
febrúar n. k.
Samkomulags var leitað við
kjötverðlagsnefnd, mjólkur-
verðlagsnefnd og verðlagsnefnd
Grænmetisverzlunarinnar um
að þær hækkuðu ekki verðlag á
þeim vörum, sem þær ráða yfir,
til loka febrúar næstkomandi.
Enda þótt bæði þeir, sem ráða
yfir kjötverðlagi og mjólkur-
verðlagi teldu þörf á verðhækk-
un, vegna geymslukostnaðar og
vegna dýrtíðarhækkunar frá
siðustu verðlagningu, sýndu all-
ar þessar nefndir þann skiln-
ing og þegnskap, að skuldbinda
sig lil að liækka ekki verð á
vörum þessum hinn tiltekna
tima, nema að fengnu sam-
þykki landbúnaðarráðherra. Eg
hefir lýst yfir eins og eg hér með
lýsi yfir, að eg mun ekki sam-
þykkja neina hækkun þessara
nefndu vara tiltekinn tíma,
verði grunnkaup ekki hækkað
sama tiltekna tíma.
Leitað var til Alþingis um
aukið vald handa ríkisstjórn-
inni um aðgjörðir i verðlags-
málum. og eftirliti, og brást Al-
þingi mjög vel við, eins og kunn-
ugt er. Frumvarp um þetta var
afgreittáeinum seinni parti dags
í báðum deildum, þingsins og
staðfest sem lög sama kvöldið.
Fyrir samvinnu og skilning í
þessum málum fær rikisstjórn-
in ekki nógsamlega þakkað.
Fyrst var að stöðva. Síðan
kom að þeirri nauðsyn lilea að
snúa við og byrja að ganga veg-
inn til baka, veginn til lækkaðr-
ar dýrtiðar.
Rikisstjórnin tók þvi að at-
Iiuga livaða ráðstafanir gætu
fyrstar orðið gerðar i þessa átt
með þeim árangri, að nú þegar
eru orðnar þessar lælckanir:
Ivol hafa lajkkað í Reykjavík
úr 200 kr. i 184 kr. tonnið.
Súpukjöt liefir lækkað í smásölu
úr 7.75 kr. í 6.50 kílóið. Saltkjöt
hefir læklvað í smásölu úr 820
kr. i 690 tunnan. Smjör hefir
Jækkað í smásölu úr 21.50 kr.
i 13.00 kr. kg. Egg i Reykjavík
úr 25 kr. i 16.00 kr. kg. Há-
marksálagning á allan fatnað
liefir verið ákveðin 13% i heild-
sölu og 35 og 45% í smásölu,
en liverju lækkunin á verði nem-
ur er enn eigi ljóst.
Lækkunin á kjötinu er gerð
með einnar krónu framlagi á
kíló úr ríkisjóði og með 25 aura
læklíun á kílói á sölukostnaði
kjötverzlana. Smjörlækkunin er
gerð á ábyrgð rikissjóðs og er
smjörframleiðendum tryggt, ]
gegn uppfylltum ákveðnum i
skilyrðum, að þeir missi einskis
í við þessa ráðstöfun. Er ætlun-
in að flytja inn erlent fyrsta
flokks smjör, til að bæta úr
smjörþurrð og nota arðinn af
þeim innflutningi til að verð-
bæta bændum þeirra fram-
leiðslu. Ráðstafanir hefir ríkis-
stjórnin þegar gert til innflutn-
ings á erlendu smjöri.
Það er sérstölc ástæða til að
taka fram í sambandi við kjöt-
lækkunina að stjórn Félags
kjötverzlana i Reykjavik féllst
á að sýna þann þegnskap í þess- 1
um dýrtíðarráðstöfunum að
lækka sölukostnað sinn um 25 1
aura á hverju kiíói kjöts, enda
þó að vitað sé að ómakslaun
kjötverzlana voru fyrir í pro-
centum talið lægri en annara
verzlana, að mjólkurbúðum
undanskildum.
Er hér gefið lofsvert for-
dæmi öðrum stéttum 'og mönn-
um til eftirbreytní.
Til þess að sýna liversu
mikla þýðingu það hefir fyrir
þjóðlifið og atvinnulífið í land-
inu að það takist að lækka dýr-
j líðina, er rélt að skýra frá að
hver 8 stig í lækkaðri vísitölu
eru talin ápara ríkissjóði sem
næst einni milljón króna á ári
í lækkuðum útgjöldum. Eg tel
lildegt, að lækkun næstu vísi-
tölu nemi a. m. k. þessu.
| Ef rilcissjóður einn sparar út-
gjöld á þegar gerðum byrjun-
j arráðstöfunum á aðra milljón
króna á þessu ári, hversu feikna
! upphæð sparast þá ekki á öllum
j útgjöldum atvinnuvega allra
landsmanna með þegar byrjuð-
um ráðstöfunum. Á þetta er
lögð álierzla hér til þess að allir
geri sér ljóst livort braut sú,
sem hér er byrjað á, sé hinn rétti
vegur, sem fara verður, til þess
að skapa aftur nauðsynlega
undirstöðu að lieilbrigðum at-
vinnuháttum.
Eitt gleggsta dæmið um livert
komið var og livert stefndi er
liraðfrystihúsin. Fyrir fáum
mánuðum síðan var það al-
mennt trú manna, að hraðfryst-
ing fisks gæti orðið glæsileg
lýftislöng á komandi árum fyr-
ir annan aðalatvinnuveg vorn,
sjávarútveginn, þann atvinnu-
veg, sem fyrirfarandi ár hefir
framleitt langsamlega mestan
hluta útflutningsverðmæta
j landsins. Allir voru sammá'.a
urn, að einmitt nú væri tíminn
í til að vinna markað þessari
góðu vöru hjá aðalviðskipta-
þjóð vorri.
i Hvernig liafa þessar vonir
ræzt? Nú um nokkurt skeið má
heita að öll hraðfrysting fisks
liafi legið niðri vegna þess, að
tilkostnaðurinn er orðinn meiri
hefdur en umsamið söluvorð
nær til að standa straum af. Að
nokkuru valda grunnkaups-
hækkanir, að öðru leyti dýrtið-
in. En vér megum ekki gefa
upp vonina um þessa lyftistöng
sjávarútvegsins. Vér þurfum að
nota einmitt timann, sem nú er
að líða til þess að vinna þessari
vöru framtíðarmarkað. Hrað-
frystiliúsin verða að taka til
starfa að nýju. í þessu samb.
vil eg biðja þá sem atvinnu hafa
við liraðfrystihúsin, eða réttara,
þá sem liöfðu atvinnu við þau,
að hafa í liuga, að bæði vegna
líðandi stundar og vegna fram-
tíðarinnar er það farsælla að
liafa stöðuga atvinnu þó tíma-
eða mánaðarkaup sé lægra
heldur en hafa háan kauptaxta
eða háan kaupsamning og enga
vinnu. Og við eigendur hrað-
frystihúsanna vil eg segja:
Vegna framtiðarinnar er það
ekki aðeins hjrggilegt fyrir sjálfa
yður, heldur og skylda yðar
gagnvart þjóðfélaginu að starf-
rækja hraðfrystiliúsin þó þér
liafið engan liagnað af rekstrin-
um eins og stendur.
Það sem liér er sagt um verka-
fólk og eigendur hraðfrystihús-
anna á jafnt við allt verkafólk
og alla atvinnurekendur þessa
lands, og ríkisstjórnin væntir
þess eindregið, að allar stéttir,
allir menn og konur taki hönd-
um saman til þess að heilbrigt
atvinnulíf fái þrifizt.
Það er ekki hægt að tala svo
um atvinunmál, að ekki sé um
leið minnzt á það alvörumál, að
togaraflotinn íslenzki hefir leg-
ið bundinn við garð um margra
vikna skeið. Það þarf ekkf að
hafa mörg orð til skýringar þvi
hve alvarlegt það er ef ekki
verður skjótt leyst úr þessum
vanda. Togaraflotinn íslenzki
hefir um margra ára skeið verið
einn aðal framleiðandi íslenzks
útflutningsverðmætis. Auk
tekjumissis landsins af stöðvun
togaranna, geta og ristið enn al-
varl egri f ram tí ðaröðrugleikar.
Það er því að dómi ríkisstjórn-
arinnar lífsnauðsyn að sigling-
ar þessar hefjist að nýju.
Eg tel mig hafa ástæðu til að
vfcra vif:s um að þegar sjó-
mönnunum íslenzku, þessum
görpum, sem eru orðlagðir fyr-
ir hreysti og dug, þegar þeim er
ljóst, að aðeins er um tvennt að
velja, að sigla ekki, eða sigla
samkvæmt þeim óskum sem
framsettar hafa verið af við-
skiptaþjóð vorri, þá mun ekki
standa á þeim.
Eg vil heldur ekki trúa öðru
en að togaraeigendur slcilji þá
alvarlegu aðkallandi nauðsyn,
sem er á því að togararnir hefji
siglingar að nýju, skilji skyldu,
þá, sem á þeirra herðum hvílir.
Enda færi það þeim ekki vel,
sem hafa liaft fljótteknari og
stórfenglegri gróða á fyrirfar-
andi árum en liklega nokkurir
aðrir liér á landi, færi þeim sízt
vel að leggja árar í bát. Að
minnsta kosti ekki fyiT en
reynslan sjálf liefir sýnt hvort
tap eða hvað mikið þarf að
verða á siglingunum vegna
breyttra aðstæðna.
Það er því von rikisstjórnar-
innar að siglingar botnvörpu-
skipanna hefjist þegar næstu
daga og með því verði komizt
hjá að grípa þurfi til annara
ráða.
Við bændur landsins vil eg
sérstaklega segja þetta: Ástæð-
an til þess að tvær af fram-
leiðsluvörum landbúnaðarins,
kjötið og smjörið voru valdar
til þess að lækka fyrst var ein-
göngu og aðeins sú að það var
eins og á stóð kostnaðarminnst
að velja jjessar vörur til lækk-
unar. Enda er lækkunin á þeim
gerð án þess að framleiðendur
misstu nokkurs i við hana.
Smjörframleiðendum þeim,
sem ekki ná til mjólkursamlaga
verður gert léttara að ná til
verðbóta á smjöri, með þvi að
öll kaupfélög, sem veruleg
sveitaviðskipli hafa verða lög-
gilt af landbúnaðarráðuneytinu
iil þess að annast smjörverzlun
með verðbótarétti.
Eitt af viðfangsefnum kom-
andi mánaða, eitt af stóru við-
fangsefnunum, verður að finna
ráð til þess að landbúnaðurinn
íslenzk dragist ekki saman. Ráð
til þess að nægilegur hluti ís-
lenzkrar vinnuorku starfi að
rælctun íslenzkrar moldar til
framleiðslu nauðsynlegra mat-
væla — og að lcjör þeirra sem
slunda þennan forna, trausta
og lieilbrigða atvinnuveg, verði
þannig, að þeir beri ekki skarð-
an hlut frá borði samanborið
við aðrar stéttir þjóðfélagsins.
Því það skyldu allir lands-
menn hafa vel í liuga, að það er
engu síður áríðandi fyrir oss
sem við sjávarsíðuna búum, að
landbúnaðurinn sé áfram mátt-
ug stoð í íslenzku þjóðlífi eins
og hann liefir verið í aldaraðir.
Að lokum vil eg óska þess, að
þetta nýhyrjaða ár verði elcki
íslenzku þjóðinni ár sundrung-
ar og stríðs — heldur ár friðar
— samstarfs og samvinnu, þvi
þá verður það fósturjörðinni og
oss öllum gott ár og gleðilegt.
100 flugskólar í U. S.
stazfa 24 klst. á
sólarhring.
Josepli Grigg, sem var einn
af fréttariturum United Press í
Þýzkalandi, unz Bandarikja-
menn sögðu þeim strið á hend-
ur, hefir látið svo um mælL að
flugkennslukerfi Bandaríkjanna
slandi miklu framar öllu þvi,
sem Þjóðverjar fengu áorkað í
þessu efni, bæði fyrir og eftir að
stríðið hófst.
Hann ferðaðist milli nokk-
urra stærstu tækniskólanna og
lét svo um mælt, er hann kom
úr ferðalagnu, að Þjóðverjar
gæti hvergi komizt nærri því,
sem þessir skólar afköstuðu við
þjálfun áhafna flugvéla og
þeirra, sem starfa við flugvél-
arnar á völlunum.
Kennslukerfi Bandaríkjanna
nær til um 100 skóla, sem vinna
í þrennu lagi allan sólarhring-
inn. Það er ekki hægt í Þýzika-
landi, þar eS mannaskortur
gerir það ómögulegt.
í tilefni af þvi, að 3 ár eru
liðin, síðan flugkennslukerfi
brezku samveldislandanna var
tekið upp, hefir Sir Arehibald
Sinclair sent Drakeford, flug-
málanáðherra Nýja Sjálands,
lieillaskeyti. Drakeford svaraði
með skeyti á þá leið, að þetta
kerfi vær hárbeitt vopn, sem
væri að höggva stoðirnar undan
öxulríkjunum, svo að þau
mundu brátt hrynja til grunna.
•
Amerískar flugvélar hafa gert
4 árásir á Lashio á 8 dögum.
Nýkomið:
KJÓLABLÓM,
KJÓLABELTI o. fl.
Hárgreiðslustofan PERLA,
Bergstaðastræti 1.
r-í^tvöRUMIÐAR--
H'/^vöruumbúð IR
ITAúWðYLi*
er miðstöð verðbréfavií1
•4ciptanna Simí !7B