Vísir - 10.08.1954, Qupperneq 5

Þriðjudaginn 10. ágúst 1&54.
VÍSIB
Efelgi VaHýsson
Sagnfræði, grúsk og draumar
Fohls gagnfrædaskólakeiinara
í New York.
Einkennileg tilviljun má telja
- það, að- tvö af dagblöðum vor-
v um birtu nýskeð all-langar rit-
. gerðir um Vínlandsferðirnar
l fornu Qg rannsóknir á þeim vett
vangi.. Hefur þó verið harla
: hljótt á þeim slóðum hér heima
fyrir um langan aldur, eins og
slíkt grúsk kæmi oss lítið við,
íslendingum. Óneitanlega hefði
þó verið skemmtilegra, að hér
hefðu ungir íslenzkir fræði-
menn verið á ferðinni með ein-
hver nýmæli á þessum vett-
' vangi. — En því virðist ekki
vera til að dreifa.
Báðar voru ritgerðir þessar
. þýðingar á ummælum erlendra
höfunda. Grein sú er Tíminn
flutti 20. þ. m. var þýðing á
grein eftir frú Ellu Anker í
norska blaðinu „Nasjonen“ fyr-
ir skömmu. Er þungamiðja
greinar þessarar frásögn um
rannsóknir og rit M. M. Mjelde
ritstjóra, sem birtist 1927 og
vakti mikla athygli og umræð-
. ur um all-langa hríð. Hafa nið-
urstöður rannsókna þesara
hlotið fylgi ýmissa merkra
fræðimanna. Eftir „eyktarmörk
um“ sögunnar að dæma taldi
Mjelde, að strandsvæði það, þar
sem Leifur tók land, hafi verið í
Virginíu-fylki um 37° norð-
lægrar breiddar ... En „Leifs-
búðir“ voru þar með ekki
fundnar. —
Ég man ekki betur, en að
gamli bréfavinur minn, Ella
Anker, hafi skrifað um þessar
rannsóknir Mjelde ritstjóra all-
rækilega fyrir langa-löngu. En
sennilega er hún sama eldsálin
enn, sem ekki getur unnt sér
hvíldar, meðan hugur hennar
er fleygur. —
endursögn á frásögn Flateyj ar-
bókari — Enda var Mr. Pohl
þá ekki orðinn „víðfrægur“.
Og nú ei’ hann kominn austur
yfir Atlantsála í leit að enn
fleiri holum í „festarklettum",
og var hann þó búinn að finna
allmargar áður hinum megin
hafsins.-----
Pohl kunnari og
frægð hans.*
Greinin í Morgunblaðinu 22.
þ. m. fjallar um viðtal, sem
blaðamaður í „Aftenposten“ í
Osló hefur átt við „amerískan
fornfræðing" Pohl að nafni. Var
mér það óvænt skemmtun að
sjá Mr. Frederick Pohl stinga
upp kollinum hérna meg'in At-
lantshafsins og vera meira að
segja orðinn „víðfrægur maður
fyrir athuganir sínar og niður-
stöður um Vínlandsferðirnar.“
Og frægð þessa á hann að hafa
hlotið fyrir „að hafa opinber-
lega skýrt frá niðurstöðum rann
sókna sinna, og hefði tímaritið
. Reader’s Digest birt aðalinntak
þeirra.“
Mér kom nafnið Mr. Pohl
svo kunnuglega fyrir sjónir, að
ég fór að rifja upp fyrir mér,
hvort hér myndi ekki á ferð-
inni austan Atlantshafs sami
maðurinn og gagnfræðaskóla-
kennarinn ameríski, sem hefði
skemmt mér svo eftirminnilega
með frásögn sinni og bollalegg-
ingurn í Reader’s Digest fyrir
nokkrum árum. Fann ég brátt
í bókahillu minni októberlieftið
af R. D. 1951 meðj Saga orLeif
the Lucky and Mr Pohl. —
• Og nú las ég söguna á ný og
skemmti mér jafnvel enn betur
.en. .áður _við þessa frumjegu
Það, sem gerði
hann frægan.
Til frekari skýringar á því
fyrirbrigði, hvernig fræðimenn
verða stundum frægir við það
aff „hia#æða“ heimildum og
efni ,,ofurlítið“ í hendi sér, skal
hér drepið á nokkur rannsókn-
aratriði, sem gert hafa Mr.
Pohl „víðfrægan".
Mr. Frederick Pohl hafði um
áratugi verið enskukennari í
gagnfræðaskóla í Brooklyn. Er,
hann var að tína saman efni í
ævisögu ítalska landkönnuðsins
Amerígó Vespucci (1451—■
1512), sem talið er, að Ameríka
dragi nafn af, rakst hann ein-
hvern veginn á tvennar fornar
frásagnir um fund Vínlands, og
tók hann þá að grúska í þeim.
Mest fann hann í Flateyjarbók.
Þar kynnist hann Bjarna Herj-
úlfssyni og síðan Leifi Eiríks-
syni og slóst í för með þeim.
Tókst Mr. Pohl fremur auðveld-
lega að rekja slóðir þeirra fram
og aftur milli Vínlands og Græn
lands, er honum hafði áskotnast
nauðsynlegur lykill að réttum
skilningi hinna sögulegu heim-
ilda. En þann töfragrip hafði
enginn hinna 45 (seinna 49)
fyrirrennara hans áður fundið,
og hafa því „gert ýmsar skiss-
ur um það, hvernig rétt sé að
skilja sögu heimildirnar.“ Og
að því loknu var þetta svo sem
ekki vandratað. Ekki var ann
að en að þræða leiðina, sem
Leifur fór. Og á þann „einfalda
hátt“ fann hann staðinn, svo
að ekki var um að villast.
Hvort Mr. Pohl hefur fleygt
Amerígó útbyrðis á leiðinni, er
mér ekki kunnugt. Skal nú sag't
frá nokkrum athugunum hans,
sem hann lýsir mjög skemmti-
lega í áðurnefndri frásögn í
Reader’s Digest 1951. Eru þetta
í stuttu máli helztu undirstöðu-
atriði þessarar stói’merkilegu
landkönnunar Mr. Pohl’s. Enda
varðar mest til allra orða ... o.
s. frv.
lánds. Á þann hátt er hægt að
þræða leiðirnar eftir leiðarvís-
un fornsagnanna!“
Hann dreymdi staðinn.
Þennan fræðilega rétta skiln
ing á söguheimildum skorti
hina 49 fyi’irrennara mr. Pohl's
og því hafa þeir „gert ýmsar
skissur“ á þessum vettvangi, m.
a. aðeins fundið 5 af þeim 10
„landfræð(ilegu staðreyndum“,
„er þurfa að koma heim við
vei-uleikann, ef rétt er til get-
ið“ í samræmi við lýsing sög-
unnar! ...
Nú bi’aut mr. Pohl heilann
um þetta langt frameftir nóttu,
þaulskoðaði landabréfin og
reiknaði upp aftur og aftur. Og
loks skrifaði hann hjá sér: „Þá
verða eftir 568 mílur í hafi, án
þess sjáist til landa — og nægi-
lega minna en 600 mílur á þeii’ri
4 daga siglingu, er sögurnar
gi’eina!“
,Var nú aðeins eftir að finna
búðarstæði Leifs, og mr. Pohl
grannskoðaði landabréf og sér-
uppdrætti af Cape Cod til að
íinna þann stað, sem samsvar-
aði lýsingu sögunnar, en þar
segir:
„Er þeir nálguðust þetta land,
komu þeir að eyju, sem lá
norðan við Iandið.“
Nú sat mr. Pohl heila viku i
landabréfadeild Alþýðubóka-
safnsins í New Yoi’k, en fann
engan hentugan stað fyrir Leifs
búðir. En svo eina nóttina
dreýmdi hann það, sem hann
hafði leitað að í marga daga!
Það var hin stóra eyja Nantuck-
et fyrir sunnan Cape Cod! En
norðan á eynni var örgi’annt
sandi’if í áttina til Cape Cod
með dálitla hæð eða hnaus yzt
á enda í’ifsins, sem svo nefnd-
ist Great Point. Leifur hefði
komið siglandi í norðaustan
vindi norðan frá Nova Scotía.
Og hafi sandrif þetta vei’ið til
fyrir tíu öldum, gat það vel vei'-
ið í kafi á háflæði eða stinnum
álandsvindi, þegar Leifur sigldi
framhjá!
Einfalt reikningsdæmi?
Fyrst Leifur gat í’akið slóð
Bjarna, — og síðan Þorfinnur
karlsefni slóð Leifs, þá hlaut
Friðrik" einnig að geta rakið
slóð Leifs og komist á leiðar-
enda eftir leiðsögn sögúnhar.
Settist hann þá niður með blý-
ant og blað og tók að setja upp
dæmið: Taldi hann saman sigl-
ingai’daga Bjarna í norðaustur,
níu alls og margfaldaði síðan
með áætluðum siglingahraða
vjkingaskipsj 150 sjómílur á
sólai’hrmg: 150 milesX9=L350
miles. Komst mr. Pohl þá með
Leif til Nova Scotia. En það
að vera hið annað land, sem
Cape Cod, skagi og höfði á 42°
n. br. í Massachusetts fylki,
skammt fyrir sunnan Boston.
„passaði ekki við lýsingu sög-
unnar“, því að N. Scotía hlaut
Bjai-ni hafði haft veður af.. En
þá hlaut Vínland að vera næsta
meginland, sem skagaði úi í
Atlantshaf suðvestur af Nova
Scotia!
En þetta gat aðeins verið
Cape Cod! Og hefði það verið
fyrsta landsýn Bjarna Hei’júlfs-
sonar, er hann sigldi í norðaust
ur, þá hlaut Nova Scotía að vera
hið annað land. og Nýfundna-
land hið þriðja, og síðan Græn-
land.
Ný kenning verður til.
En nú gekk dæmið ekki upp.
Leiðin frá Nýfundnalandi til
Grænlands reyndist 730 sjómíl-
ur, en mátti ekki vera meira en
600, svo að Bjarni gæti siglt
hana á 4 sólarhringum! Þetta
var alvarlegur skellur í stærð-
fræði mr. Pohl. — En þá tók
slembilukkan í taumana.
Mr. Pohl var að skýra rann-
sóknir sínar fyrir siglingafélög- j
urn sínum í Brokklyn siglinga-
klúbb, og' drap þá á þessi vand-
ræði sín. Þá gall við einn hinna
ungu gæja: „Nei, bíðið þér nú
við! Þér hafið reiknað með fjar-
lægð landa milli, frá strönd til
sti’andar. En farmenn telja
landtöku er þeir koma í land-
sýn. Þeir sjá fjallatindana löngu
áður en þeir sjá til strandar!“
„Já, og ofan úr siglutoppi sjá
þeir auðvitað miklu lengra!“
flýtti mr. Pohl sér hréykinn að
bæta við. — Og þar með var sú
þraut unnin! Þarna var fundinn
hinn gullni sesamlykill að
hverri torráðinni gátu. Nú gat
maður ,,hagrætt“ heimildum og j fýrradag birtist grein í danska blaðinu „Nationaltidende“,
efni eftir þörfum. Þetta varð eftir sirít Finn Hasselager sóknarprest, sem hér var í fyrra-
því hir\ grunntx-austa undirstaða sumar. Greinin, sem nefnist „Spiritismen og dens Problemer"
allrar fræðimennsku hans, og áj (Spíritisminn ög vandamál hans), fer hér á eftir í lauslegi'i
þeim grunni stendur hann enn þýðingu og lítið eitt stytt. Greinin er að mörgu leyti athjrgli-
föstum fótum hérna megin At- verð fyrir okkur íslendinga.
lantshafs. Og nýskeð segir hann
við blaðamann Aftenposten’s
(sbr. Mgbl. 22/7.):
Og nú stökk mr. Pohl upp úr
rúminu og tilkynnti skelkaðri
konu sinni hárri röddu: „Ég hef'
fundið það! Great Point hlýtur
að hafa vei’ið lítil eyja um
morguninn, þegar víkingarnir
sáu hann fyrst! Og í morgun-
skímunni gátu þeir auðveldlega
villst á Nantucket og haldið að'-
eyjan væi’i meginlandið!“ Og
mr. Pohl hnipraði sig niður á
dagstofugólfið í næi’fötunum og'
„leitaði að höfðanum, sem gekk.
norður af landinu.“ Það átti
auðvitað við oddann á Cape
Cod! Og hvar var þá „suridicS
rnili eyjarinnar og höfðans“?
Nantucket sund passaði ágæt-
lega‘...
Haldið til Cape Cod.
Og nú féll allt í Íjúfa löð.
Mi’. Pohl fann á og vatn, sæmi-
lega tjörn, — og allt kom al-
veg heim við. söguriiar!
Og svo skreiddist 'liir. Pohi
hamingjusamur og hreykhini
aftur upp í bólið til konunnar.
— Seinna fóru hjónin bæði í
sumarleyfi sínu til Cape Cod
sumarið 1947 og rannsökuðU
sjálfan staðinn, og fundu allt,
sem þau leituðu að etc. etc. etc.
Fi’á öllu þessu er sagt í grein-
inni í Reader’s Digest, og segir
svo að lokum: „Ekki eru nú.
samt allir samþykkir honum.'*
(þ. e. mr. Pohl). „Sumir sér-
fræðingar vísa algerlega á bug
fullyrðingum hans og telja hanrs.
yfirspenntan nýgi-æðing. Ejh
sumir aðrir telja þær allmikil-
vægar.------
„.... Mr. Pohl þykist þess
fullviss, að görnul víkingasverð,
hjálmar og aðrar fornmenjar
muni finnast þarna í nágrenn-
inu, en hann má hvorki vera að>
því né hefur fjárráð til að grafa.
eftir því fyrst um sinn.“ Þetta
var 1951, — og virðist hanm
ekki hafa gert það síðan. „Hanm
hefur sannfærst um að Folliris
Pond sé staðurinn Vínland.“ —
Og lýkur hér þessai'i Vínlands-
sögu.
Sslendinpr skilja ekki
um
umræður Dana
eilíft lif.
Fróðleg grein um íslenzk
kirkjumál í dönsku blaði.
Orðið spíi'itismi lælur ekki vel' gei'ir í'áð fyrir andaheimi scm
í eyrum í Darimöi'ku, livoiki
„Þegar hinir foimu víkingar meðal vísindamanna né irinan
tala um, hve „margra daga kirkjunnar. Á þessu sviði vill
sigling“ sé á milli tiltekinna' svo til, að hin ríkjandi trúmála-
landa, til dæmis frá Noregi, þájstefna er á sama máli og mikill
reikna þeir, að brottförin byrji,' meiri lduti almennings. Oiðið
þegar .þéir eru komnir í hvarf spíritísmi er orðið lmeykslunar-
þáðán, eða þegar þéir sjá ekki yi'ði, erida þótt þcssi fagra lýs-
lengur hæstu tinda
fjalla. .Og þeii’ telja, 'að þeir
komi til laridsins,: þ'eg'ar þeir
verða fyrst varir. viðkomandi.
norskra andi orðmynd sé svo prúð og
fi’iðsamleg, svo óhluti'æn og
heimspekileg, og tákni raunvei'u-
lega ekki annað en skoðun, sem
veruleika.
þessi skilningur hefur haldizt
á íslandi. Spíritisminn eða anda-
vísindi eru áhangendum sínumi.
á Sögueynni livorki tj'ú né opin-
berun. Menn líta á spíi'itismann,
sem sálarrannsókn, sem leitist.
við að varpa visindalégu ljóst
yfir hinn yfirskilvitlega heim,
sem rnenn fyrir fram eru vissir •
urn, að sé til.
Framhald á 7. sí'ðlf.