Vísir - 22.03.1947, Blaðsíða 2

2
V 1 S I R
Laugardaginn 22. marz 1947
l^órlerqttr j^órÉi
arson :
Endurminningar og sannfræði.
„Sannleikanum
hagrætt“.
Herra Sigurður Þorsteins-
son frá Flóagafli birti ein-
lcennilega grein í Visi 19. fe-
brúar síðastliðinn. Skrifi
þessu valdi liann hina hóg-
væru fj'rirsögn: Lygasaga —
ýkjur — sannleikanum hag-
rætt.
1 fyrsta þætli þessarar ril-
smíðar, þættinum um „lyga-
söguna“, leggur herra Sig-
urður grunsamlegt kapp á að
-lirekja nokkra smámuni i
frásögn Árna prófasts Þór-
arinssonar af sjólirakningi
Þorkcls i Óseyrarnesi 29.
marz 1883. En þá sögu liafði
Árni prófastur sagt i stuttu
máli í II. bindi ævisögu sinn-
ar, í sálarháska, hls. 320 til
322.
líerra Sigurður stigur fram
aldeilis ófeiminn og hefur
upp rödd sina, lýsandi yfir
þvi, að þessi frásögn í ævi-
sögu séra Árna sé „stórlyga-
saga —- frá rótum“, en rétt sé
sagan sögð eins og hann segi
hana sjálfur í hók sinni Þor-
lákshöfn æ sjc og landi. *
Nokkrum linum síðar
verður dálítil persónuklofn-
ing í fordæmingu Sigurðar
og þá talað af þessari skyn-
seminni: „Sú frásögn er frá
upphafi til enda rakalaus
lygasaga, nema að því er
snertir það, að hrakningur-
inn álti sér stað, og nafn-
greindir eru þrir menn, sem
áður hafa*verið nefndir í sam-
handi við frásögn af þeixn
aiburði.“
Sjáum til! „Stórlyga-sagan
— frá rótunx“ í upphafi
greinai’innar er þá nokkrunx
línum neðar orðin í’étt í að-
alatriði, þvi að aðalatriði
þessa atbui’ðar er auðvitað
hrakningurinn. En livernig
sú saga, sem í’étt er sögð í að-
alatriði, getur jafnframt ver-
ið „frá uppliafi til cnda raka-
laus lygasaga“ — þá stafa-
gátu læt eg lierra Sigurð ein-
an um að ráða.
Hvað ber
á milli?
En heruin nú frásögn
Árna prófasts sarnan við
sögu Sigurðar í hók iians
Þorlákshöfn á sjó og landi,
hls. 19 til 35. Þá verða þella
einu atriðin, sem á milli ber:
Séra Árni segir, að Símon
fi’á Oddhól hafi tekið stýrið
af Þorkeli formanni, þegar
veðrið var komið í algleym-
ing, og selið við það upj) frá
því, þar til þá bar að frönsku
skútunni.
Sigurður fullyrðii’, að Þor-
kell, síðar mágur hans, hafi
beðið Símon, „sem var harð-
Jskeyttur vaskleikamaður“,
að koma íil sín aftur í skut
til skrafs og x-áðagerða, síð-
an hafi verið riítft út fiskin-
um og' þeir setið við stýrið
til skiptis eftir það.
Séra Árni segir, að svo
liafi verið af skipverjum
dregið, þegar þeir ko.mu að
frönsku jagtinni, að allir
hafi verið lagstir fvrir nema
Simon einn.
Sigurður fullyrðir, að öll
áhöfnin hafi verið uj)j)i sitj-
andi.
Séra Árni segir, að skipið
liafi vei’jð að lirekjast í sjó
alla nóttina.
Sigui’ður fullyrðir, að
mannhjörg uj)j) á frönsku
dugguna hafi verið lokið um
það hil, er farið var að bregða
hirtu að kvöldi.
Séi’a Árni segir, að Símon
hafi farið síðastur uj)j) á
franska skijxið.
Sigurður fullyi’ðir, að liann
hafi fai'ið næst á undan þeim
• síðasta.
Þá segir séra Ái'ni, að
Símon liafi sveiflað sér upp
á fi’önsku jagtina án stuðn-
ings af kaðli.
En Sigurður fullyi’ðir, að
hann hafi farið „upp i kaðal-
sti’offu eins og aðrir“.
Ilér með er allt upp lalið,
sem þá greinir á í frásögn-
um sínum, Árna j)rófast og
Sigurð Þorsteinsson. Allt eru
þetta smámunir og þess
vegna nokkuð gífurlega og
fremur óprúðmannlega til
orða tekið að hrennimcrkja
frásögn séi’a Árna sem „stór-
lyga-sögu — fi’á rótum“ og
„frá upphafi til enda íaka-
lausa lygasögu“.
Það, sem
Sigurður gat.
Sigurður hefði éinnig get-
að í-ifjað það upp fyrir les-
endum greinarinnar, ef liann
hefði gengið eins heiðarlega
til veiks og liann vill koma
möiinum til að trúa, eða séra
Árni cr hér að segja sögu,
scm maður sagði lionum
heint eða um milliliði eftir
einliverjum, er lenti í sjó-
hrakHÍngnuin. Villur í frá-
sögninni þyrftu því .eklci að
vera Árna sök. Með því að
minna á þetta, myndi hann
hafa getað afstýrt þeim á-
fellisdómi, hefði liann verið
maðurinn til, að lesendumir
skelltu skuld „slórlyga-sög-
unnai’“ á séra Árna prófast
eiiían. Og' ckki hefði ])að gert
manndóm Sigurðar minni,
þó að hami reyndi að milda
sekt „heiðursöldungsins síra
Árna Þórarinssonar“ með
því að drej)a á það cinu orði,
að íiðin voru 58 ár frá þeim
tima, cr honum var sögð
sögð sagan, óg þar til hann
lét færa hana í letur. Það
þyrfti ekki að vitna um tjl-
takanlega óráðvant hugarfar,
þó að citthvað skolaðist til i
frásögn á allri þeirri lcið,
jafnvel þótt séra Árna sé gef-
ið mikið minni.
Frásögn
Guðna Jónssonar.
Árni. prófastur Þórarins-
son og Sigurður Þorsteins-
son eru ekki einir til frá-
sagnar um þennan sjólirakn-
ing Þorkels frá ÓseyrárnesiJ
Magister Guðni Jónsson hcf-
ur einnig sagt þá sögu í II.
hefti Rauðskinnu, á hls. 149
til 165. Heimildir lians cru
lögregluréttarhók Vest-
mannáeyja, dómahækur Ár-
nessýslu og skrifuð frásögn
af sjóhrakningnum eftir
sjálfan Símon frá Oddliól,
þar að auki numnleg viðtöl
við nojckra gamla menn, sein
liiundu þennan athúrð.
Það er eftirtektarvcrt, að
frásögn magisters Guðna er
að efni til mun líkari sögu
sérna Árna en frásögn Sig-
urðar Þorsleinssonar. Þeim
séra Árna og Guðna ber til
dæmis saman um það, að
Simon hafi aldrei vikið frá
stýrinu, eftir að liann tók við
þvi og engan bilhug látið á
sér finna.
Saga þeirra um ásigkomu-
lag skipverja í hrakningnum
er og svipuð. Magister Guðni
segir hana svo: „Létu nú
flestir skipverjar hugfallast.
.... Kom svo að lokum, að
aðeins þrír éða fjórir menn
stóðu uppi á skipinu.“
Um það eru þeir ennfrerii-
ur á’ einu máli, að Símon hafi
síðastur yfirgefið skipið.
Hins vegar eru frásagnir
Sigurðar og Guðna sam-
liljóða í því, að Þorkell hafi
heðið Símon að taka við
stýrinu og að Símon liafi far-
ið á kaðli ijpp á frönsku skút-
una.
Loks hermir Guðni, að
hjörgun uj)p á franska skip-
ið hafi lokið að afliðandi
náttmálum. Það vcrður sam-
kvæmt málvenju ekki fyrr
en eftir klukkan niu og þvi
nokkru seinna en Sigurður
segir. í frásögn séra Árna fer
björgunin frain að morgni,
en það. gæti verið upp úr
klukkan liálf-fjögur, því að
í marzlok er þá tekið að hirla
af degi.
Hvort er
trúlegra?
Hér verða ekki metin tii
samanburðar ágreiningsat-
riði þeirra Sigurðar og
Guðná, enda íiarla litilvægt,
scm á niilli ber.
En um lieimildargögn
heg'gja að sögunni af sjó-
'hrakningnum vildi eg fara
nokkrum orðum.
Heimildin, sem Sigurður
fylgii’s' er aðallega minni hans
sjálfs. Hann var einn af há-
sctum Þorkels, en aðeins 15
ára unglingur, þegar atburð-
ur þessi gerðist, og frásögn
sína virÖisi Mnn ekki færa í
letiir fyrr en um 48 árum
síðar, að því er ráðið verður
af orðum lians í Þorlákshöfn
á sjó og landi.
Eg þekki ekki minnishæfi-
leika Sigurðar Þorsteinsson-
ar. Kannski eru þeir meiri
en rnínir. En eg var 15 ára
eins og liann, þegar eg reri í
fyrsta sinn. Sii sjóferð var
heimsviðhurður# í minum
huga. En þrátt fyrir það man
eg mjög fátt úi’ þessum róðri
með óyggjandi vissu.
. Magister Guðni liefur sína
sögu eftir skýrslu, sem skip-
stjórinn á frönsku duggunni
sendi sýslumanninum i Vest-
mannaeyjum, framhurði
nokkurra skijiverja á
islenzka skipinu fyrir lög-
reglurétti i Eyjum, dóma-
hókum Árnessýslu og ritaðri
frásögn Símonar frá Odd-
hól. Símon var orðinn full-
líðainaður, er liann lenti í
sjólirakningnum og slcrásetti
sögu hans að minnsta kosti
áratug fyrr en Sigurður rit-
aði frásögn sína, að þvi er
virðisí.
Það verður því ekki kom-
ist hjá að leggja meira upp
úr heimildum Guðna en
undirstöðu Sigurðar, nema
maður gefi fjandanum skyn-
semina og taki endurminn-
ingar 15 ára unglings fram
yfir vitnishurði lieimilda,
sem normalt eru talin að vera
sæmileg sönnunargögn.
Auðsætt er og það, að
Tómas sá, er séra Árria sagði
söguna af skijireikanum tæj)-
um 33 mánuðum eftir að
hann gerðist, liefur sagt þá
sögu likar því, sem Guðni
segir en Sigurður liefur íit-
uð, og er það nokkur stuðn-
ingur heimildum Guðna.
Og' ekki get eg dulið að-
dáun mina á því, live séra
Árni fer nálægt trúleguslu
heimildum í frásögn sinni og
liafa þó lievrt söguna sagða
aðeins í ])elta eina skij)ti á
leið austur yfir Hellislieiði
og það fyrir liartnær sex
tugum ára.
Þá er að lyktum þess að
gæta, að ekki er vitað, að þeir
séra Árni og magister Guðni
liafi vcrið lialdnir af nokkurri
áráttu til að segja þessa sjó-
hrakningarsögu á annan veg
en athurðir gerðust.
Sennilega
rétt.
í einu atriði, sem hér lief-
ur verið dregið að til saman-
burðar, tjáir fróður og sann-
orður Eyrbekkingur mér, að
Sigurður liafi réttar fyrir sér
en magisteí’ Guðni og Árni
prófastur. Það sé í því, hver
hafi orðið síðastur upp á
frönsku iaglina. Það hafi
ekki verið Símon, lieldur Sig-
urður Þorsteinsson. En sú
saga, að Símon hafi farið
síðastur, segir Eyrbekking-
ui’in.n að muni vera þanriig
ti! koinin:
Skipvérjum fannst nokkur
minnkun í að láta það af sér
snvrjast, að þá hefði hent
bað atliugaleysi að bjarga
Sigurði, óhörðnuðum 15 ára
ungling, síðast allra úr lífs-
háskanum. Og þessi skyssa
mun liafa þótt því ófrægi-
legri afspurnar, að á mjóu
hékk, að hún yrði ekki Sig-
urði að hana, eiris og sjá má
af frásögn lians í Þorláks-
höfn á sjó og landi, bls. 25
til 26. Fyrir því liafi sagan
verið sögð þann veg, þegar í
land kom, að sá, er næstsið-
astur fór uj)p í franska skij)-
ið, en það væri Símon, hafi
farið á eftir öllum hinum.
Þessi „stórlyga-saga“ er
þvi hvorlci „skáldaleyfi“ séra
Árna né magisters Guðna, ef
rétt er frá sagt.
Andinn
talai’.
Herrft Sigurður Þorsteins-
son liefur ekki verið ánægð-
ur með sjálfan sig, nema
liann sletti til min .persónu-
lega nokkrum lágkúrum
undir lok greinar sinnar, og
fær þá málfar og anda, sem
er gamalkunnur j)úki í rit-
menningu Islendinga. And-
inn mælir svo:
„. . . . það er kunnugt að
það hefir mörgum verið
sannkallaður „sálarháski“ að
lesa sumt er Þórbergur Þórð-
arson hefir rilað, þó liann
þyki snjall ritliöfundur, og
þvi meiri liáski að trúa þvi
öllu, en það er mjög leitt íil
þess að vita, að heiðursöld-
ungurinn sira Árrii Þórarins-
so'n skuli vera hendlaður við
þá lygasögu, sem eg liér liefi
minnst á.“
Hvað meinar Sigurður
með þessu orðagjálfri, sem
ekkett kemur hrakningarsög-
unni við?
Það lætur sig ekki mis-
skilja.
Sigurður er liér að tæla
lesendur sína til að trúa því
að eg sé ósaimsögull og liafi
logið upp eða fært úr lagi
frásögnina af skipreika Þor-
kels frá Óseyrarnesi. Og í
því skyni að þessi réttur
renrii ljúflegar niður, gerir
hann sér uj)j) flaðrandi vopk-
ymnsemi við „heiðursöldung-
inn sér Árna Þórarinsson“,
að liann skuli hafa lent í
höndum svona j)ejrja.
Það er talsverð mannlýs-
ing í þessu.
Og hve Sigurður stendur
þarna riddaralega í þjónustu
hins „sögulega sanna“, —
um þáð tekur eftirfarandi
vitnisburður af allar efa-
semdir:
Eg undirritaður votta hér’
með, að sagan af Símoni fi’á
Oddhól og' sjóhraknirígi Þor-
kels frá Ósej’i’arnesi er ná-
kvæmlega eins sögð í síðara
hindi ævisögu minnar, í sál-
arháska, og eg sagði liana
Þórhergi Þórðarsyni. Þetta
vottasl hér með.
Reykjavík, 27. febrúar 1947.
Árni Þórarinssori.
Vitundarvottar:
Jónína Kristjánsdóttir.
Lára' Þórarinsdóttir.
Frh. á t <íðu.