Vísir - 10.04.1945, Blaðsíða 2

2
VISIR
Þriðjudaginn 10. april 1945.
Tímaritið Iieíur birt margvíslegan íróðieik á þeim tíma.
FÆB I FLESTAN SJÓ
Söguíélagið.
Bækui' þess árið 1944 eru
nýlega komnar út og hafa
verið bornar til félagsmanna
hér í bænum, og sendar út
um land. Þær eru þessar:
Alþingisbækur íslands, VII, 1
(1663 -1668), Landsyfirrétt-
ardómar og hæstaréttardóm-
ar í íslenzkum málum 1802—
1873 (V, 6), Blanda, fróö-
leikur gamall og nýr (VIII.
1) og Skýrsla Sögufélagsins
1944Í
Það er nú hætt við því, að
þeir verði nokkuð margir,
sem leiða hjá sér að lesa Al-
þingisbækurnar, en þó er
margan fróðleik þangað að
sækja. I hefti.því, sem nú er
nýlega útkomið, er meðal
annars „Bréf íögmannsins
Árna Oddssonar“, er hann
lætur af lögmannsstörfum,
en Árni var hinn mesti ágæt-
ismaður, sem kunnugt cr, og
hafði gegnt lögmannsem-
bætti um þriðjung aldar.
Bréfið cr að ýmsu merkilcgt,
en .nokkuð mærðarmikið að
Jieirrar tíðar hætti. Margt er
þarna annarra hréfa, sem
menn geta haft gagn og gam-
an af að lesa, orðið m. a.
fróðari eftir en áður. Heftið
um landsyfirréttardómana
tekur yfir mikinn hluta árs-
ins 1844 o« nokkuð fram yf-
ir áramótin (1844—45). —
Búast má við að sumum
þyki kveða nokkuð riiikið að
ættfræðinni í Blöndu að
þessu sinni. Þar er að upp-
hafi „Ætt Brynjólfs lögréttu-
manns sterka á Baugsstöð-
um“, eftir Guðna JónsSon en
þá tekur við „Ætt Kolbeins
sö^uskrifara 14annessonar“,
eftir Einar Bjarnason. Ein-
hverjir kunna að vísu að hafa
gaman af ættfærslum o- upp-
talningu á nöfnum manna og
kvenna,—sem fæstir kannast
við nú, en beir eru þó naum-
ast maroir. Hins vegar er
þetta gott handa ættfræðiu"-
um. —
Þá eru næst Tvö bréf frá
Jóni Eiríkssyni konferenzráði
_ til Árna biskups Þórarinsson-
ar“, hið fyrra dags. 17. april
1785, en hið síðara 2. júní
1786. Bréfin eru merkileg og
lýsa berlega umhyggju hins
ágæta höl'. fyrir Islandi og
málcfnum ]>ess. B. K. Þ. ritar
með hréfunum stutt æviáori
jieirra Jóns Eiríkssonar og
Árna biskups, — og gerir það
vel. —-
Næst er „Þáttur af Þóru
ólafsdóttur á Stóra-Núpi.“
Þóra hefir verið gáfuð kona
og ágætlega skáldmælt. Bera
skáldgáfu liennar gott og ó-
rækt vitni stökur og kvæði,
sem þarna hirtast. Þóra Ól-
afsdóttir var vanheii lönguni,
— meðal annars hiluð á sjón
,—«, góð kona og merkileg um
margt. Guðni Jónsson hefir
tekið þáttinn saman. Þá er
„Kafli úr sögu Fnjóskdæla
frá ofanverðri 18. öíd“, eftir
handriti Jónatans bónda Þor-
lákssonar á Þórðarstöðum,
en hann „yar manna l'róðast-
ur um ættir og atburði þar
nyrðra“, segir Ben. Sv„ er
ritað hefir þáttinn upp úr
syrpu höfundarins. „Kafli“
þessi er tvíþættur: 1. Frá
Júlí—desember liefti rits-
ins 1944 er komið úl nú fyr-
ir skömmu og mun ýmsum
unnendum sálarrannsókn-
anna þykja það nokkuð síð-
búið en sennilega valda
drætlinum annir í prent-
smiðju eða því um likt. Með
þessu hefti er lokið 25. árg.
ritsins. V.erður ekki annað
með sanni sagt um Morg-
unn, en að hann hafi flutt
margar merkilegar ritgerð-
ir um dagana, enda var rit-
stjóri hans hinn fyrsti, Einar
H. Kvaran, ritslyngasti mað-
ur þjóðarinnar, sem kumiugl
er og mikill málafylgju-
maður, er því var að skipta.
Núverandi ritstjóri, síra Jón
Auðuns, er og vel ritfær
maður og liefir hrennandi
áhuga á þvi málefni, sem rit-
ið er helgað og berst fvrir.
Morgni var þunglega tekið
af mörgum fyrst í stað og
sálarransóknunum í heild, og
var um alla þá hreyfingu
skrifað og talað ærið ógæti-
lega og fávíslega af mörg-
um manni. Sumir þóltust
vita alla leyndardöma lifá 'og
dauða og fóru með hjána-
legar fullyrðingar. Þeir gátu
ekki vcrið að kannast við
annað eins smáræði og það,
að þekking þeirra væri öll i
molum. Þeir vissu allt, alveg
upp á Iiár, að liætti ofsatrúar-
manna og annarra þvilikra.
— En Morgunn stóð af sér
slorminn og hefir komizt á
þenna dag. Og kenningar
lians liafa áreiðanlega orðið
mörgu sorgarbarni til liugg-
unar. Það er eklci einskisvert,
hvað sem satt og rétt kann
að vera í þeim kenningum.
Um það verður ekki dæmt
hér.
Efnið í hinu nýja hefti
Morguns er m. a. þetta:
„Sleig niður til heljar,“ eftir
sr. Jón Auðuns. — „Börnin
sem fögnuðu móður sinni á
landamærunum“ (J. A.). —
„Eftir loftárásina,“ cftir G.
O. Leonard. Eufemia Waage
þýddi. — „Ilefi eg komið
hingað áður?“ Ritstjori
Morguns skrásetti. (Um skrít.
inn draum, er Islending
dreymdi). „Merkileg sálræn
fjárkláðanum, og II. Frá
móðuhallærinu. Er þar á á-
takanlegan hátt lýst bágind-
um manna eftir Móðuharð-
indin. Næst er „Sjóslys á
Breiðaf. árið 1861“ („Ljóða-
bréf, ort af Gísla sagnfræð-
ingi Konráðssyni í Flatey vet-
urinn 1861 62“ með skýr-
ingum og athugasemdum
eftir Pétur Jónsson frá
Stökkum). — Loks er „Ætt-
liður einn frá Fjalla-Ey-
vindi“, eftir Guðna Jónsson,
og „Prestar áttræðir og eldri
1. okt. 1944“, eftir E. Th. —
Lestina rekur „Sögn um síra
Jón Þorsteinsson písíarvott“,
eftir B. K. Þ.
Sögufélágið hafði í árslok
1943 tæplega 1100 félags-
menn. Þeim jiyrfti að f jölga
til muna — að minnsta kosti
um helming. Sögufélagið hef-
ir gefið út mörg merkileg
rit og fást sum þeirra enn.
Nýir félagsmenn geta fengið
þau með vildarkjörum.
lækning.“ .1. A. þýddi. —
„Þeir féllu á vígvellinum, en
þeir lifa samt.“ Kr. Daniels-
son þýddi. — „Spíritisminn
lyftir frá tjaldinu milli
tveggja stiga vitundarlífs-
ins,“ eftir frú Sli; Clair Sto-
bart. A. J. þýddi. - „Iiugboð
um dánardægur.“ J. A. færði
í letur eftir frásögn Þorgeirs
Jóhannessonar. — „Móðirin
fann dóttur sina,“ eftir Elo-
rence Marryot. „A víð og
drcif,“ eftir ritstjórann, o.’fl.
Sumir vinir „Morguns“
hafa látið þá skoðun í ljós
við kunningja sína, að þeim
þætti hann að jafnaði flytja
of lítið af innlendu úrvals-
efni. útlenda efnið væri allt
af i miklum meiri liluta í
ritinu. Það væri að vísu oft-
ast nær fróðlegt og vert fullr-
ar umhugsunar og vilanlega
sjálfsagt og nauðsynlegt i og
með. En einhver hluti livers
lieftis ælti jafnan að vera
helgaður góðum og lielzt
vitnum studdunr frásögnum
úr dularfullri reynslu þjóð-
arinnar sjálfrar. Eitthvað af
slikum sögum niundi og' allt-
af vera að gerast.
Tvær bækur Meim-
ingarsjóðs að
koma út.
Frú Ragnheiður Jónsdóttir
skáldkona sendir frá sér nýja
skáldsögu þessa dagana, og
er það unglingasaga,. sem
nefnist „Dóra“.
Söguhetjan, Dóra, er 13
ára gönful télpa, kát og lifs-
glöð. Hún er af ríkum ættum
en fátæku börnin í nágrenni
hennai' eru leiksystkini henn-
ar og fer vel á með þeim.
Sagan er viðhurðarík og
skemmlileg og tilvalin fyrir
leljnir á fermingaraldri.
Bókaúlgáfan Skuggsjá gcf-
ur bókina úl.
Kirkjuritið.
Janúar-hefti þ. á. er komið
út fyrir skömmu og flylur
meðal margs annars merki-
lega ritgerð um Sálgæzlu,
eftir dr. med. Ilelga Tómas-
son, yfirlækni á lvleppi. Æltu
menn að lesa þá ritgerð með
alhygli, þvi að hún er áreið-
anlega þess verð. Þá’ er og
þarna grein um Hjalta í
Fjarðarhorni (Aldarmirin-
ing). Greinin er eftir Kristj-
án, son Hjaltá, en A. G. segir
og nokkur orð um Iljalta, en
þeir kynntust nokkuð, er Á.
G. var prestur í Stykkis-
liólmi. Ilefir Iljalli á Fjarð-
arhorni verið einlægur trú-
maður og hið bezla vitibor—
inn, góðviljaður og gerliug-
all. — Áfram með guði nefn-
ist áramótahugleiðing eftir
síra Árna Sigurðsson. Sira
Einar Thorlacius skrifar
greinarkorn um lálinn frænda
sinn, síra Ilallgrím Thorla-
cius. Frú Guðbjörg Jónsdótt-
ir birtir Bréfkafla frá
Broddanesi. Gerist hin ágæta
Broddaness-húsfreyja nú
hnigin að aldri og harla sjón-
döpur, en sanmr er enn áliugi
liennar fyrir öllum góðum
málefnum og traustið á liand-
Winston S. Churchill:
Bernskubrek og æsku-
þrek. Snælandsútgáf-
an. Reykjavík 1944.
Hver sá, sem kominn er af
óvitaaldri og ekki fæddur og
uppalinn meðal villimanna
fjarri allri siðmenningu,
kannast við nafnið Churchill,
þó að til séu þeir, sem bera
það fram dálítið á annan veg
en algengast mun vera, segja
Kurkhill, — hvað mér raun-
ar virðist ekki ýkja fjarri
þeim þjóðlega anda, sem rik-
ir í útvarpinu íslenzka, til
lagfæringar og umsköpunar
á erlendum orðum. Og þó að
ekki sé nema fá ár síðan er
ýmsir — ja, ærið margir —-
öldu Churchill þennan skýja-
glóp og forhert ævintýraflón,
sem þrátt fyrir hart nær 70
ára aldur væri ekki að skap-
gerð og ábyrgðartilfinningu
annað en hálfþroskaður ung-
lingur, þá mun svo komið, að
ekki einu sinni liinir hat-
römmustu andstæðingar þess
málstaðar, sem þjóð Chur-
chills undir hans forustu
bjargaði á árunum 1940—
1941 og nú siglir hraðbyri í
sigurvör, dirfast að gera að
neinu leyti litið úr honum eða
„hinu ’úrkynjaða Englandi“
og „að hruni komna brezka
heimsveldi". Þessi lági, gildi
og „borgaralega l'eiti" Breli,
sem við höfum séð á mynd-
um hirðuleysislega klæddan
mitt á meðal prúðbúinna
hoffmanna og herforingja, er
nú orðinn í augurn mikils
meiri hluta almennings í hin-
um siðmenntaða heimi hjarg-
vættur frelsis og menningar,
en þar fyrir ekki ncitt upp-
hcima goð, heldur einmitt
sönn ímynd mannlegs þreks
og seiglu, fjörs og áhuga,
hugrekkis og festu, framtaks
og ráðsnilli -— sérkennilegur,
já, jafnvel dálítið skrítinn, —
viðkunnanlega skrítinn, —-
heiðurs- og kjarnakarl. Þá
munu og l'lestir hafa hug-
mynd um það, að hann sé
afburðaskörungur i ræðustól,
en hitt mun síður kunnugt
öllum þorra manna, að hann
er afar snjall og kunnáttu-
samur rithöfundur.
Mjög mikið hefir á scin-
ustu árum komið ú t hér á
Islandi af þýddum skáldsög-
um og ævisögum. Sumar af
skáldsögunum lial’a svo sem
verið allt annað cn merkileg-
ar og margar þýddar af lítilli
vandvirkni, og áreiðanlega
fcr valið versnandi og vinnu-
brögð ýmissa þýðendanna
sömuleiðis. Nýlega er komin
út á íslenzku skáldsaga, sem
erlendis vakti feikna athygli
ög vár mikið keypt og lesin.
Þessi saga er leiðinlega út-
gefin og þannig leikin al' ]jýð-
andanum, að l'iirðu gegnir.
Hún er l. d. stytt svo höndug-
lega, eða hitt þó hehiur, að
ekki er allsstaðar fullt sam-
liengi. Eins og nú standa sak-
ir, er það víst ærið algengt,
leiðslu skaparans óbilandi.
Það er ætíð einhver noíaleg-
ur ylur yfir því, sem hún
skrifar, blessuð gamla kon-
an. Síra Guðmundur Einars-
son frá Mosfelli skrifar stutt-
an rildóm um Vörðubrot
Jónasar Guðmundussonar.
Síra Páll Þorleifsson á þarna
ritgerð, er hann ncfnir
Kirkjan og framtíðin. Fremst
í lieftinu er kvæði (Lind lífs-
ins) eflir frú Ingibjörgu
Guðmundsson, en síðast
Fréttir.
að erlendar sögur, nýjar og
tiltölulega nýjar, séu gefnar
út i íslcnzkri þýðingu, án þess
að höfundurinn hafi verið
beðinn leyfis. Hér á Islandi
eru erlendir höfundar rétt-
lausir, erida heldur ekki svo
ýkja liáar hugmyndirnar um
rétt íslenzkra höfunda. Eg
heyrði einu sinni leikkonu
lesa upp í útvarp sænska
smásögu, sem eg hafði þýtt,
og hún ómakaði sig alls ckki
á því að geta þess, hver væri
þýðandinn. En hvað sem
þessu líður, þá skil eg varla,
að það muui til lengdar þykja
sæmandi, að íslenzkir staut-
arar grípi rit erlendra höf-
unda, breyti ]ieim og klúðri
á eitthvert hrognamál, og þvi
næst séu þau gefin úl í ytra
búningi, sem sé að öllu hinn
hörmulegasti. Minnsta kosti
er ]>að, að á meðan Islend-
ingar láta sér sæma slíkt
framferði, þá væri ekki til
mikils fyrir íslenzka rithöf-
unda að mótmæla, þó að rit
þeirra væru tekin og gefin út
á erlendum málum í algeru
leyfisleysi, stytt og af-
skræmd......Af ævisögum
þeim, sem þýddar liafa verið
á íslenzku, hafa mjög marg-
ar verið vel valdart og hið
sæmilegasta frá þeim gengið,
bæði að máli og ytra búningi.
En fæ'star þeirra hafa verið
skrifaðar af þeim mönnum
sjálfum, semjiær segja okk-
ur einkanlega frá, cn sjálfs-
ævisögur, skrifaðar af mönn-
um mikillar gerðar og vel
ritfærum, hafa oft þann ó-
metanlega kost, að frásagn-
arháttur og málblær gel'a
okkur ljósari hugmynd um
söguhetjuna, licldur cn við
liefðum getað fengið af
nokkrmn sniililýsingum ó-
viðkomandi manna. Og ein-
rriitt l>etta er það, sem cr einn
höfuðkosturinn ó b'ók
Winston Churchills, Bernsku-
brek og æskuþrek, en sú hók
kom út á íslenzku nokkru
fyrir síðustu áramót.
Bókin er hinn bezti
skemmtilestur, og þó að þar
sé ckki liakíið að okkur
neinni speki, þá er hún samt
merkileg, því að hún bregður
upp fyrir okkur Ijóslifandi
mynd af ekki einungis
Winston Churchill í'rá þvi að
hann man fyrst eftir sér og
þangað til hann var um
þrítugt, heldur af gerð hans
allri svo sem hún er enn þann
dag í dag. Og hverjar skoð-
anir, sem Churchill hcfir
liyllt og hyllir, þá liefir hann
verið og cr liðsforinginn, sem
Kipling lýsir i svo mörgum
af sögum sínum af Bretum í
Indlandi. Kipling hefir verið
taliiin skáld þcss anda, sem
skapað hafi heimsveldið
brezka, en Churchill er sjálf-
ur þessi andi íklæddur holdi
og blóði. Churchill segir í
þessari bók sinni:
„Eg lagði af stað út í heim-
nn frá Sandhurst. Mér fannst
liann eins og Aladdinshöllin,
þegar hann blasti við mér.
Frá því í ársbyrjun 1895 og
fram á þennan dag hef eg
varla getað snúið mér við. Eg
held eg gæti talið á fingrum
mér þá daga, sem eg hcf ekk-
crt haft fyrir stafni. Eg hef
vcrið leilcandi i kvikmynd,
sem aldrei hefir endað. Og cg
lief oftast skemmt mér kon-
unglega. En árin 1895 til
1900, sem þessi bók sýrir frá,
skara þó fram úr öllu, sem
eg hef þekkt, um fjölbreytni,
líf og fjör •— ef til vill að
Framh. á 6. síðu