Vísir - 28.08.1945, Blaðsíða 2

2
V 1 S I R
Mánudaginn 27, ágúst 1945
Til sjós Bweö SincSra;
7H7M3*® jl. * • H © ^
Æíaiitijrs® byrjar a
gmitiiiiislliim.
ii.
Miðvikud. 15. ág. ’45.
1 nótt svaf eg vært eins og
saklaust sveitaljós. Það er
nð segja, — eg vaknaði
snöggvást til þess að dr.ekka
unorgunkaffi'ð, seni mér var
LoriS kl. 3, eSa. um leið og
'varðmönnunum í brúnni var
íært kaffi. Það er „sport“ að
■drekka mórgunkaffi kluklc-
an þrjú að morgni. En eg
sofnaði strax afíur.
Á þessu „heimili“ er morg-
unverður fram borinn kl. 6.
Þá var eg kominn í brækurn-
íir og býsna hress, nema livað
.gigtarskömmin iskrar i bak-
inu á mér enn. Við erum
'Jvomnir í- Látraröstina og er
x-eðrið svipað og Lgær.
Þegar komið er fyrir
bjargið er l)jartara í lofti, en
sjórinn er úfnari heldur en
i Breiðafirði og lítilsháttar
Jvul af norðaustri. Og eftir
því sem norðar dregur með
fjörðunum glaðnar enn til
svo að sólar nýtur og kulið
æykst. Um ld. niu erum við
Jvomnir á móts við Dýra-
f jörð. Þá er komið glaða sól-
skin og hér ætlar Jónmundur
að kasta vörpunni á grunn-
miðum ca. 10 mílur undan
landi.
Stórtækasta
-veiðarfærið.
Nú er þá lcomið að þvi
anerkilega augnabliki, að eg
fái í fvrsta sinn að sjá, hvem-
ig það er notað, þetta merki-
lega veiðarfæri, mikilvirkasta
veiðitækið sem vér þekkjum
og það tækið, sem reynzt
hefir oss íslendingum liappa-
sælla en nokkurt annað
framleiðslutæki. Með botn-
vörpunni hafa íslenzkir sjó-
amenn nú í röskan aldarþriðj-
ung mokað milljónum verð-
mæta upp úr gullkistunum,
sem auðugri eru hér með
ströndum fram og gjöfulli,
en noklcursstaðar annars-
staðar í veröld vorri og á
henni hefir svo smám sam-
an byggzt tilvera okkar að
miklu leyti.
Fljótt á litið er botnvap-
an ekki annað en gróft
og óhrjálegt net og virðist
-ekki vera liarla margbrotið.
Eg sé nú samt, þegar verið
er að kasta Jienni i fyrsta
sinn, kl. hálf-tíu í morgun,
að við þá athöfn eru hafðar
ýmsar „kúnstir". Og eg sé
það líka brátt, að um þýð-
jngu þessara kúnsta, hverrar
fvrir sig, þýðir mér ekkert
að spyrja að svo stöddu. Mig
langar til að gera mig ekki
að meiri bjána í augum skip-
verja, en brýn nauðsyn er til,
fylgjast heldur sem bezt mcð
því er gerist og reyna þannig
að gera mér grein fyrir ])ví
fyrirfram, hvað eg þarf helzt
að spýrja um. Meðan verið
er að gera vörpuna „klára“
og kasta henni, sé eg það, að
hún muni vera samsett úr
ýmsum pörtum, sem hver
úm sig, mun hafa sitt á-
kveðna hlutverk. Og eg vel
nú þá leið, að byrja á því, að
biðja skipstjórann að segja
mér smámsaman hvað þessir
partar heita og hver séu hlut-
yerk þeirra. Iiann bregzt vel
Varpan bundin undir borðstokinn. Hér sjást botnkúlurnar
(The Bobbins).
við og segir, að mér sé vel-
komið að spyrja sig i þaula,
— liinsvegar er það ásetning-
ur minn, að fara mér að e»gu
óðslega og reyna að stilla svo
í hóf barnalegum spurning-
um mínum, að eg geri livorki
skipstjórann né aðra leiða á
mér um skör fram.
Varpan.
í þetta sinn fæ eg svo að
vita þetta um vörpuna:
Yzt til beggja hliða eru
„vængirnir“, á milli þeirra
i „belgurinn" og aftur úr
| honum, eða neðan í, „pok-
inn“.
Neðri teinn livors vængs
er 56 fet, en belgsins 20 fet,
en aftur frá opinu er belgur-
inn 52 fet. Hann mjókkar aft-
ur að pokanum, en sjálfur
pokinn mun vera ca. 22 fet á
lengd, og á ]>eirri hlið hans,
sem dregst við botninn, eru
þræddar húðirnar, sem eg
drap á í gær og hlífa þær pok-
anum, þegar hann er orðinn
I þungur af fiski. Að þvermáli
er pokinn ca. 10 fet efst en
18 fet að neðan. Allur efri
I teinn vörpunnar, á milli
i vængjaenda,. er 75 feta lang-
■ ur og í honum eru flotkúlur
| úr alúminíum, á stærð við
I lítinn fótknölt, með örlitlu
millibih. Á neðri teininum,
fyrir miðju eru aðrar kúlur
úr járni, að ummáli — ja —
eins og fullt tungl á þorran-
um, eða klukkan hans Guð-
na úrsmiðs í Austurstræti,
— svo að eitthvað sé nefnt,
sem allir kannast við. Ann-
ars eru þær 21 þml. að þver-
máli. Þræddar eru þær upp á
vírstreng, en á milli hverra
tveggja kúlna eru tveir járn-
hólkar, ca. 30 cm. að lengd
hver, og er þéssi kúlnastreng-
ur þá til að sjá eins og eitt
ferlegt talnaband, b0 feta
langt og er fest á „neðri vörr‘,
pokakjaftsins (20 fet) og
halda henni við boln, en sin
20 fetin hvoru megin til hlið-
anna, á neðri tein vængj-
anna. Sá hluti livors vængs,
sem þá er eftir, botnkúlulaus,
út á vængenda, er nefndur
„fljúgandi vængur', — sinn
hvoru megin (efri og neðri).
Efri vörputeinninn er nefnd-
ur „höfuðlina“, en liinn
neðri „fótlína“, og eru hvoru-
tveggja vírar. Þegar vængj-
unum sleppir er 20 feta bil
og tekur þá við járnklafi,
sem linurnar eru festar i, sín
i hvorn arm. í hrygg klafa
þessá er kengur og í hann
, fest járnkúla, svipuð að stærð
og botnkúlurnar. Ilinumeg-
in í þessa kúlu er fest vir-
streng, nokkra tugi feta að
lengd og þeim streng aftur
lest í „hlerann". Hlerarnir
eru tveir, sinn við hvorn
vörpuvæng og lcoma fyrst
j upp, þegar höluð er inn varp-
lan, að gálgunum, sem eru
jfram við hvalbak og aftur
i undir skut ,en í þá éru festir
i dráttarvirarnir, sinn virinn í
hvorn hlera. Gildum köðl-
um er lcrækt, sínum í hvorn
enda botnkúlna-strengsins
jog liggja ]>eir upp í höfuð-
jlínuna, um efra kjaftvik
Ibelgsins. Liggja þeir lausir
meðan togað er og er þá
lcrækt í klafakúlurnar, sín-
um endanum í hvora. En
])egar klafarnir koma upp að
/gálgunum, eru þessir kaðlar
1 losaðir og við þeim tekið
miðskips, undir brúnni, um
leið og dráttarvír.arnir eru
losaðir við hlerann.
Hvernig vörpu
er kastað.
Vörpunni er þannig kast-
að, að vindur eða sjór standa
á skipshliðina skáhallt. Er
krókum brugðið i enda botn-
kúlna-strengsins og vörpunni j
lyft upp fyrír borðstokkinn
og henni siðan kastað útbyrð-
is. Næst er hlerunum sleppt
úr gálgunum, þegar búið er
að festa i þá dráttarvírar.a.
En svo liaganlega er þeim
vírum komið fyrir i hlerun-
um, að hlerarnir rista þann-
ig í sjóinn, að þeir leita hvor
frá öðrum, þegar farið er að
log.a og glenna út vörþuvæng-
ina, hvorn frá Öðrum. Járn-
kúlurnar, — en sá útbúnað-
ur nefnist „Bobbins“ eða
„Ross-patent“, — halda
neðri teini vörpunnar við
bolninn, — og „ncðri vör“
belg-kjaftsins, — en alumin-
iumkúlurnar halda „höfuð-
línunni“ uppi í sjónum. Þeg-
ar svo er farið að loga, með
fullri ferð vélarinnar, slæð-
isl allt sem kvikt er fyrir á
milli vængja-endanna, inn
með vængjunum og inn í
belginn og að síðustu í pok-
ann.
Varpan
dregin að.
Þegar varpan er dregin að
og karlarnir undir brúnni
eru búnir að taka við belg-
köðlunum hala þeir vörpuna
á þeim að skipshliðinni.
Þegar hún er komin að hhð-
inni er krókum brugðið í
„Ross-patentið“ til endanna
og báðar vörpu-línurnar,
með botnkúlum og flotkúl-
um halaðar inn fyrir borð-
stokkinn miðskips. Einir sex
karlar skipa sér síð.an ])ar
með borðstokknum og hala
inn belginn með handafli
fvrst, en síðan bregða þeir
öðru hvoru utan um hann
kaðli og hala inn á spilinu
nokkuar fuðma í senn. Fislc-
urinn sem i vörpunni er,
þjappast i pokann meðan
verið er að draga inn vörp-
una og ef meiri er aflinn en
rúmast i pokanum, þjappast
hann saman aftast í bclgn-
um, en um það bil, sem l'Iot-
kúlurnar eru komnar að
skipshliðinni fer að brjóta á
pokanum, og allt í einu skýt_
ur honum svo upp á yfirborð
sjávar, eins og flotbelg, og
því af belgnum, sem fiskur
er i. Framarlega á pokanum
er vírgjörð, sein fest er við
Bahii undir húðunum. Hún
liggur laus utanum pokann
á meðan togað er, en úr lienni
liggur, fyrst vírspo.tti og síð-
an kaðall, ofan á belgnum og
í höfuðlrnuna. Er þeísi taug
nefnd „stertur“. Nú er það
hlutverk eins hásetans að
tak.a inn þessa taug, þegar til
liennar - næst og. innbyrða
þangað til kemur að vírspott-
anum. Á honum er kengur,
sem blakkarkrók er krækt í
og siðan hert að gjörðinni
með spilinu. Dregst þá pok-
jnn fram undir gálga og þar
er liann halaður upp og inn
fyrir borðstokkinn. Er bann
þá til áð sjá eins og ein fer-
leg pera í laginu. Neðan á
þessari „peru‘ er gat, sem
rykkt er saman með grönn-
um kaðli og hnýtt fyrir af
mikilli snilli, þannig að auð-
velt er að leys.a með einu
liandbragði. Hleypur nú til
röskur maður, skýzt undir
pokann, sem sjórinn rennur
úr í stríðum straumum, nær
í enda á hinum granna kaðli
og kippir i snöggt. Er þá svo
til ætlazt, að strax losni hnút-
urinn og gatið opnist, en þá
hrynur aflinn niður úr pok-
anum. Sé nú enn fiskur eftir
i belgnum, er pokanum þeg-
,ar fleygt út aftur, þegar búið
er að binda fyrir. Er þá enn
lialað inn meira af belgnuin
miðskips, svo að aflinn ti*oð-
ist i pókann, og aflur hert á
gjörðinni og pokinn dreginn
upp. Ef mikill er afli, verður
að endurtaka þetta hvað eftir
ann.að, og er þá sagt, að feng-
ist hafi svo og svo margir
pokar í „hali“.
Þeir segja mér nú, hér í
brúnni, að algengast sé að
„hala“ i hálfa aðra klukku-
stund, eða svo, í hvert sinn,
þegar ekki er því meiri fisk-
ur, og nú stendur til ,að svo sé
gert þennan morgun. Meðan
verið var að kasta vörpunni
reyni eg af fremsta megni að
fvlgjast með því sem gerist.
En brátt skynja eg það, að
margt muni fara fram hjá
mér. En eg hugg.a mig við
það að tími er til stefnu og
að með góðri ástundun muni
eg smámsaman geta lient
reiður á þessu öllu.
Eg fæ að vita, að við erum
10—12 mílur undan landi
norðan Dýrafjarðar, á 35
faðma dýpi, og að gefnir
liafa verið út 150 faðmar af
vírunum. Þegar búið er að
„hala“ í hálfa lclukkustund
festist varpan og er rigfösl í
nokkur augnablik. Skipstjóri
skipar strax að „hífa“ þegar
varpan er laus orðin. Þetta
verður þá stutt „lial“, enda
er veiðin i þessu fvrsta kasti,
eftir því.
Nöfn
á afla.
„Slöttungur!“ segir Jón-
mundur og nú fæ eg fræðslu
uin merkingu nokkurra orða,
sem þeir nota um aflamagn-
ið í livert sinri. „Skaufi“ er ó-
merkilegasti aflinn, sem tal-
inn er. Er þá harla litið í
pokanum, en þó það mikið,
að það þykir taka því að
hirða það. „SIöttungur“ er
hálffullur poki og þaðan af
meira, allt þangað til pokinn
er troðfullur, en „poki“ er
ekki talinn aflinn, fyrr en
liann er svo troðinn, sem
verða má. Talið er að um ein
smálest fiskjar muni vera i
„poka“. Nú er afli talsvert
meiri í vörpunni, en fara vill
í pokann, þegar hert er á
gjörðinni, en ekki svo mikill,
að það þyki taka því, að hala
upp í tvennu lagi. Er þá
gjörðin ekki notuð, en lausri
„stroffu“ brugðið um belg-
inn fyrir ofan fisk-kökkinn,
og allt lialað upp í henni.
Þetta er nefnt „skiptipoki“.
Er það slundum ærið ásjáleg
kös, sem úr vörpunni kemur
þá í einu á þilfarið. Þegar
mikill fiskur er í belgnum,
,auk þess sem í pokanum er,
er skipt, — varpan dregin
aftur miðskips Þhvert sinn
sem búið er að losa poka,
hún dregin inn nokkuð í
hvert sinn, svo að fiskurinn
færist niður í pokann og síð-
an strengt á vírgjörðinni þeg-
ar hann er orðinn fullur og
skiptir hún. »
Óhapp.
í þessu fyrsta „hali“ er
aðeins „slöttungur“ eins og
fyrr segir, af stútungsþorski,
tvær körfur af kola og nokk-
uð af steinbít. En það sem
mest er um vert er það, að
varpan kemur upp alveg ó-
skemmd, — en búizt var við
að liún hefði rifnað, þegar
hún festist. Þetta er því allt í
liimnalagi og vörpurini er
kastað samstundis aftur.
En eg varð fyrir óhappi í
þessu „hali“. Eg hafði tekið
ýmislegt smádót upp úr
tösku minni og raðað á
vinnuborð loftskeytamanns-.
ins, eins og eg væri heima
hjá mér, þar á meðal stórri
glerkruklui, fullri af dýrind-
is revktóbaki, því eg ætlaði
mér að vingast við píprina
Framh. á 6. síðu
‘ :.,Vra
! 11 *•' '' '
........................>. é.
Yörpustrengirnir, klafinn, kúlan og grunnvírinn.