Vísir - 13.01.1953, Blaðsíða 5

Þriðjudaginn 13. janúar 1953.
VÍSIR
í frönsku
byltingunni.
Það getur verið fróðlegt að
kynnast, forsögu ættarinnar
lítillega, og er þar til máls að
t'aka, er byltingin rnikla var
gerð í Frakklandi undir lok 18.
aldar. Meðal embættismanna
Loðvíks konungs 16. var maður
nokkur að nafni Pierre Samuel
du Pont de Nemours. Hafði
haW gegnt,, ipikil\|æga(
um embættum, og á •byltingur-
áiufíum hafði hann meira að
segja setið á þingi, og verið
jafnvel forseti þess um skeið.
Þegar áhlaupið hafði verið
gert á Tuileries-höllina þ. 10.
ágúst 1792, snerist hann á sveif
með konungi, og var þá ekki
að sökum að spyrja. Hann varð
að fara huldu höfði, en árið
1794, þegar blóðöldin var hvað
ægilegust, var hann tekinn
höndum og settur í fangelsi.
Hann hafði fyrirgert lífi sínu
með stuðningi við konung, en
svö snerust menn gegn
Robespierre, tóku hann af lífi,
og þá var du Pont látinn laus
eins og margir aðrir.
Hataður af
almenningi.
Þá lét hann aftur þjóðmálin
til sín taka, en þótti afturhalds-
samur, svo að hann var hataður
af alþýðu manna, sem gerði oíc
aðsúg að húsi hans. Svo varð
Bonaparte mesti valdamaður
Frakka, og sá du Pont sér þá
þann kost vænztan að halda af
landi brott. Afréð hann að fara
vestur um haf, og kom þang'að
á nýársdag árið 1801. Hann var
þá sextugur og ári betur.
Heim fyrir hafði hann hallazt
að stjórnarstefnu, sem vildi að
einungis einn skattur væri inn-
heimtur, einskonar jarðnæðis-
tollur, og ætlaði hann að vinna
þeirri stefnu fylgi í hinu nýja
heimkynni sínu. Af því varð þó
ekki, og' koma þær skoðanir
hans ekki meira við sögu.
Fyrirtækið
stofnað.
Sonur Piei-res var ekki að
hugleiða sömu vandamál og
faðirinn, heldur tók hann sig
til og stofnaði púðurverksmiðju
í bænum Wilmington í Dela-
! warefylki. Er heimkynni allra
i helztu verksmiðjanna og heiid-
) arfélagsins enn í því fylki.
1 Þessi du Pont hét Eleuthere, og
I hann var einn af þessum mönn-
um, sem allt virðist margfáld-
ást í höndunum á. Fyrirtækið
blómgaðist frá upphafi, og t. d.
lagði það Bandaríkjaher til nær
allt púður, sem notað var gegn
Bretum í stríðinu 1812, en þa
var Hvíta húsið í Washington
m. a. brennt til ösku.
Eleuthei-e var einnig barna-
karl mikill, og var það ekki
álgengt um Frakka. í þann tíð,
því að þá var það að verða
algengt í Frakklandi að eign-
ast aðeins tvö börn —í hjóna-
bandi að minnsta kosti. En
hann eignaðist fleiri dætur en
syni og yfirleitt virðast það
vera álög á þessari fjölskyldu,
að dæturnar eru fleiri en syn-
irnir, svo að du Pont-arnir
heita nú flestir öðrum nöfnum.
Málaferli gegn anðng-
nstn íjölskjldn heíms.
Bandaríkjastjórn reynfr að leysa upp félag,
sem er svo stórt að Kruppfélaglð er eins
®g peð vfð hllð þess.
Frrirrfæki þcss framleiða allt
frá pnðri íil f|örcfiia.
Mönnum kann að koma það
nokkuð á óvart, að í Bandaríkj-
nnum gilda talsvert strangari
lög varðandi myndun „félaga-
liringa“ en í Evrópulöndum.
Þó eru Bandáríkin land hinna
miklu auðfélaga, en við og við
tekur hið opinbera í taumana,
og höfðar mál, til þess að skipa
einhverjum hring að minnka
við sig, losa sig við dóttur- og
systurfélög. Er til dæmis ekki
svo iangt síðan, að eitt kvik-
myndafélagið var dæmt til þess
að láta sér nægja framleiðslu
kvikmynda og selja öll kvik-
myndahús, sem það átti víðs-
vegar um landið, en þau skiptu
mörgum hundruðum.
Nú er enn eitt slíkt nrál á
döfinni þar vestra, og að þessu
sinni hefur dómsvaldið ekki
ráðizt á garðinn, þar sem hann
er lægztur, því að mál hefur
verið höfðað gegn du Pont-fjöl-
skyldunni, sem talin er auðug-
asta fjölskylda heims. Svo
auðug er hún talin, að auðjöfrar
eins og Ford og Rockefeller eru
smákarlar við hlið hennar, og
í máli þ.ví, sem hér er um að
ræða, er um hvorki meira né
minna en sex milljarða doll-
ara að tefla.
Það getur verið erfitt að
gera sér fulla grein fyrir því,
hversu mikið auðmagn hefur
safnazt þar á fáar hendur —
í fjölskyldunni eru 186 manns,
talið frá hæruskotnum öldung-
um til hvítvoðunga — en þá
er að athuga. það, að grund-
völlur þessa auðs var lagður,
meðan allt var fullkom-
lega frjálst á sviði efnahags-
mála í Bandaríkjunum, því að
þar eru nú höft á ýmsimi svið-
um eins og víða um lönd.
Du Pont-fjölskyldan á fjölda
verksmiðja, og þær framleiða
sUndurleitustu hluti. Sumar
framleiða púður, aðrar vopn,
enn aðrar plast, þá koma
verksmiðjur sem íramleiða
nylon, gúmmí og' jafnvel fjör-
efni. Og er þá engan veginn allt
talið. En á sumum sviðum er
fyrirtækið þrautryðjandi, svo
sem við framleiðslu ýmissa
gerfiefna, t. d. nylons, en fjöl-
mörg önnur fyrirtæki hafa
leyfi til þess að nota einkaleyíi
þess á ýmsum sviðum. ~
færi í bága við einokunarlög
landsins.
Sámhéldni ó^‘; 1 '■*
hallárbý^gingar.' ’
Það þykir eitt af einkennum
du Pont-fjölskyidunnar, hvei su
Pierre Samuel du Pont
de Nemours.
samhend hún hefur verið á
undanförnum áratugum. Þar
hafa menn ekki rokið til að
skipta reytum látinna forfeðra,
heldur hefur verið aukið við
það, sem fyrir hefur verið. Með
vaxandi auði hefur ættin reist
margar fagrar byggingar í
Delaware-fylki, og eru þær
eftirlíkingar franskra halla, en
þær þykja fallegastar í Leiru-
dal.
En svo náði Roosevelt völdum,
og,eins og Hheodore nafni hans,
sem barðist allra forseta harð-
ast gegn hringunum, lagði hann
þeg'ar til atlögu við du Pont-
fyj-irtækin, enda höfðu fram-
kvæmdarstjórar þess verið
harðsnúnir andstæðingar hans
1 kosningabaráttunni 1932.
Hann hafði að vísu í mörgu að
snúast í fyrstu vegna krepp-
unnar, sem var í hámarki, þeg-
ar hann var kosinn, en á öðru
ári valdatíma síns lét hann til
skarar skríða. Hann gaf dóms-
málaráðuneyti sínu fyrir-
skipun um, að hafin skyldi
rannsókn á viðskiptaháttum du
Pont-fjölskyldunnar.
Fjölmennt til
Washington.
Rannsóknin stóð yfir mánuð-
um saman, og meðan á henni
stóð flykktust menn du Pont-
fjölskyldunnar til Washington,
þar sem þeir og konur þeirra
tóku ærinn þátt í samkvæmis-
lífinu. Iféldu þeir margar dýrð-
leaai- veizlur og buðu þangað
fyrirmönnum borgarinnar, og
við einn dansleikinn, sem þeir
efndu til, var Franklin D.
Roosevelt yngri. Kynntist hann
þar ungri stúlku, Ethel du
Pont, og þetta var alveg eins
og í ævintýri, því að afkomend-
ur hinna áköfu andstæðinga
felldu hugi saman.
Foreidrum og .ættingjum
leizt þó ekki á blikuna, og var
stúlkan send í ferðalag til þess
að „jafna sig“, en þegar hún
kom aftur, var ástin jafnheit,
og áður, og árið 1937 gengu þau
i hjónaband, sem entist í 12
ár.
En du Pont-málið var
„geymt en ekki gleymt“, því
að árið 1944 lét Roosevelt enn
til skara skríða, þrátt fyrir
mægðirnar, og gaf skipuij um,
:að' fannsókn skyldi hafin. á ný.
Átti nú að ganga úr skugga um,
hvort du Pont-fyrirtækið
væfi eltki orðið' of1 stórt 1 og
Mikið að gera.
Roosevelt lifði það ekki, að
komizt yrði að niðurstöðu í
rannsóknum þessum, því að
það var ekki fyrr en á síðasta
ári, að lögfræðingar dómsinála-
ráðuneytisins — eða ákæranda
hins opinbera — voru tilbúnir
til að fara í mál. Þeir hafa
þurft að athuga afstöðu hundr-
aða fyrirtækja innbyrðis, til
þess að geta gert sér grein
fyrir því, hvernig allt er í
pottinn búið, og grafast síðan
fyrir um það, hvort og hvernig
lög hefðu verið brotin.
Hvernig sem málið fer,
verður du Pont-fyrirtækið
ekki að velli lagt, en ef dómur
fellur gegn því, verður senni-
lega um það að ræða, að það
verði klofið í mörg smærri fyr-
irtæki, sem mega ekki hafa of
náið samband sín á milli eða
samvinnu.
jr
Islenzkur ballett í
Þjóðleikhúsinu.
Frnmsýniiig á
fösíudag.
Næstkomandi föstudag verð-
ur frumsýndur íslenzkur ball-
ett í Þjóðleikhúsinu, gerður við
kvæði Jónasar „Eg bið að
heilsa“.
Guðlaugur Rósinkranz Þjóð-
leikhússtjóri skýrði fréttamönn-
um frá þessu í fyrradag, og gat
í. því sambandi um ósk þá, er
hann hefði lengi borið í brjósti,
að fluttur yrði ballett við Þjóð-
leikhúsið. Síðan hefði það verið
gert, eins og kunnugt er, við
hinar beztu undirtektir, en nú
hefur Erik Bidsted ballettmeist-
ari gert ballett við kvæði Jón-
asar „Eg bið að heilsa“. Hafði
Guðlaugur Rósinbranz hug-
kvæmzt, hvort ekki væri vel til
fundið að gera ballett um þetta
hugstæða efni.
Karl O. Runólfsson tónskáld
hefur samið tónlistina, en uppi-
staðan í henni er hið fag^a lag
Inga T. Lárussonar, sem hvert
mannsbarn kannast við.
Leikendur í ballettinum, auk
Erik Bidsteds ballettmeistara
og Lise Kjærgaard konu hans,
verða þau Baldur Hólmgeirs-
son, Sigríður Ármann, Guðný
Pétursdóttir og ' Irmy Toft.
Ævar Kvaran flytur sjálft
kvæðið, en tuttugu manna
hljómsveit undir stjórn dr. Ur-
bancic flytur tónlistina. Magnús
Pálsson hefur séð um leiktjöld-
in.
Yfirhafnir hverfa
Laust fyrir miðnættið í gær-
kveldi kærðu tveir menn yfir
því við lögregluna að yfirhöfn-
um þeirra hefði verið stolið þá
um kvöldið, meðan þeir voru
í veitingastofunni að Þórsgötu
1.
Var þarna annars vegar um
kuldaúlpu, en hins vegar um
frákká að ræða. Mál þetta er
í rannsókn.
í nótt voru tveir ölvaðir menn.
handteknir, báðir grunaðir um
þjófnað. Þeir voru settir í
fangageymsluna.
Aflmikill hreyfiU
í smíðum.
Washington (AP). — Flug-
herinn er að láta smíða fyrir
sig þrýstiloftshreyfil, sem verð-
ur einn hinn aflmesti í heimi.
Er gert ráð fyrir, að stærsta
flugvél ameríska flughersins
geti flogið með meira en 950
km. hraða á klst., er hún hefur
verið búin slíkum hreyflum,
sem íramleiða allt að 15,000
punda þrýsting.
IWUVWiftíVWUVVVUVWWVUWWWiflJVyW^VVWVWVVVWW
KVÓl.ÐjtMkm.
HIN SÍÐARI ÁR hefur það
allmjög tíðkazt, að íslenzkir
menn hafi gerzt til þess að
semja danslög ýmisleg, og er í
rauninni ekki nema gott eitt
um það að segja. Vitaskuld fer
ekki verr á því, að íslendingar
vindi sér í dansinn undir lög-
um, sem hér hafa verið samin
en aðfluttri danshljómlist, frá
Bandaríkjunum, Bretlandi eða
Þýzkalandi. Hitt er svo annað
mál, að misjafnlega tekst til um
þessa hluti, eins og fleiri, sem
á byrjunai’stigi eru.
♦ Nú vill svo til, að íslenzkt
mál lýtur öðrum og
strangari bragreglum en t, d,
enska, leyfir ekki jafn-ótak-
markaða notkun ,,slang“-yrða
og hinar stærri þjóðtungur, og
því ber að fara varlega í þýð-
ingu eða samningu danslaga-
texta á okkar máli. Mætti það
æra óstöðugan, ef hér yrði rak-
in einhver þeirra fáránlegu
missmíða, sem eru og hafa verið
á vörum íslenzkra æskumanna,
er þau raula undir dansi. Og
auk þess er það kunnara. les-
endum mínum af útvanpú ög
grammófónplötum en að á það
sé bætandi, hve skopleg og
smekklaus sum ljóðin._erU,, sem
danslagasöngvarar okkar
,,skemmta“ mönnum með á
laugardagskvöldum.
♦ Látum það allt vera, en
snúum okkur að öðru.
Tökum nöfnin á sumum dans-
lögunum. Á laugardag heyrði
eg lag, sem eg heyrði ekki betur
en að héti „Réttasamba“.. —
Lagið er sennilega hvorki betra
né verra en gerist og gengur
um þesskonar tóhsmíðar hér,
en einhvern veginn orkai' þetta
fáránlega á mann: Réttasamba,
Allir kannast við rétt.ir og það,
sem þar gerist, og pkkur er líka
nokkurn veginn ijóst, hvaðan
samba er upprunnin, og þá
finnum við líka, hve fráleitt
þetta er. Hvað finnst ykkur um
„Verbúðarumbu“?
♦ Ef danslagasmiðurinn
hefði búið til „gamlan
dans“. og nefnt hann „Rétta-
ræl“, þá finnst mér það hefði
getað staðizt, og þá hefði „Ver-
búðapolki“ verið í góðu lagi.
Ef til vill er þetta hótfyndni
hjá mér, en það er nú samt
svona. „Síldarplanstangó"
hljómar' t. d. verr enp.Síklar-
plansyalsinnt1, ' og „Lækjar-
torgsvalsinn" er áreiðanlega
betur til fundið en t. d. „Laikj-
aiStorgsrumbanffÞöitt-•>'"• ; •
ThS, ,