Vísir - 14.08.1945, Blaðsíða 2

V I S í R
Þriðjudaginn 14. ágúst 1945
Pétur mikli, risi á vöxt og í verki.
Eftir Ralph Shirley.
IJr Contemporary ileview.
Einn sérkennilegasti mað- án afláts niður í gólfið og
urinn, sem skapað hefir sög-'sat hreyfingarlaus að heita
una, var Pétur mikli. Þegar mátti, Hinn yngri (Pétur)
hann settist í hásætið, var var frjálsmannlegur og upp-
hann eins og ærslafenginn litsdjarfur og hætti við að
skóladrengur, og honum virt- roðna i kinnum, ef á hann
ist ógerlegt að taka hinum' var yrt. Hann var alltaf að
keisarlegu skyldum sínum svipast um í salnum, og svo
öðruvísi en sem væru þær
einn meiri hájtar skopleikur.
Hinir fáránlegustu duttluhgar
Hals konungsefnis, þegar
hann var prins af Wales,
voru smámunir einir hjá því,
sem Pétur gat látið sér hug-
kvæmast, og Pétur var þó
þegar orðinn keisari, en Hin-
rik V. lagði hins vegar niður
allan harnaskap, þegar er
hann tók við konungdómi.
En úr ærslum Péturs dró
ekkert, ])ó að hann væri kom-
inn á þann aldur, sem al-
mennt er talið að menn séu
teknir að stillast. 1 fyrsta
sinn sjáum vér honum
•hregða fyrir sem smádreng í
gæzlu Nataliu móður sinnar, t
en hún var seinni kona Alex- Serðl skraveiíur.
anders föður hans, — hafi I Oft var róstusamt í Rúss-
Alexander þá verið faðir landi á þeim árutti, undir
hans, en um þaðefuðust vms- stjórn Soffíu, hálfsystur Pét-
ir. Vér heyrum þá það af hon- urs, og elskhuga hennar, Vas-
um sagt, að hann hafi fundið sali Galitzm. Sterltsíarnir, eða
upp á því, að hrjótast út úr lífvörðurinn, en i honum var
einangruðum vistarverum kjarninn úr rússneska hern-
kvennanna og ryðjast inn til.um, voru yfirgangssamir, og
Alexanders, þar sem hann var urðu menn að gera sér ’far
á tali við erlendan sendiherra. um að þóknast þeim, því að
Hurðinni var hrundið upp annars voru þeir vísir til að
harkalega, og þar stóð fögur' stofna til vandræða. Þráfald-
og dökkeyg kona. kafrjóð og lega stofnuðu þeir, jafnvel til-
vandræðaleg, með snáðann efnislaust, til vandræða ogi
litla hangandi í pilsum sér, gefðu þá fljót skil hverjuml
og hvarf jafnskjótt aftur og Þenn, sem j)eir töldu sjálfum j
hún hafði birzt, með n-auð- sér andstæða eða óholla,1
ugan son sinn í eftirdragi.[hvort heldur var tilefni til
En þessa ofsafengnu innrás e^a ekki. Þeir höfðu þegar
í hélgidóm hins keisaralega, myrt móðurbróður Péturs
eiginmanns hennar hafði i °£ ýmsa aðra ættingja móð-
drengurinn gert að henni ó- ur hans í tilefnislausu grun-
viðbúinni. Hinar þungu hurð- semdaræði, en Natalía taldi
ir höfðu opnazt á víða gátt þú hollast að flytja með son
fyrir snertingu Péturs.* — sinn l*t á landsetur sitt og
Menn'töldu þetta fyrirhurð, dyelja þar, fjarri hermanna-
og að að því mundi koma, róstunum í Moskvu.
að hann mundi ryðja um'
koll veggjunum á sjálfu ter- Samsæri gegn
em-inu og gefa rússneskum Pétri.
konum frelsi.
var hann áberandi fríður sýn-
um, og svo mjög þótti okkur
öllum til um fjörlegt látbragð
hans, að ef hann hefði verið
venjulegur drengur, en ekki
keisaraleg persóna, hefðum
við allir verið til í að hlæja
með honum og hjala við
liann.“ Annar rithöfundur,
Laurcnt Rinhuber, saxnesk-
ur læknir, segir um hann, að
scm TTrengur hafi hann verið
svo fríður sýnum, að hann
hafi „sigrað hjörtu allra, sem
hann sáu“, og að hjartalag
hans hafi verið hinum ytri
ásýndum samboðið.
i Lífvörðurinn
Pétur var
upplitsdjarfur.
I fyrstu undi Pétur sér þar
vel. Lék hann sér þá einkum
á bátum á Plestcheief-vatni,
skammt frá Troitsa-klaustr-
Síðnr, þegar Pétur var um;inu, um tuttugu mílur vegar
það-bii tóíf ára gamall og frá höfuðborginni. En brátt
'órðinn keisari, ásamt Ivan! gerðust atburðir, sem trufl-
eldra bróður sinum, — sem uðu þetta kyrrláta líf hans.
var vesalingur bæði'til sálar jVassali Galitzin hafði gert út
og líkáma og andaðist rösk-^ herleiðangur til Krím, en
lega tvítugur að aldri, — get- honum var annað betur gef-
ur sænski sendisveitarritar- ið en herstjórn, og herir hans
inn Fabricius hans í dagbók-í biðu háðulegan ósigur. Strel-
lim sínum. Getur hann þar^ tsí-arnir gerðu uppreist og
heimsóknar, sem hann gerði stofnuðu með því lífi keisar-
Jjessum ungu þjóðhöfðingj-J ans í voða. Um nokkurt skeið
um. „Báðir sátu keisararnir“, var harla tvísýnt um það,
segir hann, „lítið eitt til hvaða stefnu málin mundu
hægri handar í salnum, í silf- taka. Pétri var gert aðvart
urhásæti, sem fóðrað var um samsæri, og í dauðans of-
rauðu klæði. Uppi yfir hásæt- boði flýði hann og leitaði hæl-
inu hékk helgimynd. Yzt is í Troitsa-klaustrinu. Það
klæða voru þeir í skikkjum
af silfurlitum dúk með í-
saumuðum rauðum og hvít-
um blómum, og í stað veld-
issprota voru þeir með langa
gylta stafi, krókbeygða í arm-
an endattn, en á stöfum þess-
um, svo og í skikkju-spenn-
um þeirra og höfuðfötum,
glampaði á hvíta, græna og
allavega lita gimsteina. Eldri
liróðiririn hafði dregið höfuð-
fatið niður í augu sér, starði
an sendi hann vinum sínum
áskorun um að veita sér lið í-
þessum vandræðum. Flestir
þeirra héldu að sér höndum
og vildu bíða og sjá, hvoru
megin happasælla mundi
verða að tjá fylgi sitt, en
samúð almennings var þó
Péturs megin. Og menn fóru
að tínast til fylgis við hann,
hver af öðrum. Á meðal
þeirra fyrstu, sem gengu und-
ir merki Péturs, var Patrick
Gordon hershöfðingi, aldrað-
Háskoti, alkunnur Jakobini.
Stjórn Soffíu var nú hrund-
ið, og Soffíu sjálfri skipað að
ganga í klaustur. Stuðnings-
menn Péturs mynduðu síðan
nýja stjórn, þar sem hann
hafði forsæti, að nafninu til,
en Vassali Galitzín var
dæmdur til útlegðar norður
við íshaf.
Lítill áhugi.
I Þegar til kom, sýndi Pétur
sjállur engan áhuga á því að
taka við stjórnartaumunum.
Enn hneigðist hugur hans
miklu fremur að skemmtun-
um þeim, sem voru við hæfi
unglinga á hans reki, að leika
ýmiskonar hernaðarleiki með
leikfanga-hersveitum sínum,
eða sigla sér til skemmtunar.
Hann kaus þá heldur að fela
öðrum og sér reyndari mönn-
um að fara með hin alvar-
legri mál. Hann var að vísu
hugmyndaríkur og skemmt-
anafýkinn, en fram að þessu
virtist hann litla tilhneig-
ingu hafa til frama eða ráð-
ríkis. Móðir hans gerði til-
raunir til að „stöðva“ þenna
kenjótta son sinn, meðal ann-
ars með því að láta hann
kvænast kornungan, eða sex-
tán ára að aldri. Hann var
þá þegar orðinn svo mikill
á velli sem fullþroska maður,
enda varð liann risi að vexti,
eða sex fet og átta þuml. að
hæð. Ástinni kynntist hann
þó ekki fyrr en löngu síðar,
og enn hafði hann um sinn
meira yndi af því að byggja
báta og sigla þeim, heldur en
að leita sér unaðar við „ar-
ininn heima“. Honum virtist
með öllu ómögulegt að taka
alvarlega þá ábyrgð, sem
hinni háu stöðu hans var
samfara. Umfram allt virtist
hann hafa gaman af að leika
fífl og fá aðra til að taka
þátt í flífllátum sínum. Þeir,
sem þekktu hann á þessum
árum, munu litla hugmynd
hafa getað gert sér um það,
hvert hlutverk honum var
ætlað að inna af hendi í því
að byggja upp hið rússneska
ríki, né um þann ákafa og
elju, sem hann sýndi þá i
því, að ná því takmarki sínu,
að skapa Rússlandi öndveg-
issess meðal forystu])jóða
meginlandsins. Dýrkeypt
reynsla af tveim leiðangrum,
sem hann efndi til, öðrum til
suðurs og hinum til norðvest-
urs, sannfærði hann um það,
að rússneski herinn væri ger-
samlega getulaus til stórræða,
og einsetti hann sér það þá,
að undir sinni yfirstjórn
skyldi landinu verða séð fyr-
ir landher og sjóher, sem
* haldið gæti sínu fyrir erlend-
|um óvinum. Verkefnið, sem
hann tók sér fyrir hendur,
var hvorki meira né minna
|en alger endurskipulagning
landhersins og sköpun sjó-
hers, sem enginn var til áð-
ur. I báðum tilfellum varð
að leita erlendrar aðstoðar,
en Rússar, sem bæði voru
þröngsýnir og hlédrægir að
eðlisfari, báru harla lítið
traust til nágranna sinna. —
Pétur lét sig þó engu skipta
almenningsálitið, að því er
þcssum málum viðkom og
hófst handa um það, að afla
sér þeirrar erleridu aðstoðar,
sem hann íaldi óhjákvæmi-
lega til þeSs að koma fyrir-
ætlunum sínum i fram-
kvæmd.
Undirbúningur
flotastofnunar.
sér vonir uni. Þó að sýnilegt
væri, að hann var feiminn í
Floti var tilgangslaus, ef þessum félagsskap, tókst
hvergi var aðgangur að sjó. j þeim mæðgum að tala hann
Þess vegna varð að útvega1 upp í það að láta sem hann
sér og tryggja hafnir annað-lværi heima hjá sér, og það
livort við Svartahaf eða J með svo góðum árangri, að
Eystrasalt. Þegar liann komst fólkið undi sér við borðhald-
að raun um það, að erfið
leikar á því að koma sér fyr-
ir við Svartahaf múndu verða
sér ofviða, beindi hann at-
hyglinni áð norðvesturhluta
yfirráðasvæðis síns, þar sem
sænsk yfirráð meinuðu hon-
um aðgang að Eystrasalti. En
áður en hann hefðist nokkuð
að þar, tók hann sér ferð á
hendur, ásamt vini sínum Le-
fort og ráðgjafa einum, sem
sérstaklega var valinn til
þeirrar farar,
heimsækja hin
ið í fullar fjórar klukku-
stundir. Skrafaði hann lát-
laust og af. ákafa um alla
heima og geima og drakk ó-
teljaildi skálar, og er sagt að
ekkert hafi á því borið, að
gestunum hafi leiðzt. Síðar
lýsti Soffía kjör-furstafrú
honum í bréfi, og segir þar
meðal annars: „Hann var
mjög ógamansamur og ákaf-
lega skrafhreyfinn, og við
urðum beztu vinir. Ef hann
til þess að: hefði notið betri menntunar,
helztu ríki | myndi hann eflaust hafa orð-
Norðuráífu, og til þess að ið fjölhæfur maður, því að
afla sjálfum sér verklegrar (hann er gæddur mörgum
þekkingar í siglirigafræði, í góðum hæfileikum og eðlileg.
Englandi og Hollandi. Slíkar, fyndni hans virðist ótæm-
fyrirætlanir höfðu aldrei áð- andi.“
ur heyrzt. Aldrei hafði það |
áður komið fyrir, að nokkur
Rússakeisari liefði yfirgefið
land sitt þeirra erinda, að
ferðast um Norðurálfu, og
þegnarnir voru ærið undrandi
á þessu hroti gegn gömlum
venjum. Streltsíarnir stofn-
uðu til uppreistar áður en
hann komst að heiman, og
óánægja og reiði var ríkjandi
í landinu, þegar hann var að
búa sig til ferðar, og oft
horfði til vandræða á meðan
hann var að heiman. Loks
gat hann þó lagt upp í þetta
ferðalag hinn 20. marz 1697,
og var þá tæpra 25 ára að
aldriv
Kemur til
Þýzkaland^.
Hann lenti í ýmsum æfin-
týrum á leið sinni, unz hann
kom til Friðriks þriðja, kjör-
fursta í Brandenhurg, sem
síðar varð fyrsti konungur
Prússa. Við liann gerði hann
vináttusamning. Kona Frið-
riks þessa, Soffía Karlotta,
dvaldi um þessar mundir hjá
Soffíu kjörfurstafrú, móður
sinni (og móður Georgs I.
Bretakonungs) í Koppen-
brúgge í stórhertogadæminu
■ Lell, sem siðar sameinaðist
Hannover-furstadæminu. Er
þeim mæðgum bárust fregn-
jir af háttum og furðulegu
framferði þessa gests kjör-
furstans, komu þær sér sam-
'an um að bjóða honum til
'sín. Soffía Karlotta skrifaði,
að sér væri hugleikið, að
ihann kæmi til Koppenhrúgge,
Lekki til að sjá, heldur til að
I sýna sig“, og bætti við: „Við
Imundum l'úslega vilja spara
við okkur þá peninga, sem
;við erum vanar að eyða, til
þess að sjá sjaldgæf dýr, og
safna þeim lil þessa tækifær-
is.“
Pétur verður
feiminn.
Pétur þá boðið, en þeg-
ar hann sá, hversu fjölmenn-
u'r var sá hópur, sem beðið
liafði komu hans, greip hann
slík ofhoðs feimni, að hann
reyndi að „hlaupast frá ör-
lögum sínuin“. Með miklum
fortölum tókst þó loks að
telja í hantt kjark til þess að
„rriæta músíkinni“, og svo
fóru leikar, að ])egar honum
hafði tekizt að hrista af sér
fcimnina, varð hann til þess
að skemmta þessu fólki svo
vel sem það hafði frekast^ert
Grettur.
Feimni Péturs virðist
hafa stafað af einhvers kon-
ar taugaveiklun, sem koni.
meðal annars þannig fram,
að öðru hverju gretti hann
sig ósjálfrátt, svo að þeir,.
sem ekki höfðu verið varað-
ir við þessum „kæk“, urðu
sk,elkaðir. Um ,þetta segir
Soffía Karlotta: „Eg hafði
búizt við að þessar grettur
væru ægilegri en raun var á,
og stundum eru þær honum
ósjálfráðar.“ Pétur hafði í i'ör
með sér f jóra dverga, og öðru
liverju kleip liann i evrað á
uppáhalds-dvergnum sínum,,
en kyssti þá um leið hina
fögru Soffíu Dóróteu, sem
þá var tiu ára og siðar gift-
ist Georg fyrsta. Þegar hann
dansaði, hélt hann að „fjaðr-
irnar“ í lífstykkjum hefðar-
meyjanna væru „bein i búk
þeirra“ og hafði orð á því,
að beinin í þýzkum konum
væru „fjandi liörð viðkomu'4.
Pétur virðist yfirleitt hafa
verið hófsamur á vín sjálfur,.
en Soffía Karlotta gat þess
síðar, að fylgdarlið lians
hefði hins vegar gert vínun-
um góð skil.
Farið til HoIIands.
Merkasti þáttur þessa
ferðalags Péturs var dvöf
hans í Hollandi og Englandi,
til þess að kynna sér skipa-
byggingar, og í því augna-
miði réðist hann sem óbreytt-
ur verkamaður um fjögra
mánaða skeið í skipasmíða-
stöð Iiollendings nokkurs í
Amsterdam, Baas Gerrit Cla-
es Pool að nafni, ásamt fylgd-
arliði sínu. Ski])aði hann þá
svo fyrir, að því væri strang-
lega haldið leyndu hver hann
væri, og nefndi sig Pétur
Mikáilof og neitaði aígerlega
að vera Pétur keisari, ef ein-
liver þóttist kannast við
hann. Hann var þó vanur að
fara á fætur klukkan fjögur
á morgni hverjum, kveikja
upp eld og matbúa sér sjálf-
ur morgunverð. Samtímis
aflaði hann sér tilsagnar i
stærðfræði og siglingafræði
og lét aldrei undir höfuð
leggjast að afla sér fræðslu
um nýjungar, sem fyrir hann
bar og ránnsaka þær sjálfur,.
ef honum þótti einhvers um
vert. Því var það, að eitt sinn
varð hann svo hrifinn af
leikni tannlæknis nokkurs,.
Framh. á 6. síðu