Vísir - 25.08.1949, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 25. ágúst 1949
V I S I R
WINSTDN S. CHURCHILL: 42. GREIN.
Láns- og ieigulögin skiptu
sköpum í styrjöldinni.
Lloyd George var boðin sendi-
herrastaðan í Washington, en
Halifax varð fyrir valinu.
Churchill haföi. ritað Roosevelt forseta ítarlegt
bréf hinn 8. desember 1940 og var megininntak þess
rakið hér í síðuslu grein. I>ar lýsli Churrlviil ástandi
og’ horfum fyrir árið 1941 og Jeggur spiiin á borðið
í yrir Ropsevelt, Leggur hann áherzlu á. að bráðlega
muni sú stund upp renna, að Bretar geti ekki lengur
greitt út í hönd hergögn og vistir, er þeim var svo
mikil nauðsyn að fá frá Bandaríkjunum.
Bréfið, sem var eill hið mikilvægasla, sem eg hefi nokk-
i'i'u sinni ritað, barst hinum mikla vini okkar í hendur.
er liann var á skemmtiferð í bandaríska herskipiuu Tus-
caloosa og hinu sólu baðaða Karíbahafi ásamt vini sin-
ilm iiaiiy Hopkins, sem þá var mer ókúnnugur. Hopkins
skýrði mér frá þvi siðar, að Roosevelt hefði lesið og end-
iniesið bréf mitt í einrúmi. þar sem hann sat í stól sinum
á þilfarinu, og að i tvp daga hefði hann ekki tekið neina
ákvörðun í málinu. Hann var i djúpum þönkiim og msélti
iátt.
Alieiðing alls þessa varð dásamleg ákvörðun. I>að var
aldrei neitt á huldu um það, að forsetinn vissi ekki, hvað
hann ætlaði að gera. Erfiðleikar lians voru i þvi fólgnir,
að fá þjóðina með sér og sannfæra Bandarikjaþing um að
hlíta leiðsögn hans og ráðum. Samkvæmt þvi, er Settinius
hefir gert uppskátt síðar hafði forsetinn vakið máls á þvi
i ráðgjfarnefnd }>eiri i, er fjallar uin skipastólsyandræðin.
að cnga nauðsvn bæri ti|, að Bretar væru að rýja sig iim
að skyrlunni til þess að láta smiða, skip sín í Bandarikjun-
um, eða fyrir Bandaríkjamenn að lána þéim fé i þessu
skyni. Þvi gætu Bandarikin ekki tekið fullsmíðað skip og
teigt Bretum það, nieðan á slyrjöldiioii sta'ði?
Svo virðist, sein hugmvnd þessi hafi fvrst slungið upþ
kollirium í fjárrnálaráðuneytinu, én lögfræðingar þess,
einkúm Oscai'C. Cox frá Maine-riki liafði orðið fyrir djiip-
tækúm áhrifum frá Morgenthau fjármálaráðtierra. Svo-
leiðis var mál með vexti, að til var lagastafur frá árinu
1892, þar sem segir, að hermálaráðherrann geti, ef hann
telji það „almenningi fyrir heztu1, „leigt“ eignir hersins, ef
almenningsþörf krefsl þeirra ekki, í vissan tima, ekki
lengur en fimin ár: fordæmi voru fyrir hendi og skjalfest
um leigu á eignum hersius.
Þannig liafði þetta orð „leiga“ (leáse) verið að brjótast
i lniga Roosevelts um nokkurt skeið og lmgmyndin um
Icigu til Breta, í stað þess að halda sér rfð óendanleg lán,
sem bráðlega myndu útiloka alla möguleika til þess að
luinl væri að endurgrciða þau nokkuru sinni. Nú yar þessu
skyndilega hrundið í fiamkva'ind og hin dýrlega hugmynd
um láns- og leigulögin varð til.
Forsetinn kom aftur úr Karíijaför siimi lö. descmher
og ræddi áform sín á fundi með fréUamönuiim daginn
eftir. Hánn notaði einfalda dæmisögii. „Crerum ráð fyrir,
að eldur komi upp i húsi nágranna míns og eg á í fóriun
minum garðslöngu í 100 150 metra faiiægð. Ef hann
telcur slönguna, notar liana við sinn eigin hrunahana, má
vera, að þctta verði lil þcss, að unjil vcrði að slökkva
hátið. Jæja. Iivað get eg þá gert? Ekki segi eg við hann,
áður en þetta er gerl: Nágranni kær! Graðslangan mín
kóslaði 15 dali, þess vegna verður þú að grciða ínér 15
dali fyrir hana. Óúei. Hvað er að gerast ? Eg vil ekki
jx'ssa 15 dali, en eg vil fá garðslönguna, |>egar húið cr
að slökkva eldinn.“ Ennfremur sagði liann:
„Það er ekki nokkur vafi á því, að yiirgnæfandi mciri-
hluli Bandarikjamaima lítur svo á, að bezta vöni Banda-
ríkjanna sé, að Brctum takisl að verja sjálfa sig. Og ef
við sleppum hinum sögulega áhuga og núlíma áliuga
okkar fyrir því, að lýðræðið iifi áfram, jtá yr jjað jafn-
mikilvægt frá eiginhagsmunaskyni, svo við æltuni að
gera allt, sem í okkar valcb stendur til þess að lijálpa
Brelum til þess að verja sainveldi sitt. Að lokum, j)á er
það markmið mitt að afmá dollaramerkið syonefnda.“
Á þessum grundvelíi voru láns- og leigulögin, sem fræg
verða um aldur og æfi, undirbúin til jicss að lcggja þau
fyrir þingið. Eg lýsti þeim fyrir brezka þinginu síðar og
komst svo að orði, að tiér va'ri um að ræða „eitt mesla
drengskaparbragð í sögu nokkurrar þjóðat". Jafnskjótt
og Bandaríkjaþing bafði samþykkt þau, breyttu þau al-
gerlega ölluni aðstæðum. I’au gerðn okkur kleift, að gcra
ýmislegar ráðagerðir lil langs tíma vegna þarfa okkar.
Nú var ekki gért ráð fyrir neinni endurgréiðslu. Formiegt
bókhald um dollara og sterlingspund var ekki einu sinni
baldið. i>að, sem við áttum ekki til var okkur lánað og
leigt, vegna þess að áframhaldandi andspvrna oldcar gegn
stjórn Hitters var taiin lifsnauðsynleg hiiiu milcla lýð-
veldi i vestri. Að því er Boosevelt forseti lýsti yfir átju
landvarnir Bandarikjanna, en ekki dollarar, að skera úr
um það, hvert Bandarísk vopn færu.
I m þessár mundir, á jjýðingarmesta tímabili æviferils
lians, var Þhilip Lottiian, sem þá var sendiherra okkar í
NVashington, kvaddur úr Jx'ssum heimi. Skömmu cftir,
að hann korn til Wasliington, tók hann skyndilega ahar-
lega veiki. Hann vann samt sleitulaust þar til ýfir laulc.
Hinn 12. desember, þegar bezt gekk ti já honum, andaðist
liann. Þetta var Brelum mikill skaði, svo og sameigin-
lcgum málstað okkar. Hann vai; harmdauði fjölda manna
báðum megi.n Atlaptshafs. Þetta var mikið áfall fvrir
mig, sem hafði átt svo náin skipti við hann hálfum mán-
uði áður. Eg minntisl lian.s i neðri málstofunni, sem var
sameinnð í minningunni um starf hans og minningu.
Halifax verúur sendiherra.
Nú varð eg að snéia mér Jiegar i stað að því viðfangsefni
að velja eftirmann tiaus. Svo virtist sem samskipti okkav
við Bandarikin krcfðust þess. að sendiherra okkar i Was-
hiugton va'i’i framúrskara,údi maðiir og þaulvanur stjórn-
málaskörungur. Er eg liafði futlvissað mig um, að uppá-
stiiuga niín í'élli í góðan jarðyeg hjá forestanum, bauð
eg Lloyd Georgc að taka að sér Jietla embætti. Honum
fannsl haiin ekki geta lekið sæti í stríðsstjóininni í júlí
og kuniú, ekki við sig í hrezkum stjónimálum uni þessar
mundii'. Skoðanir hans um stvrjöldina og aðdraganda
hennar voru frábrugðnai' núnum skoðimuin. llins vegar
var J>að enguni vafa undir orpið, að liann vav íicmsli
horgari Brettands og gáliir lums og reynsta niyndu reyú-
ast honum haldgolt vegancsli i liinu nýja slarfi. Eg átti
við hann langt viðtal í iimdarsal sljórnavimiar, svo og
við hádcgisvei’ð dagimi cftir.
Hann lét i ljós ótvíræðan fögnuð yfir þvi að liafa verið
Jjoðin jx'ssi staða. Ilann sagði: „Eg ætla að segja vinum
mínum frá lúnu virðulega hoði forsætisráðheri’áiis.‘‘
Hann var viss um. að 82 ára maður væri of atdraður til
Jjess að takasl á liendur svo vandasamt slarf. Mér var
ljóst, eftir langar viðiæður við liami, að mjög hafði liann
eizt á þessum mánuðiun, frá því er eg bauð lionum sæti í
stríðsstjórninni. Því tiarmaði eg mjög, að eg varð að gef-
ast upp við Jiessi áform mín.
Siðan sneri eg inér að Halifax lávarði, en hann var
injög mikils mclinn i ílialdsflokknum og J>að jók mjög
á hæfni hans, að liann var utanrikisráðherra. Þecor utan-
rikisráðherra er gerður að sendiherra j)á undirsirikar
slíkt mikilvægi eniha'llis lians. AlJir háru virðingu fyrir
skaphöfn hans, en jx> sielti hann miklum mólbyr og and-
spyrnu vcgna ferils hans árin fvrir styriöldina. af liálfu
ráðherranna úr Verkamannaflokknum. líg vissi, að hon-
um var kunnugl imi ]>etta.
Þegar eg lagði ljetta lilhoð fvrir hann, sem var vissu-
lega enginn peisóiuÚegur frami fyrir liann, lét hann sér
i ægja að segja á sinn virðulega hátt. að hann mvn'di
starla í Jjiónustu tmids síns á hverjum Jjeim slað, ev hans
yrðu mest not. Til jjess að legfíjú enn mcjri álierzlu á
niikitvægi slarfs lians lcoin c<< því svo fyrir. að hann tæki
Juilt í störfum stríðsstiiiruarinúat’. hvenær se'u hann kæmi
heim í orlofi sínu. Þelta fyrirkomulag reyndisl nicð mi.kl-
um ágætum vefína mannkosa og reynslu Jjeirca, er hér
áttu hlut að máli og í sex ár samfleytt, bæði midir liinni
Jijóðlegu samsteypustjórn og cins verkamannastjórninni,
sinnti Halifax sendilieri’aembæltinu við vaxandi hróður
Vísir
gefur yður kost á aS lesa
margt, sem ekki er að
finna í öðrum blöðum.
VÍSIR
er eina blaðið, sem birtir
greinar og heilar síður
um heilbrigðismál.
VÍSIR
er eina blaðið, sem birtir
greinar og heilar siður
um tækmleg efni og
framfarir á því sviði.
VÍSIR
er eina blaðið, sem birtir
hinar stórmerku endur-
minningar Churchills.
VI SI R
er eina blaðið, sem leit-
ast við að birta fræðandi
og skemmtilegar grein-
ar, jafnframt greinum
um tæknileg efni og
mál, lieima og erlendis.
0g svo er
VÍSIR
fyrstnr með
fréttirnar.