Vísir - 26.11.1954, Qupperneq 3

Föstudagirm 26. noverfiber 1954
VISIR
iæknr, §em borizt haia
Að sjá hiS stora í
\jr
snsaa.
Fólk á stfál, smá-
sögur eftir Jakob
Thorarensen. —
kfelgafell, Rvk, ’54.
Allsstaðar. þar sem fólk er á
stjái. gerist saga, og örlög
mannsins eru margslungin.
Það er hlutverk skáldsins og
rithöfundarins, að rekja þræði
þessara örlaga, sjá hið stóra í
hinu smáa og sníða atburðum
mannlífsins þann búning orða,
sem hverjum þeirra hæfir.
Jakob Thoi’arensen hefur nú
sent frá sér fjórtándu bók sína,
smásagnasáfn,'sem hann nefnir
Fólk á stjái. ,
Löngu áður en Jakoþ gaf út
fyrsta smásagnasafn sitt, var
hann o-rðinn kunnur sem eitt af
beztu Ijóðskáldum þjóðarinnar.
Það kom því mörgum á óvart,
þegar hann. nær miðjum aldri,
gaf út fyrsta smásagnasafn sitt
og stóð þar ekki að baki sjálf-
um sér sem ljóðskáldi. En sá
furðusvipur er nú löngu horf-
inn af ásjónum lesenda hans,
sem hafa fengið örugga vissu
um það, að hann er jafnvígur
á bundið mál og óbundið.
í þessu síðasta smásagnasafni
Jakobs eru tólf sögur. Þær ei-u
misjafnar að efni, en að meðfei’ð
þannig, að auðséð er að sömu
hendur hafa um þær fjallað.
Sem samnefnara þeirra má
taka eina þeiri’a, t. d. þá fyrstu,
til að sýna vinnubrögð höf-
undarins.
Sagan heitir Hvíld á háheið-
inni. Hún segir frá einyrkja-
bónda, sem reisir bú á örreitis-
jörð, brýst þar áfram með stór-
an barnahóp, erfiðar nótt með
degi, borgar jarðarafgjaldið á
tilsettum tíma og kemur börn-
um úr ómegð. Sagan hefst, þeg-
ar hann er á heimleið frá því
að greiða síðasta jarðarafgjald-
ið. Hann er orðinn sjálfseignar-
bóndi, frjáls maður. Hann legg-
ur á heiðina í hríðarveðri,
þreyttur maðúr eftir amstur
dægranna og hrímnætur lífsins.
Á háheiðinni ætlar hann að fá
sér örstutta hvíld. en sú hvíld
varð löng „... . og nóttin leið,
— fleiri dagar, fleiri nætur. —
— Og fölur, slitinn maður svaf
með úrið í hendinni.“
Þetta er saga um mann, sem
sigraði. en fékk ekki að njóta
sigursins. En í örlögum þessa
fátæka einyrkjabónda speglast
líka örlög þúsunda annarra.
Þannig sér skáldið Jakob Thor-
arensen séð hið stóra í hinu
smáa.
Aijtý&leg IræliMk eftir próf.
Sigisrbjörn Einarsson.
Sigurbjörn Einarsson pró-
fessor: Trúarbrögð mann-
kyns. Útgefandi: ísafoldar-
prentsmiðja 1954.
Um nokkurt árabil hefur
prófessor Sigurbjörn Einarsson
staðið í fremstu röð íslenzki'a
guðfræðinga um þekking, mál-
snilld og stílfimi. Allt það, sem
hann lætur frá sér fara á prenti,
ber vott um afburða kunnáttu
í. íslenzku máli, en jafnframt
er stíll hans svo persónulegur
og meitlaður, að næsta fátítt er
á þessum tíma hinna föstu
orðatiltækja og vanabundnu
orðmynda.
Það er því nokkur tilhlökk-
unarefni öllum bókavinum,
þegar von er á ritsmíð eða bók
eftir þenna ágæta fræðimann.
Nú hefur hann látið frá sér
fara bókina „Trúarbi'ögð mann-
kyns“, og er sýnt, að ekki hef-
ur hann kastað höndum til
veíksins frekar en fyrri daginn.
Sigurbjörn Einarsson pró-
fessor kennir m. a. trúai’bragða
sögu :vlð Háskóla íslands, og
þekkja þeir bezt, sem kennslu
hans hafa notið, hver snilling-
ur hann er að færa fræði sín
í þann búning, sem aðgengileg-i
astur er, þó þannig, að hver
setning er fáguð, heilsteypt.
Til þessa hefur ekki verið
prentuð kennslubók í þessari
fræðigrein, heldur hefur próf.
Sigurbjörn flutt fyrirlestra,
sem guðfræðistúdentar hafa
skrifað niður jafnharðan, en
jafnframt hefur hann haft á
takteinum fjölritað ágrip. Úr
þessu hefur verið bætt með
þessari bók.
En annað og meira hefur
Athyglisverd bók:
Konur í einræðisklóm,
Margarete Buber-Neúmann:
Konur í einrœðisklóm. —
Stefán Pjetursson sneri bók-
inni á íslenzku. — Útgef-
andi: ísafoldaprentsmiðja.
1954.
Þær eru orðnar æðimargar,
bækurnar, sem út hafa komið
hin síðari ár um fangabúða-
vist, bæði í Rússlandi og hjá
nazistum. Hörmungar frelsis-
skerðingar og mannúðarleysis
skelfingu óvissunnar og örygg-
isleysisins.
Nokkru síðar kom röðin að
Margarete. Hún var handtekin
og flutt í fangabúðir, og þar
sat hún nokkur ár, þar til hún
var seld í hendur Gestapo, á
þeim tíma, er kommúnistaleið-
togarnir hrósuðu sér af því að
hafa náð vinfengi nazista. En
Margarete Buber-Neumann
komst þó lífs af eftir miklar
raunir, ritaði þessa bók, sem á
hafa dunið yfir nær ótölulegan1 frummálinu heitir „Als Ge-
hóp manna hina síðari áratugi,! fangene bei Stalin und Hitler“,
vakað fyrir höfundi. Trúar-
bragðasaga snertir fleiri en
guðfræðistúdenta. Það eru
fræði, sem vissulega snerta
hvern þann mann, sem á ann-
að bórð kærir sig um að vita
meira en það, sem nauðsynlegt
má teljast til þess að afla sér
viðurværis.
Allt frá örófi alda hafa menn
verið að velta fyrir sér hinum
eilífu vandamálum, lífi og
dauða, og hver öfl réðu þeim.
Hin eilífa spui'ning Hvað tekur
við, þegar hinni jarðnesku vist
lýkur?, er j.afn mikilvæg í dag
og á dögum steinaldarmanna.
Átrúnaður manna (religion) á
hvei'jum tíma er nátengd þess-
ari spurningu, og þess vegna
er næsta fróðlegt að kynna sér
trúarbrögð hinna ýmsu þjóða
og mannhópa á ýmsum skeið-
um sögunnar, og , gildir þetta
auðvitað jafnt um, guðfræðis-
stúdenta og leikmenn I.þessum
efnum, allan almenning.
Bókin, sem er 364 bls. að
stærð, greinist í• fjóra -megin
: kafla: Frumstæðar þjóðir,
J Menningarþjóðir fornaldar, og
1 er , þar skýrt frá átrúnaði
Egypta, Kaldeumanna, írana,
Helena ög Rómverja, Menn-
ingarþjóðir Austurlanda (Ind-
verjar, Kínverjar og Japanar,
og loks Búddhadóm og Islam.)
Hins vegar vantar í bókina þátt
ísraels og kristninnar, en eins
og höfundur sjálfur segir í for-
mála, „tilganur þessarar bókar
er að kynna það, sem sízt er
kunnugt hérlendis og torveldast
að afla sér fræðslu um, er hald
sé í“.
Bókin er að minni hyggju
og er því ekki nema eðlilegt, að
þegar séu til orðnar allmiklar
bókmenntir um þetta efni, svo
óhugstætt sem það er.
En þessi bók Margarete
Bubei’-Neumanns er að því
leyti óvenjuleg, að hún gerist
bæði í fangabúðum kommún-
ista og nazista, en er auk þess
rituð af konu, og er því eðli-
legt að hún lýsi lífi sínu, mönn-
um og málefnum frá öðru
sjónarhorni en tíðkast er, þegar
karlmenn eigi í hlut. Þegar af
þessari ástæðu er bókin eftir-
sóknarverð og forvitnileg, en
þegar þar við bætist, að hún er
ákaflega læsileg og gefur
glögga innsýn í það víti á jörð,
sem slíkar fangabúðir jafnan
hljóta að vera, skal mig ekki
furða, þótt bókin verði víða
keypt og mikið lesin.
Heinz Neumann og kona
hans, Margarete, voru þýzk
hjón, búsett í Rússlandi. Einn
góðan veðurdag, eða öllu held-
ur, um hánótt, var barið harka-
lega að dyrum þeirra hjóna.
Leynilögreglan rússneska, að-
alvopn kommúnista, var úti
fyrir, og það þýddi ekki nema
eitt: Handtöku. Þar með hvarf
Heinz úr augsýn konu sinnar
og hefur ekki til hans spurzt
svo að vitað sé. Ekki fékk hún
að vita, hvar hann væri niður-
kominn, né hvað biði hans,
heldur fylgt hinni venjulegu
aðferð: að slá fórnarlömbin
og hefur vex’ið þýdd á ýmis
tungumál, m. a. ensku og
norsku, og hvarvetna vakið
mikla athygli.
í Rússlandi nýtur hún gisti-
vináttu kommúnista á Kara-
ganda-fangabúðunum í Síberíu,
en nazistar geymdu hana í
Ravensbruck, sem allmjög kom
við sögu eftir styrjöldina, en
þar voru kvenfangabúðir ill-
ræmdar.
Buber-Neumann er eftir-
tektarsamur rithöfundur, er
segir blátt áfram frá því, sem
fyrir augu og eyru ber þessi
döpru fangelsisár. Kemur hún
víða við, eins og marka má af
þessum kaflaheitum í fyrri
hlutabókarinnar (Karaganda-
tímabilinu): Herleiðingin til
Síbei'íu. I refsideild, Þræla-
vinna í Leninskoje, Hjá saka-
konum og landshornalýð, og
Ekki hæf til erfiðisvinnu. Af
kaflafyrirsögnum í Ravens-
bruck-tímabilinu má nefna
Fimmtán vikur í myrkvastofu,
Á saumaverkstæði undir SS-
stjórn, og Frjáls á flótta undan
Rússum.
Bókin er „spennandi“, eins
og skáldsaga, en átakanlegri
einmitt vegna þess, að maður
veit, að þetta hefur höfundur-
inn lifað, — þetta eru engir
hugarórar. — Stefán Pjeturs-
son hefur þýtt bókina á gott
mál.
ThS.
Merk bók Saiterbruths
Ferdinand Sauerbruch: Líkn- tilviljun, aS í vitund almenn-
andi hönd. — Hersteinn ings er starf mannsins á hvíta
Pálsson íslenzkaði með að- kyrtlinum sveipað nokkrum
stoð Friðriks Einarssonar ævintýraljóma, ekki sízt þess,
lceknis. — Útgefandi: Set- sem bregður hinum bitra
berg. 1954. j skurðhnífi og framkvæmir hin-
I ar vandasömustu aðgerðir á
Undanfarin ár hefur mikill viðkvæmum og óaðgengilegum
sægur „læknabóka“ komið út líffærum, sem fyrir tiltölulega
á íslenzku, ýmist skáldsögur fáum árum var ógerningur og
um lækna og störf þeirra, eða óðs manns æði að fást við'.
ævisögur frægra manna úrj, Meðal bóka þeirra, sem vafa-
læknastétt, en bækur þessar laust 'eiga eftir að vekja mikla
hafa flestar náð miklum vin-
sældum, og ber margt til.
Starf læknisins er ábyrgðar-
mikið, og á stundum næsta
ævintýralegt. Það er því engin
„alþýðleg fræðibók“, eins og
segir í fyrirsögn þessarar grein-
ar, í þeim skilningi, að hér er
mikill fróðleikur settur fram á
aðfengilegan hátt, sem öllum
má að gagni koma og flestum
j akkur í að vita.
ThS.
athygli á markaðinum að þessu
sinni, er „Líknandi hönd“, eft-
ir hinn þýzka lækningameist-
ara Ferdínand Sauerbruch
prófessor.
Þetta er viðamikil bók, 326
bls., í stóru bi'oti og myndar-
lega úr garði gerð. Fyrir nokkr-
um dögum barst hún upp í
hendurnar á undirrituðum, og
er skemmst af að segja, að hún
hélt athygli hana óskiptri með-i
an á lestrinum stóð. Þessi bók,
sem er ævisaga eins braut-
ryðjandans í skurðlækningum
nútímans, er hvort tveggja í
senn, ,spennandi“ eins og æsi-
leg skáldsaga, en jafnframt
mikilvægur kafli í sögu læknis-
listar 20. aldarinnar, snilldar-
lega samin af afburðalækni og
miklum í'ithöfundi.
Sauerbruch rekur ævisögu
sína í fáum, meistaralegum .
dráttum allt frá bernsku og
fram til þess tíma, að hann
leggur frá sér skurðhnífinn,
saddur viðburðamikilla lífdaga.
Hann lítur yfir farinn veg, ó-
venju glæsilegan feril, stiklar .á
erfiðleikunum og vonbrigðun-
um, sem jafnan eru óhjá-
kvæmileg þegar fitjað er upp
á nýjungum, sem valda þátta-
skiptum í hinum mikilvægustu
málum. Þegar próf. Sauerbruch
er hættur að flytja fyrirlestra
og birta hikandi læknanem-
unum innsýn í leyndardóma
hins mannlega. líkama, sezt
hann á friðarstól og gerir dæmi
lífs síns upp. Og það er það,
sem birtist á 326 óvenjuvel
skrifuðum blaðsíðum í hinni
nýju bók Setbergs.
Leikmaðurinn hlýtur að
fylgjast með í ofvæni, er Sau-
erbruch tekst að gera hina
þýðingarmiklu tilraun: að
opna brjósthol lifandi manns
og gera holskurð á því, en það
hafði engum tekizt fyrir daga
hans. Þessi tilraun Sauerbruchs
og uppfinning hans, lágþrýsti-
klefinn, beindi skurðlækning-
um nútímans inn á nýjar braut-
ii’, sem áður þóttu óhugsandi.
í dag þykir það víst ekkert
sérstakt afrek að opna brjóst-
hol manns og framkvæma hin-
ar furðulegustu aðgerðir á
hjarta og lungum, en áður var
dauðinn vís, ef slíkt var reynt.
Það fór heldur ekki hjá því, að
Sauerbruch aflaði sér mikillar
frægðar, ekki aðeins í heima-
landi sínu, heldur um allan.
heim, og á himni læknavísind-
anna bar stjarna Sauerbruchs
um árabil einna skærasta birtu.
Svo mikið orð fór af leikni
Sauerbruchs og lærdómi, að
ekki leið á löngu þar til ýmsir
þjóðhöfðingar álfunnar og fyr-
irmenn leituðu hans, og segir
hann skemmtilega frá skiptum
sínum við þá. Ýmislegur trún-
aður annar var honum sýndur.
Hann gerðist m. a. leynilegur
bréfberi Vilhjálms II. Þýzka-
landskeisari, þó þannig, að
hann vissi ekkert, hvað í bréf-
inu stóð, hann umgekkst
Konstantín Grikkjakonung,
Ferdínand Búlgaríukonung og.
Tyrkjasoldán rétt eins og
jafningja sína. á venjulegan
mælikvarða, Síðar .segir hann
frá;Hindenburg, Hitler, dr. Ley
og ýmsum öðrum, sem hátt ber
í Evrópusögunni hina síðari
áratugi, og er þetta allt meist-
aralegt gert.
Ferdínand Sauerbruch var
fyrst og fremst læknir og
mannvinur. Hann kærði sig
kollóttan um metorð og fjár-
magn. Hans skylda var að
líkna þjáðum meðbræðrum
sínum með snilli sinni, og oft
bar hann sigur af hólmi í bar-
áttunni við manninn með ljá—
inn. Laun hirti hann lítt uia,