Vísir - 11.03.1949, Síða 7

l'östiulaginn 11. marz 1949
VISIF
Jön Dúason:
laxveiðar á
Ættum við ekki að bregða
okkur með veiðistöngina til
Grænlands næsta suinar?
Það er orðið svo langt síðan
íslendingar rendu síðast
fyrir fisk i ánum þar.
Laxinn, sú tegund, sem við
köllum lax, veiðist í sjó við
alla vesturströnd Græn-
lands, allt frá Hvarfi og
norður fyrir heimskauls-
baug. Kunnugt er um nokkr-
ar ár á Grænlandi, sem hann
gengur i, en liann gengur ef-
laust nú í miklu fleiri. En
í flestum laxánum mun hon-
um fyrir Iöngu hafa verið
iitrýmt með þvergirðingum,
svo þar þarf að lífga stofninn
aftur með klaki.
Laxinn við Grænland er
bæði stór og feitur. Það, hve !
laxinn er í góðum holdum, er
hann gengur í árnar, á lík- j
lega nokkurn þátt í því, hve
■ tillölulega margir laxar, er
hrygnt hafa í fyrsta sinn,
koma aftur og hrygna i 2.
og þriðja sinn. Af 42 löxum,
er höfðu hrygnt, og voru á
niðurgöngu í Laxá í Ranga-]
firði í Vestribyggð, höfðu 15
hrygnt einu sinni áður, og
5 tvisvar áður eða alls þrisv-,
ar sinnum.
Engar tilfærur hafa Græn-
lendingar li! að veiða laxinn
i ánum. Þeir taka hann þar
með berum liöndunum eða
ná i hann með priki með
krók á endanum. í sjónum
við ármynnin cr hann veidd-
ur í net, er liann gengur upp,
frá því i júni og fram i
september.
Sá fiskur, sem venjulega er
kallaður Grænlandslax, lík-
isl sjávarsilungi, og er hér
kallaður Gæsungur. Ilann er
sagður vera til í tveimur ám
í Sfaðarsveit á Snæfellsnesi,
og er ekki ólíklegt, að Græn-
léndingar hinir fornu hafi'
fhitt sej'ðin þangað og sett
þau i árnar.
Gæsungurinn er í hverri á ,
og hverri sprænu á Græn- Í
landi. Ilann er og sagður
vera þar í vötnum. Ilann er!
stórvaxnari en fjallableikj-j
an okkar, sem hann Jjó mest
hkisl nð utliti, en er minni en
lnx. I il átu er hann eins og
sjávarsihmgur eða lax.
Gæsungurinn gengur að
landinu í júlí (júní) og fram
í september (október) i mik-
illi mergð og upp í árnar og
lækina. Hann virðist hafa
lagt undir sig alía lífsmögu-
leikn í lækjum, ám og smá-
sprænum. Hann hrygnir í
þessum straumum og í stöðu
völnum.
Meslu veiðiárnar eru norð-
nr í Greipum. Þær ár eru oft
mjög langar, og renna oft
gegnum vötn þar sem inildir
vaxtarmöguleikar eru fyrir
seyðin. Við ósa þessara
fljótá hala Grænlendingar
lgngi veitt Gæsunginn í stór-
um stil með bágbornum til-
færingum, sallað liann í
tunnur í luindraðatali. Ein-
okunarverzlunin keypti
hann á 1—2 aura pundið og
kaupir eflausl enn. Á stúd-
entsárum mínum seldi Græn
landsverzlunin Gæsungs-
tunnuna í Kliöfn í heildsölu
á 80—85 kr„ á sama verði og
■ Sambandið seldi þá sallað
ísl. dilkak.jöt. Það mun hafa
verið fljótgert að koma upp
hverjum „dilknum“ við
grænlenzku árósana.
í Vestribyggð eru og mikl-
ar Gæsungsár, og er það
gamalkunnugt allt frá því á
siðari hluta 18. aldar, að Eg-
ill Þórhallason var trúboði
og prófastur Grænlands í
Góðvon og reit sina ágætu
lýsingu á byggðum íslend-
inga, i fjörðunum inn af
Góðvon, sem er bezta lýsing
Vestribvggð, sem enn er til.
Það var vist fyrst á árun-
um 1938 og 1ÍI39 að fiskifræð-
ingi Grænlandsstjórnar var
falið að líta á þessa veiði-
möguleika i Eystribyggð. En
þar er einnig hver spræna
full af þessari veiði. Þannig
má t. d. laka Gæsungana
með bcrum liöndunum i bæj-
arlæknum í Brattahlíð.
Er Gæsungurinn er geng-
inn í ár og vötn, er fæði lians
fremur fátæklegt — líkt og
fjallableikjunnar hér — á
móts við allar þær kræsing-
ar, scm haijn hefir cfni á
að gæða sér á í sjónum. í
maga Gæsunga í sjó furidust
þorskaseyði, fjarðþorskur,
loðna o. fl. o. fl. í 1933 Gæs,
ungum sem veiddir voru í
Ketilfirði, var maginn út-
troðinn af loðnu. Af 40, er
krufðir voru, hafði einn 35
stórar loðnur í maganum, en
annar 31. í 10 mögum voru
milli 20 og 30, í fjörutíu
mögum milli 10 og 20 og í
tíu mögum minna en 10 loðn-
ur í livcrjum. Af þessu æti er
Gæsungurinn orðinn spik-
feitur, cr hann gengur í árn-
ar. .
Eg ætla nú að taka upp
það, sem fiskifræðingurinn
(Paul Hansen), segir i
skýrslu sinni 1939 um fiski-
tilraunir sínar á tveimur
stöðum, í Ytrivík við ísafjörð
og i Pétursvik i Vatnsdal við
Ketilsfjörð:
„í [sjónum] í Ytrivík var
botninn vel fallinn til fvrir-
IN MEMDRIAM
rán
WjattL
ueitincja!
íaó
dóttir
nona.
I dag er lil moldar borin
hér i Reykjavík, góð kona og
gegn, frú Guðrún Matthías-
dóttir, veitingakona frá
Fossá í Kjós. Hún lézt í
hárri elli, 81 árs, hinn 1. þ.
m.
Langt æviskeið er á enda
í’imnið, gömul og lúin kona
dráttar, þar sem í vikinni j hlaut þá hvíld, er við öll
fyrr utan ármynnið var, verðum aðnjótandi, einhvern
sand- og malarbotn. Er líma
kvölda tók, gekk fiskurinn
inn í víkina í geysistórum
torfum alveg fast upp að ár-
mynninu. í tveimur dráttum
með álavörpu, hvort kvöld-'
ið eftir annað, veiddum við
samtals 900 Gæsunga. í fyri-i
drættinum fcngum við 345
Gæsunga, en veiðin hefði
j orðið miklu meiri, ef varpan
hefði ekki sprungið, svo
fjöldinn allur slajip. í drætt-
inum daginn eftir veiddust
555 Gæsungar. í livert sinn,
er netið hafði verið dregið á
land, var víkin aftur orðin
full af Gæsungum, svo það
^liefði mátt draga hvern
dráttinn ofan í annan. Áin
jllivdleg, sem Gæsungarnir
urðu að ganga upp cflir upp
í vötnin [á Dýrnesi], var
mjög stutt og grunn og full
af stórum steinum. I holuín
þckktum hana, var mcð
þeim hætti, að þess gerist
ckki þörf. Það eitt, að eg og
fjöhnargir aðrir söknum
hennar og minnumst með
trega, líkt og maður liefði
misst beztu ömmuna sína,
sýnir það bczt, að innantóm
orð og fánýtt hrós hæfir
ckki minningu þossarar látnu
heiðurskonu.
—o—
Um mörg ár rak lnin veit-
Ilún Guðrún gamla er dá-
in. Þannig heyiði ég hð-1 ingastoí'ri í Traðakotssundi
indiu, að Guðrún Matthías- Qg munu þeir ærið margir,
dótth’ væri ckki lengur á cr þangað hafa.iagt leið sína
incoal okkai . Mér hnykklij árill) iiajr> sem lágir, rik-
við, ekki af þvi, að mérjir scm fátœkir; Ojlum gcrði
kæmi það svo mjög á óvart. ]u-in ejnhver sh_ji Gg cnga
Eg vissi vel, að lnin haíði ejgnaðist liún óvini. Það v'oru
verið lasburða undanfarið og alu ))Strákarnir hennar“,
ellin var íarin að láta á sjá. hvort hei(hir máðurinn var
En einhvern veginn átti cg tvjtugur cða sjötugur. Þar
svo bágt með að sætta mig var ' oí-t misjafn ' sauður,
við, að eg lengi aldrci að ejns og oft vj]l verða i mörgu
sjá hana Guðrúnu, þessa hug- fé) cn GuÖrún vissi ætið,
ljulu og góðu vinu mína og hvað hun song hað þýddi
svo fjölmargra, cr voru svo ekki að revna'að hiunnfara
heppmr að hata kynnzt ]iana Hun var veitjngakona
c’ini' I af gamla skólanum, sem nú
I huga mér leit eg yfir er horfinn
farinn veg og ótal myndir \
rif juðust upp fyrir mér um | °
vinarþel og alúð, kímni og j Gömul kona er borin til
skilning, sem eru órofagrafar. Það er i sjálfu sér
tengdar minningunni um hversdagslcgt fyrirbrigði,
milli stórra stcina var hægt Guðrúnu matthiasdóttur. j tæpast i frásögur færandi.
En það er annað og irieira,
sem nú er til moldar hnigið
lofi
að taka fjölda fiska með
höndunum af þvi, að á göng-
unni köstuðu suniir sér á
steinana og féllu meðyitund-
arlausir eða steinrotaðir nið-
ur i holurnar. Auk þessara
1900 Gæsunga fengu bæði
Egede verzlunarþjóim og fyrir ábatavsenlega söltun
Það er víst siður að hlóða
ó þá, sém látnir eru.
Eg ætla ckki að gera það. með Guðrúnu Matthiasdótt-
Þess þarf ekki. Líf Guðrúnar ur. Það er hcil tradition, heilL
og viðmót við okkui’, sem
Grænlcndingar frá Narssak
1 mikinn afla i Ytrivík. Nars-
I
sak-menn fengu l. d. einu
sinni 1500 Gæsunga i drætti
Gæsungi.“')
Tveir stærstu Gæsungarn
ir í sýnisliornunum frá Pét
ursvík voru scm liér segir
heimur, ókunnur þeim, er nú
yaxa upií og á eftir okkur
koma, Hún var persónugerf-
ingur þess gamla og trausta,
11 hins hrjúfa og blíða, liún var
tengiliður milli þess sem var
og er.
og annað s.nn 1000, og samt Annar mældist 73 cm. og vo
var «agt, að alltaf væri jafn- 4 8 kg ) en hinn niældist 7(;
fuHt af Gæsungi við árósinn.' cm og yó 4 f}7 k
Grænlendingar sögðu, að
—o
, | Hvernig væri nú að bregða
' iða við Isafjörð, þar á mcð-! sér yfil. heilsa upp á fornar
al v,ð Mammit væri eins góð- j stðgvai. feðra vorra og hafa
.r veiðistaðir. I veiðistöngina með sér?
Grænlenzk stúlka.
Guðrún Matthiasdóttir var
prýðilega greind kona, fróð
og minnug og unnn að lieyra
hana segja frá. þvi að hún
hafði ágæta frásagnargáfu.
Kímni átti hún í rikum mæli,
var hnittin og kjarnyrt í til-
1 Pélursvík i Ivetilsfirði I Og væri ckki vert að hugsa svöruni, aldrei leiðinleg, þótt
voru ekki cins góð skilyrði til þess, að endurreisa byggð- fyr'r gæti komið, að skapið
til fyrirdráltar, en þar á ínóti ir feðra vorra i þessu ágæta vær' ekki sem bezt, eins og
ágset fyrir lagnet. Þó er ef- landi, scm allt er gróið og vci'ða vill um ailt folk. Hún
lausl liægt að draga fyrir i kjarri vaxið hátt upp i hlíð-,var vef hagvrl, en ekki kann
sjálfu vatninu, Vatnsdals- ar, hvergi sést í mel cða upp- e8 sh'l á vísum ettir liana, og
vatnij því þar er fjöldi af blástur, sauðféð gelur geng- lri’hi'" miður.
vikum með finum sandbotni. ið úti sjálfala allan vetur-
Við fjörðirin [Kelilsfjörð] er inn, dilkarnir verða þriðj-
stór vik sunnan við ármvnn-j ungi vænni en í beztu sveit-
ið, og i Iienni er lientugt dýpi ( um hér á landi, en firðirnir
og góður botn dálítið frá neðan við hin fornu tún, sem
ánni. Það varð að taka úr enn eru sjálfræktuð, eru full-
1
netunum oft á dag. — Þann ir af alls konar dýrmætri
2. ágúst að kvöldinu voru sjávarveiði og margvislegum
Iögð fjögur ngt. Netin voru hlunninduin, en ágætir
dregin upp þann 28. um hreindýrahagar fyrir stórar
morguninn, og höfðu þannig sjálfala hreínhjarðir til'fjall-
legið i tvo sólarliringa. í
þeim vorii 232 Gæsungar,
sem, eins og áður er sagt,
voru sérlega stórir. Á hinum
hérnefndu stöðum mundi á-
anna .
J. D.
1) Særtryk af Beretniiíger ved-
rörcnde Grönlands Styrelse, Xr.
byggilega vera möguleikarl, lí)40, bls, 27—28.
—o—
Það er vist siður að rekja
ættir, bæði aftur á við og
fram á við, cr minningarorð
eru skráð. Eg geri það ekki,
vegna þess, að eg veit of litið
um þau atriði í þessu sam-
bandi.
Þessi fáu og liarla ófull-
komnu minningarorð eiga að
vera kveðja min lit ferðlú-
innar konu, sem nú er liorfin
yfir hina myrku móðu, þaðan
sem enginn á afturkvæmt,
með þakklætí fyrir svo
margt.
Thorolf Smith.