Vísir - 09.10.1947, Qupperneq 2

' V I S I R
Fimmtudaginn 9. október 1947
/^ón, 22. i2ercji veinóíon:
,jpr* mttm srm
II. G R E I N
9 9-
mð
þú nýtir ehhi smntt.
Það á ekki að fleygja
fiskiirganginuiii, heldui* j fry
66
nýta hann.
Það hefir verið minnzt á
það í fj'i'ri grein, hvað litt
liefir verið liugsað um að
koma síld og hrognum á er-
lenda markaði á þann hátt,
sem mestan erlendan gjald-
eyri gefur landsmönnum í
aðra hönd.
Gamalt spakmæli segir:
„Þvi áttu svo fátt, að þú nýtir
ekki smátt“, Margt virðist
ha«lft til þess, að við verðum
minntir á þetta spakmæli í
náinni framtið og reynslan
kenni oss að virða það meira
en gert hefir verið á undan-
förn«*i árum.
í þessum lcafla vil eg eink-
um minnast á það, sem venju-
tega er kallað fiskúrgangur.
Þ. e. þorskhausar, hryggir og
innyfli fiskjarins. Þótt nefnt
sé þorskur í þessu sámhandi
á hið sama við um aðrar fisk-
tekundir. (
Ef allur þorskur, sem berst
óskemmdur að landi, væri
gellaður og allir þorskhausar
kinnaðir, þetla livorttveggja
saltað í venjulegar lagarheld-
ar tunnur, mundi það saman-
lagt nema mörgum hundr-
uðum eða jafnvel þúsundum
tunna. Fyrir stríðið var liver
tunna af söltuðum gellum
seld um það bil þreföldu
verði við það, sem jafnstór
lunna af flöttum, söltuðum
fyrsta flokks þorski var scld
fyrir. Beinlausir kinnfiskar
saltaðir í lagarheldar tunnur
er mjög verðmæt vara og
ljúffengur matur, auðseljan-
legur livarvetna, þar sem salt-
fiskjar er neytt.
Sundmagi.
Sundmági er nú að mestu
liorfinn af útflutningsskýrsl-
unum, en var þó verulegur
liður í útfhitningj lands-
manna um marga áratugi.
Sundmagi er mikil þarfavara
á ýinsan liátt, sé rett méð
liann farið og má fá allgott
verð fyi’ir •hann á crlendum
markaði. Menn segja, að það
borgi sig ekki að hirða þessaT
vörur. Vhinulaunin séu orðin
svo liá, að liirðing þeirra svari
ekki lilkostnaðinum. Eg efast
um, að þelta sé rétt, ef allt er
vel athugað, jafnvcl nú þegar
kaupgjald eiv svo hátt, scm
|jaun ber vitni, vinnulaunin
séu ekki meiri én nauðsyn
krefur, meðan allt sem menn
þurfa til nauðsynlegustu
liarf.a, íer.,gíöSttg.t þ.S'kkai^jj-
Hitt má vcl vera, að erfitt sé
eða jafnvel ókleift, að fá
nægilegan mannafla til þess
að vinna slíka vinnu.
Það er mannlegt og eðli-
legt, að fóllc kjósi fjemur
,,störf seni vinna þarf inni í
hlýjum vistlegum skrifstof-
um, þar sem það getur verið
]vel til fara, unnið ákveðinn
vinnustundafjölda daglega,
farið reglulegá til matar og
livildar í eigin heimilum, en
að vinna óþrifalegu störfin,
sem oftast þarf að vinna úli
eða i lélegum liúsakynnum á
óreglulegum vinnutíma,
fjarri heimilum sinum, við
kulda, vosbúð, og oft klætt
óhentugum hlifðarfötum.
Þegar um tvennt
er að velja.
í flestum fiskiþorpum
landsins er það óhjákvæmi-
legt, að verkafólk verður að
niatást i misjafnlega hrein-
um fötum, þó farið sé úr yztu
hlífðarfötúnum. Malstofurn-
ar eru því oft iniður íhrein-
legar og vcnjulegá einhæfur
matur fraihreiddur. Hjáþessu
verður tæplegast komizt urn
mesta annatinia vertíðanna.
Þó hýst eg við, að yrði um
það tvennt að velja, atvinnu-
lcysi eða vinnu við erfiði og
óþokkalegu störfin, muni
flestir kjósa síðari koslinn,
en jafnframt er bent á það
nógu rækilega að þau séu nú
scm stendur þjóðinni lífs-
nauðsyn.
Það liefir niörgum verið
hugraun, einkuni útgerðar-
mönnum og sjómönnum, að
horfa á það dag eftir dag og
ár eftir ár, að iniklum verð-
mætum sjávarafurðanna,
sem aflað liefir verið með
niiklum tilkostnaði, súrum
sveita og margir lcggja líf
sitt i hættu fyrir að ná i,
skuli aftur vcra fleygt í sjó-
inn sem ónýtum, úrgangi,
skömmu eftir að aflinn barst
að landi.
Þetfa er þó ómótmælanleg
staðreynd.
Hraðfrystingin.
Þcssi ómenning óx hröðum
skrefum með byggingu lirað-
frýstihúsaníla og framleiðslu
fiskflakanna. Eftir að þau
liraðfrystihús tóku til starfa
var það ckki aðeins að mest
allt af hausum, hryggjum og
innyflum væri liaslað, heldur
þunnildunum einnig og ]iáí’
sem hrogn og lifur fóru sönlú
leiðina, má fullyrða, að meira
en helmingi af verðmæti afl-
tyjá. .smað,to«,di Jaaföt* 'í
aftur kaslað í sjóinn, scm ó-
nýtum úrgangi. Þetta á að
hverfa og það hlýtur að
hverfa. Menn liljóta að klífa
:i
til þess þrítugan hamarinn
að koma þvi í framkvæmd,
i að við hvert einasta -lirað-
stiliús verði byggð fiski-
mjölsverksmiðja, þar sem
allur fiskúrgangur er nýttur
til fullnustu til sölu á inn-
lendum og erlendum mark-
aði. .
Þólt nokkrar fiskimjöls
verksmiðjur séu nú starfandi
i liér á landi og í þeim unnið
jmeð fullri orku á vertíðun-
í um, er það ekki nóg og að
i sumu leyli annað en eg á við.
j Að mínu áliti eiga fiskimjöls-
j verksmiðjurnar að vera í öll-
um verstöðvum, áfastar við
j aðgerðahúsin, svo að hausar,
hryggir og innyfli falli á færi-
hönd, sem flylur úrganginn i
verksmiðjuna, er svo skilar
^ lionuni fullunnum til útflutn-
ings. Allir flutningar, akstur
|á bilum milli staða er of
kostnaðarsamur, mannfreku1'
og ætti að verða óþarfur. .
I sjávarþorpum, þar sem
engin hraðfrystiliús eru starf-
andi, á að koma uþp fiski-
mjölsverksmiðjum, liæfilega
stórum til vinnslu á þeini
fiskúrgangi, sem til fellur í
góðuin aflaárum.
Vélar af öllum
stærðum.
Fyrir stríð mátti fá vélar
af öllum slærðum lil að vinna
úr fiskúrgangi, þær smæstu
^ með einnar smálestar afköst-
um á sólarliring, þær stærstu
| upp í hundruð smálesta af-
'köst. Eg efast ekki um, að
vélsmiðjan Iféðinn og aðrar
vélsmiðjur liér á landi, muni
[cins vel geta smíðað smá-
vélar til slíkrar notkunar og
stórar. Mér virðist að slíkar
framkvæmdir ættu að hafa
forgangsrétt fyrir flestum
öðrum nauðsyrijum.
Með liagkvæmari nýtingu
alls fiskúrgangs hér á landi
má fullyrða, að úr honum
megi fá kjarngott skepnu-
fóður og áburðarefni til inn-
anlands notkunar i miklu
stærri slil en verið hefir og
úttlutningsverðmæti, sem
gæfi af sér milljónir króna i
crlendum gjaldeyri.
Óttast lyktina.
Það er með stofiiun og
starfrækslu fiskimjölsvcrk-
smiðju eins og margt annað,
að við ýmsa erfiðleika er að
elja. Ilér á landi eru til menn
með svo næman fegurðar-
og hreinlætissmekk, að það
hneykslar þáV að niimizt hef-'
ir vci'ið á, áð koma upp
fiskimjölsverksmiðju á
Grandagarðinum eða í
krókniiip á inuapvérði Ör-
firisey, þar sem úrganginuni
frá fiskiðjuverinu ofar á
garðinum og frá bátum, scm
fara til veiða hér út á flóann,
verður breytt í verðmæta út-
flutningsvöru. Þessir fínu
menn virðast vera svo þef-
næmir, að þeir firini enn
ódauninn af lýsisvinnslu-
stöðinni lians Geirs Zoega,
sem rifin var fyrir tugum
ára og þeir liafa heyrt feður
sína minnast á, að lagt liafi
frá óþef, þegar vindur stóð
frá eyjunni inn yfir bæinn.
Manni skilst, að menningu
landsins muni vera mesta
hætta búin, ef slikt ráðlag
eigi að líðast. Þeir, sem viða
hafa farið, verið í fínum
samkvæmum með lieldri
mönnum mega gjarnanmuna
að þeir hafa ’líka öðrum
1 skyldum að gegna en að
kénna fólki l'egurðarsmekk
og hreinlæti, þótt livort-
tveggja sé þarft og gott slarf.
| Annars þarf ekki mikla liug-
kvæmni eða skarpan skilning
til þess að láta sér koma til
luigar, að í stórborgum eins
og t. d. London, þar sem
stærsti fiskmarkaður verald-
arinnar er starfræktur, berst
þorskur og aðrar fiskitegund-
ir að með haus og lirygg og
innyflum líka,
Verðmætum
ekki fleygt.
Þeir, sem þar ráða lögum
og lofum eru löngu hættir
þeirri ómenningu að flevgja
verðmætunum. Þeir liirða
úrganginn, láta liann i verk-
smiðjur og gera hann að
verðmætri vöru. I Hamborg
voru t. d. 5 fiskimjölsverk-
smiðjur starfandi inni í
borginni 1932 og vissu fæstir''
borgarbúar, livar þær voru.
Var þó ein við aðalgötu horg-
arinnarf Þar hevrðist aldrei á
það minnzt, að af þeim staf-
aði ódaunn eða óþrif.
Hitt er aftur á móti sjálf-
sagt mál, að gera verður
fyllstu kröfu til alls hreinlæt-
is, ef slík verksmiðja verður
byggð í eða við bæinn. Og all-
ir bæjarbúar eiga kröfu til
þess að hvorki óhreinlæti né
fýla valdi þeim óþægindum á
einn eða amian liátt.
isafoEd gefur úi um 50
bækur á þessu ári.
Isafoldarprentsiniðja hef-
ir gefið át um 30 bækur, það
I sem af er þessu ári og enn |
J eru væntanlegar allt að 20 ^
bækur frá hennar liendi.
1 I
Blaðamcnn liafa átt lal (
við Gunnar Einarsson prent-
smiðjustjóra og skýrði liann
j þeim svo frá, -að þótt litlar
^ pappírsbirgðir væri nú til i
■ landinu, mundi væntanlega
rætast úr þvi á næstunni, þar
■ sem pappir sá, sem hér lægi
j á hafnarbakkanum — leyfð-
| ur eða ekki — mundi að lík-
indum fást fluttur inn og
yrði honum þá skipt á milli
útgefenda.
Helztu bækurnar, sem
komnar eru frá ísafold á
þessu ári, eru Virkið í norðri,
(Matur og drykkur eftir frk.
Helgu Sigurðardóttur, Jón
Sigurðsson eftir dr. Páll E.
Ólason, Landsyfirrétturinn
1800—1919 eftir dr. Björn
Þórðarson, Endurminningar
frú Gyðu Thorlacius, Island
i mynduni, Olgeirs rímur
danska og fleiri.
Af þeim, sem væntanlegar
eru á næstu vikum, má nefna
Sögur ísafoldar, sem þýddar
eru af Birni lieitnum Jóns-
syni ritstjóra en valdar af
Sig. Nordal próf. Áttu þær
að koma út á 100 ára af-
mæli Bjarnar en urðu síð-
búnar.
Þá eru Strandmannabók
eftir Pétur frá Stökkum, Úr
byggðum Borgarfjai'ðar eft-
ir Kristleif á Iíúrippij Sögur
Þóris Bergssonar, fyrsta
sagnabindið endurprentað,
Ævintýr og sögur Ásniund-
g v. . frá:., $j mgk
Dalalíf eftir Guðrúnu frá
Lundum, Virkið i norðri II
cftir Gunnar M. Magnúss,
Borgfirzk ljóð eftir 52 höf-
unda, Árbók ísafoldar, sem
áður hét Hvar-Hver-Hvað og
hefir verið stórum aukin, Á
langferðaleiðum eftir Guð-
mund Daníelsson, Ensk bók-
mennlasaga eftir dr. Jón
Gíslason, Mannbætur eftir
Steingrim Arason, Eldspýt-
ur og títuprjónar eftir Ingólf
Kristj ánsson blaðamann,
Forn-íslenzk lestrarbók eftir
Guðna Jónssom Vinir vors-
ins eftir Stefán Jónsson og
fyrsta liefti Litmynda af ísl.
jurtum eftir Ingóíf mag. Da-
viðsson.
Þá eru og væntanleg hefti
af Frá yztu nesjum, sem Gils
Guðmundsson hefir safnað
og íslenzkum þjóðsögum, er
Guðni Jónsson skólastjóri
Iiefir safnað. Loks njá geta
Reykjavikur i myndum, sem
sýnir þróun bæjarins á um-
liðnum árum og öldum.
Verður því um allauðugan
garð að gresja lijá ísafoldar-'
prentsmiðju, þqtt bókamarlc-
aður hafi dregizt talsvevt
saman af ýmsum ástæðum.
Heinrich Mertens, borgar-
stjóri í Jena, hefir nú leitað
á náðir Bandaríkjamanna.
Eiiiingarflokkurinn á her-
námssvæði Rússa, sem er
undir stjórn kommúnista, ’
liafði liótað að láta handtaka
hanii ('óvgnjlitéga voldugur
flökkur, firist mönnurri
ekki?), svo að Mertens þótti
rétt að forða sér. Eftir hálf-
JWF; .WáHUð kPíPSj;; í jjgUJt;; ííí
hernámssvæðis Bandaríkja-
manna og bað ])á ásjár sein
pólitískur flóttamaður. (D.
Express).