Vísir - 15.07.1953, Blaðsíða 5

Miðvikudagirm 15. júlí 1953.
VlSIR
VIÐSJA VISIS:
Mark Kashams er triíar-
bandalag með 5 millj. her.
Harsn ræður llfi f|ölda
manna I Iran.
„Fyrst skal frægan telja —
Mossadegh“, — mundu flestir
segja, ef um þá menn væri rætt,
sem gnæfa yfir fjöldann í
Persíu. i
Þeir, sem kumiugastir eru!
málum, mundu þó segja, að
Kashani væri fremstur allra
þar, og á þá leið fórust orð
merkum Persa um hann nýlega.
Mullah Kashani hefur ekki
lagt stund á, að láta mikið á sér
bera, hann hefur lengstum verið
þar sem skugga ber á, en fyrir
nokki'u kom hann fram í dags-
ljósið sem maðurinn að baki
Mossadeghs, sá, er valdið hefur,
maðurinn sem hafði látið hina
Hiohammeðönsku þjóðernis-
sinna sína bevgja persneska
herinn og grafa undan valdi
keisarans. „Eg get kallað sam-
an milljón manna til þess að
foerjast fyrir hvaða máli sem
er,“ er haft eftir Mullah Kas-
liani, sem er hvorttveggja í senn
prestur og stjórnmálamaður.
Eftirfarandi atriði munu
varpa nokkru ljósi á sögu
Mullah (kennimannsins) Kas-
hanis í stuttu máli:
Rak Quavam Sultaneh
frá völdum.
Hópur stríðhærðra, þögulla
manna beið við luktar dyr, en
augu þeirra leiftruðu af áhuga.
Loks opnuðust dyrnar hægt.
Gráskeggjaður maður, lítill
vexti, kom í ljós. Rödd hans
var ekki styrk og honum lá lágt
rómur, en það var ekkert veik-
leikamerki á skipunum hans.
Rólega sagði hann þeim að fara
til bænhúsanna í Teheran og
boða byltingu gegn stjórn
Quavam-es-Sultaneh, leiguþýja
hinna „brezku hunda“.
Þannig nær Kashani til þús-
undanna, sem flykkjast til bæn-
húsa Mohammeðstrúarmanna,
og til þeirra, sem nema islamsk
fræði og búa í bænhúsunum.
Þegar Quavam var neyddur til
að biðjast lausnar hafði Mossa-
deghs látið sína menn undirbúa
allt, og að því búnu kom hann
sjálfur eða Fatemi til húss
Kashanis, og þar næst voru fyr-
irskapnir gefnár frá bænhúsun-
um um að hefjast handa, og
afleiðingin varð óeirðir og
blóðsúthellingar.
Kraftaverkamaðurinn.
Kashani er kennimaður sem
fyrr var sagt, Mullah er sá sem
boðar mohammedanska trú, en
haiin ber einnig trúartitilinn
Ayatollah, en þann titil ber að
eins sá, sem „guð lætur vinna
kraftaverk“. Þarf engurn getum
að því að leiða hverjum auguin
öfgafullir Mohammeðstrúar-
menn í Persíu (Iran), Irak,
Libanon og Sýrlandi og víða líta
Kashani. Hann er kraftaverka-
maður af guðs náð í þeirra aug-
um, en fyrir sjónum vestræmva
manna? fer:hárln' 'Sém’ííónguló, eé
spinnui' svika- óg’ k’læk'javef,
þar sem hann situr á gólfá-
breiðu, með krosslagða fætur,
klæddur hvítum og svörtum
kuflum, umkringdur aðdáend-
um sínum. Hann gortar af því,
að hann hafi örlög Persíu í
hendi sinni.
Hann var fæddur í Kashan-
héraði og kennir sig við það.
Hann er nú 68 ára að aldri.
Faðir hans gerði tilraun til þess
að hrinda af stað „heilagri
styrjöld" gegn Bretum í Irak.
Það var í heimsstyrjöldinni
fyrri. En faðir hans féll og síð-
an hefur Kashani hatað hina
„bi-ezku hunda“, en svo nefnir
hann jafnan Breta. —- Sjálfur
var Kashani dæmdur til lífláts
í Irak 1919 fyrir andbrezka
starfsemi. Ilann flýði til Persíu.
Þar var hann útlægur ger fyrir
að berjast gegn Reza keisara,
— föður núverandi Persakéis-
ara — en Reza vildi koma á nú-
tímaskipulagi í landinu.
Afturhvarf til
fyrra lífernis.
Síðan hefur hann verið fang-
elsaður þrisvar, tvívegis að ^
skipun Quavam, og tvívegis ger ’
útlægur (í annað skiptið af
völdum Quavams).
Mohammeðanskir öfgamenn
hafa fagnandi aðhyllst stefnu
hans. Hann boðar m. a.:
♦ Afturhvarf til lífernis
samkvæmt trúarkenningu
Mohammeðstrúarmanna, eins
og þær voru áður boðaðar —
og stranglega framfylgt.
Hann vill því afnema þau
réttindi, sem konum hafa
verið veitt. (Sjálfur hefur
hann 4 aðal eiginkonur, auk
annara, og á, að því er talið
er, 36 börn).
♦ Að stofna skuli trúar-
legt bandalag Mohammeðs-
trúarmanna, sem hefði
jafnvægis valdaaðstöðu í
heiminum. Hann er þeirrar
skoðunar, að reka skuli alla
útlendinga úr landi, og eins
og deilan um olíuna var not-
uð til þess í Persíu, megi
nota framleiðslu annara
mohammeðanskra landa til
þess, svo sem baðmull,
gúmmi, og einnig með því að
vekja deilur um herstöðvar
og neita um þær. Hann talar
um að stofna 5 milijóna her,
til þess að eyðileggja áform
stórveldarma ef til stríðs
kemur, með því að ganga
með leynd í aðra heri, neita
að berjast og hindra starf-
rækslu herstöðva, — allt
eftir því sem bezt hentar.
Bandamaður nazista
og kommúnista.
Kashani á sér skuggalega
bandamenn. Hann hefur náið
samband við stór-muftann af
Jerúsalem, og Mohammeðanska
bræðralagið, sem eitt sinn ’
hugðist velja hann forsetá sinn. ]
Árið 1941 bruggaði hann ásamt'
Franz Meyer, nazistiskum er-!
indreka, að „opna hlið Persíu
fyrir þýzkri innrás“. Þar til
fyrir einu ári hafði hann sam- '
vinnu við hryðjuverkafélagið
Fadayan Islam, sem lét myrða
Ali Razmara, forsætisráðherra, (
sem var vinveittur vestrænu
þjóðunum. Maður sá, sem gerði
tilraun til að drepa núverandi
keisara 1949, hafði notið fyrir-
greiðslu Kashanis til þess að fá
fréttaritara-skírteini, en til-
ræðismaðurinn hafði falið byssu
sína í ljósmyndavél blaðaljós-!
myndara. Hann hefur eigi alls (
fyrir löngu þegið f járstuðning
írá Ráðstjórnarríkjunum og j
hann hvatti til stuðnings við ;
Stokkhólms friðarávarpið. Hann
hefur látið sína menn vera
samherja hinna bannfærðu
kommúnista, en á laun gefið í
skyn, að hann ætli sér að bæla
niður alla starfsemi hinna nýju
kommúnistisku bandamanna
sinna. I
Kashani, hinn bláeygi, grá-
I
I
Alltaf nóg af
ilmvatni. I
skeggjaði smávaxni öldungur,
er maður ræðinn og glaðlegur í
viðmóti. Hann ber jafnan á sér
birgðir smáglasa með ilmvatni,
sem hann gefur óspart gestum
sínum, og virðast ilmvatns-
birgðir hans aldrei þrjóta. Þeg-
ar heitast er á sumrin í Teheran
flytur hann sig til landseturs
síns 15 km. norðar uppi í Elb-.
urz-hæðunum, þar sem svalara
er. Þar situr hann við lítinn læk
í garði sínum, handleikur sitt
mohammeðanska talnaband —-
og hugleiðir næsta leik sinn á
taflborðinu.
Á laugardag hófust Mozart-
hátíðarhöldin í Wúrzburg í
Þýzkalandi. Standa þau í hált-
an mánuð.
Tyrkir, er fluttu inn korn fíí
ársins 1950, eru nú. 5. mestu
kornútflytjendur hejms,
65 ára í dacj ;
Alexander Jóhaimesson,
prófessoi.
Það sést sjaldnast á svipnum, hvað Kashani hugsar,
Bækur greina svo frá, að
prófessor Alexander Jóhannes-
son Háskólarektor sé 65 ára í
dag. Mun því eigi verða í móti
mælt. Hann hefur því náð þeim!
áfanga aldurs, er íslenzkum ^
embættismönnum er vitaður til
að draga sig í hlé frá ríkis-!
þjónustu og setjast í helgan
stein, ef svo mætti verða. En
hver sem þekkir prófessor
Alexander, hið óbilandi starfs-
þrek hans, andlegt fjör og á-
huga, hann mun ekki láta sér
til hugar korna, að hann láti
áratöluna eina skera úr uin
starfsháttu sína eða athafnir.
Þar mun orka ráða, en eigi
aldur.
í meira en hálfan fjórða
áratug' hefur prófessor Alex- j
ander verið þjóðkunnur maður, j
í fyrsta lagi sem kennari við
æðstu menntastofnun þjóðar-
innar, í öðru lagi sem afkasta-
mikill vísindamaður í fræði-
grein sinni og loks sem fram-
kvæmdamaður á ýmsum svið-
um og forvígismaður nytjamála
bæði innan Háskólans og utan.
Prófessor Alexander varð
magister í þýzkum fræðum við
Khafnarskóla árið 1913. —
Tveim árum síðar varði hann
doktorsritgerð í Halle í Þýzka- j
landi um Meyna frá Orleansj
eftir þýzka stórskáldið Schiller.
Sama ár hvarf hann heim og
gerðist einkakennari við Há- J
skóla íslands í íslenzkri og
germanskri málfræði. Árið 1925
varð hann docent, en prófessor
ordinarius árið 1930. Allan
þann tíma, sem hann hefur
starfað við Háskólann hefur
hann kennt málfræði, og eru
allir þeir, sem útskrifazt hafa
úr norrænudeildinni frá upp-
hafi, nemendur hans í þeirri
grein. Sjálfur hefur hann sí-'
aukið þekkingu sína og fært út
kvíarnar á sviði hinna hærri
málvísinda, einkum saman-
burðarmálfræðinnar, og hafa
nemendur hans óspart notið
þess. Eru kennslugreinar hans
fyrst og fremst málfræði ís-
lenzkrar tungu og germanskar
forntungur, en auk þess lestur
og skýringar dróttkvæða. —
í þessum greinum opnast hin-
um lærða málfræðingi alls
staðar vegir til að bera saman
ýmsar tungur og rekja uppruna
og skyldleika orðanna allt til
rótar, til hins indóevrópska
frummáls, er talað var, áður en
tungur greindust. Vér minn-
umst enn þeirra kennslustunda,
er dr. Alexander, en svo nefnd-
um vér hann ávallt nfemendur
hans, leiddi oss sér við hönd
um víðar lendur tungunnar,
unz orðin urðu gagnsæ og
merking þeirra blasti við ljós
og skýr. Víða var við komið
og margt að skoða. Hugurinn
fylgdi hinum víðförla leiðsögu-
manni á vit löngu horfinna lýða
og kynntist siðum þeirra og
mennmgu, eins og hún birtist í
orðunum, sem þeir báru sér á
tungu. Vér skynjuðum hið
mikla samband milli þess, sem
yar,, og þess, sem fer, t.engslin
miklu milli tungu og menningar
þjóða. Þannig liðu kennslu-
stundirnar oftsinnis, án þess að
vér vissum af. Hin svipþurra
ásýnd málfræðibókanna hým-
aði öll og varð jafnvel vin-
gjarnleg í augum bókmennta-
og sögusérfræðinganna á þeim
stundum, hvað þá í augum
þeirra, sem höfðu málfræðina
að sérgrein og meira kunnu.
í nánu sambandi við kennslu-
starf prófessors Alexandei's í
Háskólanum standa hin miklu
ritstörf hans og vísindastörf á
sviði íslenzkrar og germanskrar
málfræði, enda eru fyrstu bæk-
ur hans um þau efni ritaðar
sem kennslubækur, að minnsta
kosti öðrum þræði. Svo er um
rit hans Frumnorræna málfræði
1920, sem er brautryðjanda-
verk í sinni grein, gefin út á
þýzku þremur árum síðar, og
íslenzka tungu í fornöld 1923—
24, er notuð hefur verið síðan
sem kennslubók í norrænudeild
Háskólans. Á næstu árum rak
hvert ritið annað, þar sem hann
tekur til meðferðar ýmsa þætti
íslenzkrar málfræði: Hugur og
tunga 1926, Die Suffixe im Is-
lándischen (Viðskeyti í ís-
lenzku) 1927, Die Komposita
im Islándiischen (Samsett orð
í íslenzku) 1929 og Ðie Media-
geminata im Islándischen (Tvö-
földuð eða lengd linhljóð(bb, dd,
gg) í íslenzku) 1932. Eftir þessa
lotu verður langt hlé, því að
árið 1930 hófst prófessor Alex-
ander handa um það stórvirki
að semja upprunaorðabók is-
lenzkrar tungu, harla tímafrekt
verk og vandasamt, sem ekki
var á neins íslenzks manns færi
annars en hans, Við þetta starf
hefur hann stöðugt fært út
rannsóknarsvið sitt og aukið
þekkingu sína á enn fleiri
tungumálum, ekki aðeins innan
hins indóevrópska málaflokks,
heldur einnig kynnt sér ýmsar
„óskyldar“ tungur. Jafnframt
hneigðist hugur hans meira og
meira að því að grafast fýrír
sjálfan uppruna tungumálanna,
géra sér grein fyrir því, hvernig
mál varð í öndverðu til. Eru
EDWIN ARNASON
UNDARGÖTU 25 »ÍMi 574»