Vísir - 20.03.1946, Blaðsíða 5

Vísir - 20.03.1946, Blaðsíða 5
Miðvikudaginn 20. marz 1946 VISIR $ B.IÖRN ÓLAFSSOX: 2. GREIN Ef samt sem áður liefði ver- ið lagt til hliðar 25% til við- halds, endurnýjunar o. fl., liefði það reikningslega átt að hafa áhrif á vinnulaunin til lækkunar. En vegna þess að afkoman 1939, þótt hún væri óhagstæð, hafði ekki slik áhrif á kaupgjaldið, inundi vísjtölu uppbóti n verða óeðliieg öll stríðsárin, ef dregið væri 25% frá um- ræddum 70 millj., vegna sjóðsaukningar, sem ckki álti sór stað, og aðeins 52.5 millj, lagðar til grundvallar scm vísitala 100. Samkvæmt töflu I. cr til- greind vísitala byggð á út- flutningi 31. desember bg mælti þvi teljast visitalá dcsembermánaðar hvcrs árs. Eg liefi hugsað mór að þessi visitala yrði skráð ársfjórð- ungslega cn ckki mánaðar- lega, eins og nú cr gert. Til þess að finna vísitölu livers ársfjórðungs, verður að reikna með lieils árs út- flutningi og þess vegna verð- ur að nota útflulning ársins á undan til uppfyllingar þannig, að við fyrsta árs- fjórðung er hætl þremur síð- ustu ársfjórðungum ársins á undan, til þess að fá hcils árs útflutnings-grundvöll. Við tvo fyrstu ársfjórðungana er bætt tvcimur siðari árs- fjórðungum ársins áður og við þriðja ársfjórðung er hætt síðasta ársfjórðungi ársins á undan. Við áramót er svo tckið allt árið, sem þá gefur heildarútflutnmgstölu ársins. Við hækkandi út- flutning frá ári lil árs verð- ur af þessum sökum meðal- visitala ársins lægri cn hún ætti að vera, en liið ga;gn- stæða kemur fram með lækkandi útflulningi. Til jiess að finna meðal vísitölu á árinu, eru teknar allar ársf jórðungs vísi tölurnar, sem fundnar liafa verið eins og að framan getur og hætt við meðal-vísitölu erlendra vara ársfjórðungslega og af því tvennu tekin meðaltala. Vísitala þessi lireifist í samræmi við aukningu út- flutningsverðmætisins, sem orðið hefir frá 1939. Hún er einskonar þyngdannælir er sýnir liversu mikið þjóðin ber úr hýtum fyrir útflutn- inginn umfram það, sem var í ófriðarbyrjun. Hún er mælikvarði á auknar tekjur landsins og um leið þá auknu fjárveltu í landinu sem af jicssu leiðir. Ef aukinn út- flutningur leiðir af sór aukna vehnegun,- verður varla fundin raunhæfari leið til að láta þjóðina verða jiátttak- anda í þeirri velmegun en j)á, að láta vísitölu kaupgjalds- ins hækka í róttu hlutfalli við auknar tekjur útflutn- ingsins, frá jivi sem var 1939, frá jicim tíma sem byrjað var að greiða verð- VÆRI ÓRÁÐLEGT AÐ TAKA UPP NÝJA VÍSITÖLU? lagsuppbót á kaupgjaldið. 1 rauninni mætti nefna vísitöl- una Jiá uppbót, sem þjóðin fær á laun sín eftir þvi sem gengur um framleiðslu og sölu afurðanna, Jiólt jafn- framt sé tekið lillit til verð- lags erlendra nauðsynja. Hver verða áhrif vísiíölunnar? Nú hefir verið sýnt hvérn- ig visitalan er byggð og er jrvi næst að atliuga livcr áhrif hún hefir fyrir út- flu tningsframleiðsluna, laun - þegana og Jandburiaðinn. Vér verðum að álíta, að sam- kvæmt þeirri vísitölu sem hór er sett fram, hafi fram- leiðslan þolað það kaupgjald og þann framleiðslukostnað, sem var síðasta ár (1945) með þvi útflutningsverð- mæti scm var á J>ví ári. Reynslan virðist og slað- festa Jietta. Hækki verðmæt- ið enn, ælti framleiðslan að j)ola samsvarandi hækkun vísitölunnar. Ef verðmælið Jiverr vegna minni afla eða lækkandi verðs, jiolir fram- leiðslan ekki núverandi vísi- tölu og vérður'að fá fram- leiðslukostnáðinn lækkaðan í hlutfalli við slíka rýrnun. Hvort slik lækkun sé nægi- leg fyrir einstakar greinir framleiðslunnar, verður ekki fullyrt að óreyndu. En þessi vísilala tryggir J)ó framleiðslunni sjálfkrafa lækkun á vinnulaunum og ýmsum öðrum kostnaði i róttu hlutfalli við heildar- lækkun verðmætis liinna út- fluttu vara. Hún vrði að sjálfsögðu að ganga jafnt yfir alla, J)ótt ekki sé hægt að tryggja það, að cinn afli ekki betur en annar og á þann hátt nái betri afkomu. Með þessu móti væri stýrt fram hjá þeirri liættu, sem nú vofir yfir, að stöðvun verði á framleiðslunni vegna þess að hún Jiolir eklci kaup- gjald og verðlag scm leiðir af núverandi vísilölu. Nú er jiað athugandi frá lilið framleiðslunnar, livort erlendu vörurnar, sem inynda helming vísitölunnar, geti haft svo mikil álirif á hana til hækkunar, að liún sýni ekki liina róttu afkomu atvinnuveganna. Ef mikið og skvndilegt verðfall vrði á útflutningsvörunum, mundi vísitala erlendu var- anna lialda vísitölunni tals- vert uppi, auk J)ess sem til- litið til undangengins árs 'immdi hindra skyndilcgt fall. En Jicss ber að gæta, að mjög líklegt er að söluverð íslenzkra afurða í öðrum löndum, mundi haldast nokkurn veginn í samræmi við ríkjandi verðlag þessara landa, svo að Jiegar til lengd- ar lætur ætti ekki að koma fram mikið misræmi í vísi- tölu crlendra vara. Þótt Jiessi visitala mundi gersamlega breyta viðhorfi atvinnuveg- anna um afkomuskilyrði í versnandi árferði, er langt frá þvi að hór só um mæli- kvarða að ræ'ða, sem trvggir framleiðslunni nákvæma kostnaðarlækkun í samræmi við lækkandi verðlag eða minnkandi framlciðslu. Slík visitölú-Iöftvog verður varla fundin og J)ví siður viður- kennd, en eg hcfi þá trú, að Jiessi vísitala komist næst J)vi sem gerlegt er, til þess að tryggja atvinnuvegunum J)olanleg afkomuskilyrði. Hlutur launþeganna. Ef atliuguð er sú hlið, sem snýr að launþegunum i land- inu, verður vafalaust J)eim rökum teflt fvrst fram, að ])essi vísilala sýni ekki með beinum töhun framfærslu- kostnað 5 manna fjölskyldu i Reykjavík og geti því ekki verið réttur mælikvarði á J)að, hvað menn þurfi að fá i laun til að gela lifað. Þetta er rótt, svo langt sem jiað nær. En við skulum fyrst athuga livað gerist ef fram- leiðslan, vegna verkfalls eða annarra erfiðleika, getur ekki greitt kaup með ])eirri verðlagsuppbót, sem núver- andi vísitala ákveður. Ann- aðhvort stöðvast framleiðsl- an og á meðan stendur kaupið í stað, eða heildar- kaupið laðkkar og framlciðsl- an tekur aftur- lil starfa. Þetta sannar hið órjúfandi lögmál, sem er á milli fram- leiðslunnar og vinnulaun- anna. Þess vegna cr j)að raunveruleg afkoma at- vinnuveganna, sem ákveður verkalaunin J)egar til lengd- ar lætur. Og á grundvelli J)eirrar staðreyndar er J)essi vísitala byggð. Ef athugað er hvað ])cssi vísitala tryggir launþegum, þá er þess að gæta, að gert cr ráð fyrir að innlendar af- urðir (kjöt, mjólk o. fl.) lækki í verði í ldutfalli við lækkun vísitölunnar, þannig að verðlagsuppbótin á grunn- verð Jicssara vara lækki eftir sömu reglum og verðlags- uppbót á laun. (Sjá næsta kafla hór á eftir). Með Jiessu er launþegum tryggt að þeir geti kcypt svipað magn af þessum vörum þótt laun þeirra lækki. í öðru lagi er í visitölunni tekið tillit til verðlags á erlendum vörum, sem ahnenningur J)arf að nola. Kemur J)að verðlag að hehningi fram í vísitölunni, svo að fullkomlega er tekið tillit til breytinga á því. í visitölu Hagstofunnar er læpur þriðjungur erlendar vörur. Þegar tekið er tillit til J)ess og um leið alhugað, að íslenzlcar landbúnaðar- afurðir eru nálega % visi- tölunnar, J)á er um 70% af útgjöldum núverandi vísi- tölu, sem tekið er fullt tillit til í hinni nýju vísitölu. Er })á eftir 30% af núvcrandi visitölu-útgjöldum og cr af Jjvi húsaleiga og fiskur um 15%’, en ýmsir smærri hðir um 15% . Með hinni nýju visitölu lækka Jiessir liðir að sjálfsögðu með lækkandi verðlagi í landinu. Ætti hverjum manni af ])ess að vera ljóst, • að réttar laun- þeganna er fyllilega gætt og hagsmunum j)cirra engan veginn slefnl i hættu. Iiins- vcgar er upphygging núver- andi vísilölu hættuleg hags- mununi ])eirra vegna J)ess, að hún getur orsakað stöðv- un á atvinnuvegum þeirra með þróun sem er sjúk og óviturleg. Ilin nýja visilala cr J)annig byggð, að hún tckur tillit lil útflulnings undangenginsárs. Með lækkandi vísilölu mundi J)róunin verða mjög í hag neytendanna, sökum J)ess að lækkunin kemur talsvert síðar en minnkandi útflutn- ingsverðmæti hvers ársfjórð- ungs segir til um. .Tafnvel J)ólt skvndilegt verðfall kæmi, mundi J)að eklci gera vart við sig fyrr en eftir nokkura mánuði, eða jafnvel hálft ár. Þólt þetta gæti kom- ið óþægilega við atvinnuveg- ina í svipinn, er j)etta nauð- svnlegt tii að hindra skyndi- lega visitölulækkun og þar með skyndilega launalækk- un, sem gadi haft í för með sór mjög liættulegan sam- drátt í öllum viðskiptum og erfiðleika með rekstur rilcis- ins. Landbúnaðar- vörurnar. Þá kcm eg að Jjeirri hlið, er snýr að landbúnaðarvör- unum. í janúar 1940 kostaði kjöt kr. 1.60 livert kíló og mjólk kr. 0.42 litrinn. Ef þetta verð er lagt til grund- váílár og við það bætt J)eirri grunnverðshækkun, sem orðið hefir á stríðsárunum (verðhækkun umfram vísi- töluhækkunina), þá verður útkoman J)annig: Kjöt kr. 1.60, grunnverðs- hækkun kr. 2.21 — hækkun 138 %. Mjólk kr. 0.42, grunnverðs- hækkun lcr. 0.25 = hækkun 60%. Grunnverð Jiessara vara nú vcrður því: Kjöt kr. 3.81 reiknað með visitöíu 285 = kr. 10.85. Mjólk kr. 0.67 reiknað með visitölu 285 = lcr. 1.90. Þegar við þella grunnverð hefir verið bætt núgildandi vísitölu, keinur út það 2. TAFLA MEÐALVÍSITALA (reiknuð ársfjórð u ngslega. (Meðalvísitala Hagslofunnar rnilli sviga ). 1940 139 stig (129) 1941 185 — (100) 1942 210 — (200) 1943 240 — (250) 1944 205 — (208) 1945 291 — (277) söluverð, sem ákveðið liefir verið fyrir J)essar vörur, áð- ur en framlag ríkissjóð til verðlæltk unar kemur tiS greina. . • Samkvæmt þessu hefir grunnverð kjöts liækkað um 138%, cn grunnverð mjóik- ur um 60%, cf lagður er sami mælikvarði á núver- andi verð Jiessara afurða og lagður er á vinnulaun, þann- ig' að hvort tveggja geti færzt upp eða niður í réttu hlut- falli við lireyfingu sömu vísitölu. Til samanburðar má geta J)ess, að verkamanna- kaup i Reykjavik var fyrir strið kr. 1.45 fyrir klukku- stund en er nú almennt kr. 2.65 eða 83% liækkun. En auk J)ess eru margir vinnu- flokkar sem liafa fengið talsvert meiri liækkun eða kr. 3.06 að meðaltali á klst., eftir þvi sem eg get komizt næst og er j)að 111% grunu- kaupshækkun. Mjólkin hefir samkvæmt jiessu hækkað minna en verkalaunin, en aftur á móti liefir kjötið liækkað talsvert meiva. Eg ætla ekki að fara lit i þá sálma, hvort rétt sé eða Sanngjarnt að grunnhækk- un frá ófriðarbyrjun á Frli. á 7. síðu.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.