Vísir - 12.11.1954, Qupperneq 7

Föstudaginn 12. nóvember 1954
VISIR
%
//
Vetnissprengjan" — um-
deildasta bók vestan hafs.
Höfuodar eru fveir blaðamenn.
4.
Fyrir rúmlega ári tóku tveir
kunnir fréttaritarar í WasPi
ington sér fyrir hendur, að
taka til sérstakrar athugunar
ýmis atriði úr gögnum, sem
birt höfðu verið um vetnis-
sprengjuáformin, og komust
þeir að eftirtöldum niðurstöð-
um:
1. Framleiðsla vetnissprengna
hafði tafizt að nauðsynja-
lausu.
2. Tafirnar orsökuðust að
nokkru leyti af mótspyrn-
unni gegn því, að slíkar
sprengjur væru framleidd-
ar.
3 Þessi mótstpyrna var ekki
að öllu tæknilegs eSlis,
heldur tengd miklum á-
greiningi innan ríkisstjórn-
arinnar, en stefna hennar
um framleiðslu vopna yfir-
leitt var fálmandi og reikul.
Afleiðinga þessara átaka
gætti svo eðlilega á alþjóða-
vettvangi, þar sem enn
stærri deilumál voru á döf-
inni, eða ýmsar hliðar
þeirra landvarna, stjórn-
mála og siðferðilegar.
Vegna dráttarins munaði
litlu, að Bandaríkin glötuðu
forystunni á sviðd kjarn-
orkuvopnaframleiðslu, en
forysta þeirra á því sviði er
öflugasti hemilíinn á árás-
arhneigð kommúnista.
Vikuritið Time kemst að
'þeirri niðurstöðu, að ef álykt-
anir fréttaritaranna, James
Chifleys, sem er forstöðumað-
ur fréttastofu Time og Life í
'Washington, og Clay Blairs
vngri, hernaðarmálafréttaritari
í sömu fréttastofu, væru rétt-
ar, hefðu þeir komið auga á
mikilvæg atriði, úr sögu vetn-
issprengjunnar, sem skylt og
rétt væri, að almenningur fengi
npplýsingar um. — Komust
fréttaritararnir að þeirri niður-
stöðu, að athuganir þeirra um
þetta flókna vandamál þyrftu
frekari greinargerðar með, og
ákváðu að gefa út bók um
málið.
Greinargerð heirra, THE
HYDROGEN BOMB, er nú
komin út í bókarformi, og er
nú umdeildasta bókin vestan
hafs. — Áhrifamenn hafa
5.
Hér er ekki um það að ræða,
segir blaðið, sem varðar vís-
indamennina eina eða opinbera
embættismenn, heldur það, sém
allan almenning varðar, og
þótt sumt kunni að valda s’árs-
auka, sem að sé vikið, muni
það hafa heilsusamleg áhrif, að
leggja þessa mikilvægu deilu
fyrir almenning.
Takmörkunum
háð.
Þegar í upphafi bókarinnar
seg'ja höfundarnir, að ekkl
verði unnt um nokkurra ára
skeið, að gera sér fulla grein
fyrir hver áhrif drátturinn á
framleiðslu vetnissprengjunnar
kunni að hafa á tilveru Banda-
ríkjamanna sem þjóðar og á
framtíð alls mannkyns Frétta-
ritararnir kveðast ekki hafa
sett sér það mark, að gera sér
grein fyrir þessu, eða fyrir því,
hvert hafi veriði mark þeirra
einstaklinga, sem hér verði að
teljast ábyrgir aðilar. Og þetta
loforð er haldið. Það er hægt
að taka allt rúanlegt í bókinni,
án þess að verða var nokkurra
svika hjá Oppenheimer, eða
neinum öðrum manni, sem þar
er minnst á, (að undanteknum
njósnurum, sem sjálfir játuðu
sekt sína). Og þau blöð og
tímarit, sem hafa getið bókar-
innar án árása telja hana ekki
sögu samsærisáforma. Staðhæf-
ingin um hið gagnstæða kemur
fram hjá þeim, sem hafa gagn-
rýnt hana hátíðlega. En öng-
þveiti,' fálm og slæm dóm-
greind, segir Time ennfremur,
geta gert engu minna ógagn
en samsæri. Sagan segir frá
mörgu, sem fengið hefur illan
endi, þrátt fyrir góðan tilgang.
Er heimsstyrjöldinni
síðari lauk.
Höfundarnir greina frá því,
að er ; heimsstyrjöldinni lauk
hafi lejðtogar bandarísku þjóð-
arinnar látið blekkjast — þeir
hafi ályktað að allsherjarfrið-
ur myndi komast á. Þetta kom
m. a. fram í afstöðu þeirra
vísindamanna, sem höfðu fram-
leitt kjarnorkusprengjuna, og
vitna í orð Oppenheimers, að
„eðlisfræðingarnir viti hvað
tímis farið að ókyrrast æ meira
út af því, hve hinar frjálsu
þjóðir treystu mikið á hin
,,syndsamlegu“ kjarnorkuvopn
þeirra, og þeirra fremstur Opp-
enheimer. En hver sem orsökin
var heyrðist ekkert hvatningar-
orð frá honum og nánustu sam-
starfsmönnum hans, er eðlis-
fræðingurinn Edward Teller,
sem óttaðist að Rússar myndu
taka forystuna í framleiðslu
kjarnorkuvopna (A-sprengna),
reyndi að hraða undirbúningi
að smíði enn aflmeiri sprengna,
H-sprengna (vetnissprengna).
Teller leit svo á, að hann væri
farinn að mæta mótspyrnu,
sem ekki var vísindalegs eðlis.
Vitnað er í ummæii Oppen-
heimers, m. a. að það væri ekki
vandamál tæknilegs eðlis, sem
hann hefði áhyggjur af varð
andi áætlun Tellers um vetnis
sprengjuna, heldur að ranglega
yrði ályktað að þessi áætlun
væri „leiðin til að bjarga land-
inu og friðinum.“
I janúar 1950.
í bókinni er rakið margt,
sem gerðist varðandi deiluna
um það, hvort halda skyldi á-
fram með vetnssprengjuna. —
Truman-nefndin svonefnda, en
í henni áttu þeir sæti Johnson
landvarnaráðherra, Acheson
utanríkisráðherra og Lillien-
thal, hafði málið til meðferðar.
Eftir að Fuchs í jan. 1950 játaði
á sig njósnir fyrir Rússa sam-
þykkti nefndin með 2:1 (Lilli-
enthal), að haldið skyldi áfram
af fullum krafti með vetnis-
sprengjuna, og lagði Truman
fyrir að svo skyldi gert sama
daginn. — Deilum lauk, þó
ekki um þetta í Washington.
Hinn 20./8. 1953 var fyrsta
rússneska vetnissprengjan
sprengd, og 1. marz 1954 fyrsta
bandaríska vetnissprengjan
sem þannig var gerð, að hægt
var að varpa henni niður.
Oppenheimer lagðist aldrei
opinberlega gegn vetnissprengj
unni, en 12 aðrir vísindamenn
undirrituðu yfirlýsingu þess
efnis, að þeir væru þeirrar
skoðunar, að enginn málstaður,
hversu réttmætur sem hann
væri, gæti réttlætt, að nokkur
þjóð notaði slíkar sprengjur.
Réttur
vísindamannsins.
Time segir í lok greinar. sem
hér hefur aðeins verið rakin að
nokkru, að sérhver vísinda-
maður, líka kjarnorkuvísind-
unum hafi rétt til að beita sér |
við að fá ríkisstjórn til að að-
hyllast skoðanir sínar um það,
hvaða leiðir beri að fara að
settu marki, — það gæti verið
hverri farsælli ríkisstjórn
stuðningur til að marka rétta,
skýra og ákveðna stefnu. Átök-
in, sem áttu sér stað og frá er
sagt í bókinni, voru innan rík-
isstjórnar, sem var í miklum
vafa um afstöðu sína í land-
varnamálum og var óviss um
stefnuna. Þegar svo sé ástatt
geti það komið öllu á ringul-
reið, ef einhver flokkur manna
sæki á af miklum þunga að
koma sínum skoðunum fram.
Frásögnin um hvernig einn
flokkur hafi næstum orðið þess
valdandi, miði ekki að því að
koma af stað ágreiningi milli
vísindanna og ríkisins, heldur
til aðvörunar um það, að fálm-
andi valdhafar kynnu að geta
leitt jafnvel hinar voldugustu
þjóðir í beinan voða.
Isl. sjóma^ur bjargar
íiranni í New York.
bjargaði
íslenzkui*
amerískum vérka-
Nýlega
sjómaður
manni frá drukknun í liöfn-
inni í New York.
Féll maðurinn niður á milli
skips og bryggju, þar sem
Tungufoss lá, og stakk Hannes
Hafstein stýrimaður sér eftir
honum og náði honum upp. En
maðurinn fékk lungnabólgu af
þessu og andaðist degi síðar af
henni.
Tjón af eldi v
Seyðisfirði.
I fyrrakvöld kom upp eldur
í íbúðarhúsi í Seyðisfirði, og
eyðilögðust innanstokksmunir
i á efri hæð hússins.
| Var enginn heima á þeirri
; hæð, er eldurinn kom upp, og
i mátti hæðin heita alelda, er
slökkiliðið kom á vettvang.
Bjuggu hjón á efri hæðinni, og
hafa þau orðið fyrir tilfinnan-
legu tjóni.
Sparifé bætl
eftir ár&mót.
Sparifjárbætur munu verða
greiddar fljótlega upp úr næstu
áramótum.
Hafði verið borin fram á Al~
þingi fyrirspurn um, hvað liði
þeim greiðslum, og hefir Ing-
ólfur Jónsson ráðherra gefið
upplýsingar í þessu máli. Fram
komu alls um 12 þús. um-
sóknir um sparifjárbætur, og
munu um 11 þúsund verða
teknar til greina. Varið verður
.10 milljónum króna til að
greiða bæturnar.
6-700 nemendur í Gagn-
fræðaskóla Austurbæjar.
Nýlega kom út skýrsla
Gagnfræðaskóla Austurbæjar
fyrir veturna 1951—1952 og
1953—1954.
Oll kennsla f ór fram í
skólahusinu við Barónsstíg,
nema sundkennsla, sem fram
fór í Sundhöll Reykjavíkur og
matreiðslukennsla í eldhúsum
barnaskólanna.
Veturinn 1951—1952 voru 24
fastir kennarar við skólann. Sú '
■ i . i Góður landkynnir.
mu þann vetur að Jón Guð- | J
jónsson hætti störfum en í stað Vestur-íslenzk kona, frú
hans voru ráðnir tveir kennar- Hólmfríður Daníelsson að
lokið unglingsprófi með ekki
lægri einkunn en 5.00. En til
þess að komast í þær deildir,
sem sérstaklega eiga að búa
undir miðskólapróf (landspróf)
til inngöngu í menntaskóla,
mun krafizt miklu hærri eink-
unnar.
Undir landspróf gengu 119
p^mcnciur veturinn 1951—‘52
og auk þess 9 utanskóla.
gagnrýnt hana hafðlega, Það er, að drýgja synd og með-
þeirra meðal kunnir kjarn-
orkufræðingar. — Sumir
blaðámenn hafa lýst henni
sem „samsæri kjarnorku-
vísindamanna gegn Banda-
ríkjunum“, hún sé einn
vitundina um það geti þeir
aldrei losnað við“. Flestir vís-
[ ar að hálfu, það skólaárið.
Veturinn 1952—1953 störfuðu
25 fastir kennarar við skólann
indamennirnir hafi, eftir styrj- . og voru þá þrír fastir kennarar
öldina, viljað draga sig í hlé ráðnir við skólaiín einn kenn-
frá störfum í þágu vopnaf' am- j arinn Rögnvaldur Sæmunds-
leiðslu, og hverfa til háskóla Son, hætti þar störfum.
þáttur þeirrar baráttu, sem j sinna. Auk þess hafi vantraust!
háð sé til þess að gera vís-' Þeirra á hernaðarleiðtogunum j
indamönnum ókleift að átt sér djúpar rætur, en þeir j
starfa fyrir ríkisstjórn' höfðu átt samvinnu við þá við
Bandaríkjanna. | aðstæður, seih voru vísinda-
SlíkUr ágreiningUr gæti verið mönnum mjög erfiðar, og loks
jafnvel hættulegri, segir Time, Ihafi þeir viljað beita áhrifum
en drátturinn, sem varð á því, 'sínum til þess að kjarnorku-
að vetníssprengjan væri fram- | vopnum yrði aldrei framar
leidd, því að ef Bandaríkin Þeitt.
geta ekki haldið áfram að njóta j
stuðnings vísindamanna, er Kommúnistahættan.
ekki hægt að samræma þjóðar- , Er þjóðin smám saman gerði
hagsmuni leitinni að þekkingu, sér betur ljóst hver hætta
og af því leiddi, að Bandaríkin ' mundi af kommúnistum stafa.
gætu ekki haldist við lýði, og-
aettu ekki skilið að gera það.
virðist svo sem flestir kjarn-
orkuvísindamenn hafi sam-
Fyrri veturinn voru skráðir
690 nemendur í skólanum en
Bekkjadeildir voru 21 fyrri
veturinn en 22 þann síðari.
'Framvegis verða fjórar árs-
deildir í skólanum. Fyrsti og
annar bekkur verða í skyldu-
námi og tekur skólinn nem-
endur úr ákveðnu hverfi eftir
ákvörðun fræðslufulltrúa
bæjarins. Þriðji og fjórði bekk-
ur verður frjálst gagnfræða-
nám eins og verið hefur undan-
farið. Skyldunáminu lýkur í
2. bekk með unglingsprófi.
Til þess að vera tekinn í 3.
bekk þarf nemandi að hafa
nafni, hefur reynzt íslandi og
íslcndinguni liinn bezti land-
kynnir á undanförnum ávum.
Hefur Vísir áður skýrt frá
landkynningarstarfsemi henn-
ar, sem fyrst og fremst er fólg-
ið í flutningi erinda á enskri
tungu um land vort og þjóð.
Fyrir skemmstu skýrir
Vestur-íslenzka blaðið „Heims-
kringla" frá því að frú Hólm-
fríður hafi nýlega flutt mörg
erindi á ensku um ísland og
m. a. hafi amerísk blcð flutt
mjög lofsamleg ummæli um
erindi sem frúin flutti um sögu
lands vors og þjóðar í
Selkirk.
ISf bók :
Tak hnakk þinn
og hest.
Nýlega er komin út bók, sem
heitir Tak hnakk þinn og liest,
og er minninga þættir Páls
Guðmundssonar á Hjálmsstöð-
um. Vilhjálmur S. Vilhjálms-
son hefur skrásett.
Bókin er 237 blaðsíður í
stóru broti, prentuð' á vandað-
an pappír. Bókinni-ér skipt í
tuttugu og niu kafla. Útgef-
andi er Bókaútgáfan Setberg'.
Bókin er prentuð í prent-
bænum smiðjunni Oddi h.f., vönduð að
öllum frágangi.
biturteir S»tfUriou**»»i
> tr »t n r AttnrlhQ
•rKntsiofuMm) ÍU IS i>* )■
Hallgrímur Lúðvígsson
lögg. skjalaþýðandi og döm-
túlkur í ensku og þýzku. —
Ilafnarstræti 19 kl. 10—12,
simi 7266 og kl. 2—4 í síma
80164.