Vísir - 22.03.1954, Blaðsíða 5

Mánudaginn 22. marz 1954.
VÍSIR
TH. SMITH:
t
Pt-eH ttnifitda.ójniðu/'/hH.
Síðast var eg á „Keflavík" með
Kristjáni skipstjóra Bjarna-
syni, bróður Markúsar, skóla-
stjóra Stýrimannaskólans. —•
Loks fór eg til Noregs að sækja
þangað fore-and-aft, eins og
sú skipategund var kölluð. Skip
þetta hét „Vinefred" og sóttum
við það til Stafangurs, Sveinn
Sigfússon á Norðfirði átti það.
Við vorum 16 sólarhringa frá
Stafangri til Hafnarfjarðar,
f.engum aftakaveður á leiðinni,
og lágum sex daga „til drifs“
í Norðursjó. En allt gekk þetta
vel.
sjómaður fyrir alvöru og ganga
á Stýrimannaskólann, en ekki
varð þó af því, einkum vegna
þess, að systir mín, sem hér bjó,
vildi það ekki með nokkru móti.
Eg hafði ekkert að gera fram
Dagblöðin birta frásagnir af ýmsu því, er gerist í bænum,
eða annars staðar og fréttnæmt þykir. Stundum má lesa fregn-
ir af bifreiðarslysi, húsbruna, nýjum mannvirkjum og þar fram
eftir götunum, og stundum fylgja þeim myndir, sem e. t. v.
hafa verið teknar þann sama dag. Til þess að breyta venju-
legri ljósmynd í það form, að unnt sé að prenta hana í dag-
blaði þarf sérþekkingu og ýmislegan útbúnað, en hann er
að finna í prentmyndagerðum. Án þess háttar fyrirtækja væru
blöðin ekki það, sem þau eru í dag, og hætt er við, að les-
endur myndu fussa og sveia, ef aldrei sæist mynd í dagblöðum
bæjarins af einhverri blómarósinni, glímukónginum, skák-
meistaranum, frambjóðandanum við kosningar, nýsköpunar-
togara, áburðarverksmiðju, brosandi barni að gefa önd á
Tjörninni, eða einhverju því, sem vekur athyglina eða gleður
augað. Prentmyndagerðir eru sem sagt ómissandi liður í starf-
semi hvers dagblaðs, tímarits og raunar flests þess, sem út kem-
ur prentað í landinu.
Prentmyndagerð á íslandi er ekki gamall atvinuvegur, ekki' að vertíð, og tók því til við
nema hálfs fjórða áratugs. f dag vita allir blaðamenn, prent- annað.
myndagerðarmenn, prentarar og aðrir, srm koma nálægt ein-
hverri útgáfustarfsemi, að brautryðjandinn í þessari sérgrein
heitir Ólafur J. Hvanndal, sem fyrir skemmstu átti 75 ára
afmæli, og var maklega minnzt með ýnisum hætti. Ólafur
Hvanndal er það, sem Bretinn myndi kalla „Grand Old Man“
síéttar sinnar. Hann ruddi erfiðleikunum úr vegi í upphafi,
jafnaði brautina fyrir þá, sem á eftir komu, þrátt fyrir marg-
háttaða og ótrúlega erfiðleika, eins og drepið verður á í þess-
um þætt.
Hálfáttræður maður er enginn unglingur, og margur skyldi
ætla, að Ólafur Hvanndal kysi helzt að sitja á friðarstóli í ell-
inni og horfa yfir farinn veg, langan og torsóttan. Svo er þó
ekki. Enn er hann við eftirlit í prentmyndagerð sinni, og um
daginn kom.hann til mín til stundarrabbs, og þetta sagði hann
við mig:
vinnu hjá manni einum, sem en það yrði of langt mál að út-
hafði keypt „patent“ hjá skýra, hvernig eg fór að þessu
Carlsen til þess að steypa prent- öllu, en einhvern veginn gekk
myndir með fjöldaframleiðslu- það nú samt. Fyrst var fjarska
aðferð. Kenndi eg Þjóðverjan- lítið að gera hjá blöðum og
um þetta, og vildi síðan halda bókaútgáfum, en brátt fóru að
áfram að vinna þarna, en koma auglýsingar og manna-
við prentmyndagerð, en þá
var mér sagt upp, — engin
þörf fyrir mig lengur, og þóttu
mér þetta heldur lúalegar að-
farir. Frá Berlín fór eg til
Leipzig og komst að hjá stór-
fyrirtækinu Brockhaus, sem
rak prentmyndagerð, stórfellda
bókaútgáfu, t. d. lexikonið
fræga. Hjá Brockhaus vann eg
í heilt ár fyrir sæmilegu kaupi.
Eg komst fljótt upp á lagið með
myndir, teikningar og fleira
smávegis. Eg var einn fyrstu
árin, fekk svo lærlinga, sem
heltust úr lestinni, en loks kom
einn til mín, sem hélt áfram,
árið 1925, Helgi Guðmundsson,
sém nú rekur eigin prentmynda-
gerð, sem áður var Leiftur. Á
sínum tíma gerði eg teikningu
af krónuseðlunum, sem hér
voru í umferð um tíma. Sú
I teikning er varðveitt í safninu
að tala þýzku, og tala hana hér. Svo dafnaði fyrirtækið, og
sæmilega enn í dag. | hafði loks 7 menn í vinnu. Eg
rak einu prentmyndagerð bæj-
Heima á ný. I arins í 18 ár,en nú eru þær víst
' f jórar.
Frá Leipzig fór eg heim um|
Kaupmannahöfn og kom upp TU Akueyrar
Mig langaði til þess að verða með j)Ceres„ vorig ign Þá
setti eg prófmyndir á iðnsýn-
Eg er fœddur 14. marz árið ^ ugir voru vanir að segja, að ekki
1879, og átti þess vegna 75 ára. vœri bein í sjó, ef hann kom
■afceii fyrir skemmstu. Mig lang-
■ar til þess að geta þess hér, að
samferðamenn mínir sýndu mer
ýmsan sóma þann dag. Prent-
myndasmiðafélag íslands gaf
uiér forkunnar gott gullúr, á-
letrað, með festi, en prent-
myndasmíðameistarar silfurbú-
inn staf með fangamarki mínu,
mikinn kjörgrip, og vil ég nota
tœkifœrið að senda þeim kveðju
mina og innlegt þakklœti
En við skulum halda á-
fram. Eg fœddist að Þara-
völlum í Innri-Akranes-
Jireppi í Borgarfjarðarsýslu. —
Foreldrar mínir voru Jon Ólafs-
son, bóndi þar, œttaður úr
Lundarreýkjadal, og Sesselja
Þórðardóttir frá Innrahólmi i
Innri-Akraneshreppi Til sex eða
fisklaus að landi. Aldrei urðum
við fyrir slysum í þessum veiði-
förum, og margar góðar endur-
minningar á ég frá þessum ár-
um, er maður sat með handfœrið
Húsasmiðurinn.
Eg fór að læra húsasmíði hjá
Samúel Jónssyni húsasmíða-
meistara, föður próf. Guðjóns
fyrrum húsameistara ríkisins.
Eg fékk sveinsbréf eftir 1%
ár hjá honum, og meðan eg var
undir hans handleiðslu var eg
fenginn upp á Akranes til þess
að smíða þar hús upp á eigið
eindæmi, en með hans sam-
þykki. Eftir að eg var útlærður
fékkst eg við húsasmíðar á
Akranesi, en lagðist veikur í
taugaveiki, og var einangraður.
Eftir hálfan mánuð fékk eg
lungnabólgu í ofanálag, og var
lát mitt sagt í Reykjavík. Eftir
hálft ár eða svo sást eg á götu
— illu heilli.
j Akureyringar höfðu sótt það
fast, að fá mig norður og setja
inguna 1911 og fekk fyrstu
verðlaun, silfurpening og skjal,
en hvorttveggja er týnt, — því þar upp prentmyndagerð. Eg
miður. Þá reyndi eg eins og eg lét til leiðast, sem aldrei skyldi
gat að koma upp prentmynda-
gerð, en tókst ekki. Segja mátti,
verið hafa, og fluttist norður
árið 1949. En flest brást, þegar
að ýmislegt vantaði til þess. Eg (til átti að taka, og lágu til þess
var húsnæðislaus, hér var ýmsar orsakir. Við gengisfell-
vatnsleysi, rafmagnsleysi og inguna drógu menn að sér
peningaleysi. Eg gekk á milli höndina um bókaútgáfu, og
manna til þess að reyna að' „Samvinnan“, sem hefði orðið
koma upp hlutafé og fekk að mér mjög mikilvæg, var flutt
lokum fimm menn til þess að suður. Við þetta tímarit hafði
lofa 300 krónum á mann, en' eg ávallt haft náið samstarf
þétta hrökk ekki tll. Þá var allf frá upphafi þess árið 1931,
heilsan tekin að bila, ög um og mitt starf studdi það í upp-
haustið fór eg á Vífilsstaða- vexti þess, ef Svo mætti segja.
hælið. Eg var í útréttingum all- En nú var „Samvinnan“ flutt
an daginn sem eg fór, og gekk suður árið 1950, án þess, að eg
suður eftir um kvöldið. Var væri látinn vita fyrr en á síð-
þá hitalaus. Eftir þrjá mánuði ustu stundu, og ekkert kom í
labbaði eg aftur til Reykjavík-
ur, en hafði þá háan hita. En
þetta lagaðist, enda hafði eg
aldrei smit. Hins vegar komu
margir til Vífilsstaða á mínu
reki, sem dóu þar löngu síðar.
í Reykjavík, og þótti mörgum. Svo fór eg aftur að smíða hús,
skrítið að sjá mig, kvikan ná-
á lygnum firðinum og beið eftir *nn' -®n eS hafði lélega aðbúð í
að hann biti á. Eg minnist þess,
veikindunum, komst aldrei
að einu sinni var ekki unnt að sjúkrahús, og missti auk þess
róa, vegna hvalavöðu, sem var > vinnu heilt sumar. Eg var húsa-
i
firðinum. Þetta var óhemju i smiður til ársins 1908 og smíð-
hvalamergð, sem sótti inn fjörð-
inn, — sennilega hefur verið
síldarganga þar. Þarna voru
ýmis stórhveli, búrhveli, steypi-
reyður og fleiri slikir „stórfisk-
ar“, sumir sögðu nauthveli.
Mér eru minnisstœðir gosstrók-
arnir upp gf hvölunum ilogninU
á firðinum. ’i
Þegar ég var um tvítugt misti
ég móður mína og hcetti
sjö ára aldurs bjuggum við að faðir minn að búa, og eg fluttisl
til Reykjavíkur. Það var um
aldamótin. Eg haföi áður verið
á skútum á vertíðum, og þegar
eg kom til Reykjavíkur réði eg
mig á skútu, enda vanur hvers
kyns sjómennsku,
Þaravöllum, en fluttumst þá að
Kjalardal í Skilamannahreppi,
en þar átti eg heima í ein tvö
ár. Síðan fluttum við að Galta-
vík í sama hreppi. — Bærinh
stendur við lengsta og fegurstq,
fjörð íslands, Hvalfjörð, en
framundan er Galtavíkurdjúp
en þar mun vera mesta
dýpi í firðinum. Þar ólst
eg upp og dvaldi til
tvítugs, stundaði alla algenga
sveitavinnu, en sótti sjó jafn-
framt, fyrst með föður mínum
á tveggja manna fari út á Hval-
firði. Ekki var langt að róa,
ekki nema stundarfjórðung eða
svo, eða út á tœplega miðjan
fjörð. .
Faðir minn var mesta aflaklá,
Segðu mér
eitthvað frá
sjómennskutíð Tnnni.
Fyrsta skútan, sem eg var á,
mun hafa verið „Björn“ af
Akranesi, sem Böðvar kaup-
maður Þorvaldsson átti. Þá var
eg á kútter „Hildur“, sem
Ásgeirsverzlun átti. Þá var eg
á „Sturlu“, sem Sturlubræður
áttu, ennfremur á kútter „Guð-
serh-
aði þó nokkur hús, m. a. húsið
á horni Skólavörðustígs og Óð-
insgötu, ennfremur hús í Kefla-
vík, á Miðnesi, í Hafnarfirði og
á Akranesi. Jafnframt hafði eg
lært skiltagerð af eigin ram-
leik og skar út skilti á jullur
og skip. Þá málaði eg skilti og
skar út til annarra nota, og. er
eitt skiltið eftir mig enn við
lýði, en það er á Baðhúsi
Reykjavíkur, en það gerði eg
árið 1907, og hefir það því enzt
sæmilega.
. ..... ■ ...... .i
Á Hafnarslóðum
og í Berlífi.
Haustið, 1907 skrapp eg til
Iiafnar og gekk á teikniskóla
og fékk þar tilsögn í gull-Iagn-
ingu og gler-etsningu, þ. e. a. s.
gera myndir eða letur á gler
með sýrum. Heim kom eg árið
eftir, og rak þá einnig skilta-
gerð. Næsta haust fór eg aftur
til Hafnar á teikniskóla, en
hafði hug á að læra prent-
myndagerð. Lengi vel gat eg
þó ekki komizt að, en loks fékk
eg vinnu hjá Hjálmari Carlsen
og vann hjá honum árlangt. Þá
for eg til Berhnar; og þar tók
en sneri mér svo að heildsölu,
og fekkst við hana í ein 3—4
ár, hagnaðist svo, að eg gat seít
upp prentmyndagerð mína árið
1919, og við þau störf hefi eg
verið síðan.
Lítið að gera
í byrjun.
staðinn. Eg hefði aldrei farið
norður, ef eg hefði vitað, að
hætt yrði að prenta „Samvinn-
una“ þar. Samt var eg á Akur-
eyri og fór þaðan nauðugur í
ársbyrjun 1952. Svo setti eg
upp prentmyndagerð á nýjan
leik á Smiðjustíg 11 A, en áttí
við óvenju mikla erfiðleika að
stríða, enda heilsutæpur eftir
slys, er eg varð fyrir bifhjóli.
Tafðist uppsetning prent-
myndagerðarinnar um marga
mánuði af þeim sökum. — Og
nú er eg sem sagt aftur byrjað-
| ur á prentmyndagerð í
Reykjavík, en set varla fleiri á
í fýrstu voru verkefnin ekki1 stofn úr þessu.
mörg. Þá var það, að aðstæður
□
Hér hefir aðeins verið stikl-
allar voru hinar erfiðustu.
Kkkert rafmagn og, lítið vatn.
Eg notaði dagsbirtuna og sól- að á stóru í langri og að mörgti
ina, meðan hennar naut við, leyti merkilegri sögu. þessa
Þrát-t fyrir háan aldur kemur Ólafur Hvanndal daglega ,-í
v- .; •prentmyndagerð sína og hefur þar yfirunisjón. , ;
Ljósm. f.Ttomsín,
/