Vísir - 26.11.1954, Blaðsíða 4

VfSIR
Föstudaginn 26. nóvember 1954
Bterkiíe'gt íéiag wneð 25
ára simrf að haki.
I Hver mun geyma arfleið okkar
. ef við gleymum sjálf?
Þannig spyr skáldið. En
kemur ekki skömmustusvipur
á þig þegar þú íhugar spurn-
inguna? Hvenær heldurðu að
Bókmenntafélagið mundi hafa
verið stofnað ef Rask hefði
aldrei til verið? Væri það þá
máske óstofnað enn í dag?
Líklega getur enginn svarað
því. Biblían á íslenzku síðan á
sextánudu öld er vitanlega arf-
leifð þjóðarinnar, en ekki vit-
um við neinar líkur til þess,
að Biblíufélagið hefði nokkurn-
tíma verið stofnað ef Hender-
son hefði aldrei til íslands
komið, og svo geymum við
þenna arf, að í nærfelt heila
öld höfum við látið Breta gera
það fyrir okkur sem gustuka-
verk. Það er ekki að undra þó
að prestastétt okkar finni til
sín, heimti nú erkibiskup og
tvo stútungsbiskupa ásamt
kirkjum hér og kirkjum þar
og kirkjum allstaðar, stórum
kirkjum og stærri, unz landið
allt er orðið eitt samfelt tómt-
húsahverfi. Og Fornleifafélagið,
eitt af okkar þörfustu félögum,
það væri sennilega ekki til
ennþá ef Willard Fiske hefði
látið ísland og málefni þess af-
skiptalaus. Rímnafélagið, sem
á örfáum árum er þegar búið
að vinna ekki ómerkilegt starf,
þrátt fyrir mikla byrjunarörð-
ugleika, væri fyrir víst óstofnr
að ennþá ef eigi hefði svo verið,
að ekki var lengur unnt að
skella skolleyrum við tveggja
áratuga brýningum erlends
manns. Svona er nú áhugi okk-
ar um geymslu þess arfs, sem
forfeðurnir í líkamlegri ör-
brigð sinni og umkomuleysi
eftir létu okkur. Jafnvel um
fornbókmenntirnar, sem allar
menningarþjóðir mundu vilja
gera að sínum, og sem helzt
hafa verið okkur til frægðar
allt fram á þenna dag — um
þær höfum við verið harla
tómlátir. Fornritafélagið er
fyrir eins manns hugsjón og
baráttu til orðdð. Það var ömur-
legt að heyra þann fróða mann,
Guðmund Gamalíelsson, segja
raunasöguna um baráttu Finns
Jónssonar fyrir því, að fá
Sæmundar-Eddu útgefna hér
á landi, enda þótt hann byði
fram handrit sitt ókeypis og allt
starf við útgáfuna. Jafnvel
Sigurður Kristjánsson vildi
ekki sinna boði Finns fyrr en
önnur en blessunarorð þeirra,
sem hann tókst að hrífa úr
klóm dauðans.
Ugglaust hefur Ferdínand
Sauerbruch með lífi sínu og
breytni orðið læknum allra
landa fagurt fordæmi. Með bók
einni hefur hann gefið almenn-
ingi nokkra hlutdeild í óvenju-
legum og farsælum læknisferli.
Hersteinn Pálssón hefur þýtt
bókina, og virðist þýðing hans
framúrskarandi vel af hendi
leýst. Naut hann til hennar að-
stoðar Friðriks læknis Einars-
sonar, og verður ekki annað
séð en að sú samvinna hafi
borið gððan árangur.
ThS.
Guðmundur var að því kominn,
eftir mikla brýningu, að nota
sér það.
. Langstærsti þátturinn í ís-
lenzkum bókmenntum eru rím-
urnar og jáfnframt sá allra
þjóðlegasti. Og þær eru sann-
ast að segja merkilegar bók-
i menntir, enda þótt flestir haldi
j að ef þeir segðu svo, þá yrðu
j þeir að athlægi. Og skárra væri
það nú, að meta sannleikann
svo' mikils að maður gerði sig
að athlægi heimskra manna
j hans vegna. Pétur og Páll
krossa sig og biðja guð að
forða sér frá slíku. Að sjálf-
sögðu vitum við að því er trúað
erlendis, að íslendingar hafi
engar bókmenntir skapað í
heilar fjórar aldir, eða frá 1400
til 1800, og að þessari villutrú
verður ekki hrundið með öðru
móti en því, að tefla fram rím-
unum til vitnisburðar. En ekki
höfum við getað fengið af okk-
ur að leiða þetta vitni. Það er
loks útlendur maður, sá sami
er barðist fyrir stofnun Rímna-
félagsins, sem gerir þetta. Hann
gerði nokkra tilraun í þessa átt
fyrir nálega hálfri öld, en ræki-
lega nú fyrst fyrir tveim árum
með hinum þrem stóru bindum
Sýnisbókar íslenzkra rímna. —
Gleðileg er sú fregn, sem ný-
lega hefur borizt hingað frá
Skotlandi, að bók þessi hafi
selst vel erlendis (dræmt hér),
og vitanlega þá út á hið fræga
nafn þess manns, er tók liana
saman. Með hana fyrir framan
sig getur enginn lengur sagt
það satt vera, að bókmennta-
starf íslendinga hafi noklcru
sinni lagst niður. En að sjálf-
sögðu er ekki með þessu eina
riti búið að sýna til fiills, hve
mikið og merkilegt starfið alla
tíð var. Enginn skylai því ætla,
að nú mættum við leggja hend-
ur í skaut.
En séu i’ímurnar varðveizlu
verðar (og nú er þó svo ltomið
að enginn þorir beinlínis að
neita því) þá eru rímnalögin
það ekki síður. Sannleikutinn
er sá, að ekkert pað, sem ort
er undir svonefndum rímna-
háttum (og það er æðimikið)
nýtur sín til fulls nema kveðið
sé eða sungið. Þetta skilclu þvi
miður ekki þeir menn; sem sáu
um vísnaþátt útvarpsins í
hittiðfyrra. Þau Ijóð dugir ekki
að lesa. Eg ætla að leit mundi :
verða að þeim manni, sem öilu;
betur læsi alþýðlegan kveðskap
en Pétur Jakobsson. Á kveðju-
samsæti því, er Sir William
Craigie var haldið kvöldið áður
en hann fór héðan 1948, flutti
Pétur honum nokkur einkai’
lagleg erindi, sem hann las.
Síðan kvað Kjartan Ólafsson
þau. Dr. Björn Þórðarson stýrði
samsætinu, og hann gat ekki
stillt sig um að hafa orð á því,
hve miklu betur erindin hefðu
notið sín í munni Kjartans,
enda kveður Kjartan vel.
Ekki ber samt sérlega mikið
á því að menntamenn okkar,
að slepptum síra Bjarna Þor-
steinssyni, hafi beitt sér mjög
fyrir varðveizlu rímnalaganna.
En Jón læknir Jónsson. sem
var mikíll tónlistarmaðuf,
sagði mér frá því, að linnskur
menntmaður, sem hér ferðaðist
og eg man nú ekki lengur hvað
hann nefndi, hefði hneykslast
á því, hve tómlátir við værum
um geymslu hinnar fornu
kveðskaparlistar, sem honum
þótti harla merkileg. Síra Sig-
urjón prófastur Guðjónsson
sagði mér líka, er hann síðast
kom frá Finnlandi, að aldraður
prófessor einn, sem hann hitti
þar og nafngreindi (?Ander-
son) væri að rita um þetta, að
því er honum þótti markverða
efni. Og eg skal segja eins og
er, að eg er þakklátur fyrir að
þessir erlendu menn geymi arí-
leið okkar, úr því að siálfa
okkur skortir menningu til
þess.
En mér verður sparkað niður
tröppurnar hjá Vísi ef eg kem
með alltof langa grein, og hljót-
ist af því beinabrot, verður
bara sagt, að enginn hafi beðið
hig að koma og sjálfur skuli eg
því ábyrgjast sjálfan mig. Eg
skal því sem fljótast koma nær
því, sem eg vildi sérstaklegt
hafa hafa í dag.
Haustið 1929 var stofnað hér
í bænum félag, sem nefndi sig
(eg held áð eg fari rétt með)
Hagyrðinga- og kvæðamanna-
félag. Það er nú að minnst 25
ára afmælis síns. Líklega hefur
Kjartan Ólafsson múrarameist-
ari verið einn af helztu for-
göngumönnunum; a. m. k. var
hann kjörinn fyrsti forseti
félagsins, og eg hygg langoft-
ast síðan, unz hann varð með
öllu að láta af stöfum þegar
hann slasaðist í sumar. Tók þá
við af honum Sigurður Jóns-
son frá Haukagili. Ekki getur
það hafa verið vandalaust að
setjast í sæti slíks manns sem
Kjartans, en af miklum skör-
ungsskap rækir SigurðUr em-
bætti sitt.
Lengí hafði eg úr nokkrum
fjarska haft auga með starfsemi
félagsins, og mér var það Ijóst,
að hún var merkileg — merki-
legt landvarnarstarf. Eg hafði
löngun til að ganga í félagið,
en gerði það þó ekki, því eg
fann það ofurvel, að lélegur
liðsmaður mundi eg reynast, en
eg hefi alla tíð helzt hvergi
viljað vera til þesseins að sýn-
ast. Svo var það, að mér var
í haust boðið að koma á fund.
Því boði tók eg með þöskum,
og það skal eg segja sem satt
er, að þar var gott að vera.
Fundurinn stóð í hálfa fjórðu
stund og þótti mér hann of
stuttur. Og nú sá eg það fyrst
greinilega,* hve merkileg stofn-
un félagið var og öll þess starf-
semi. Þarna tóku líka félags-
menn svo almennt þátt í starf-
inu að slíks hafði eg engin
dæmi séð hér á landi. Ekkert
kom mér samt meira á óvart
en að fá söhnun fyrir því, að
enn er til kvæðahraði Símonar
Dalaskálds. „Fyrr en orðið var
af vör, vísima hafði hann botn-
að“. sagði Matthías um Símon,
og sagði blákaldan, ýkjulausan
sannleika. En svona var það
líka um Gunnar H. Alexanders-
son þarna á fundinum. Þvílík
gáfa!
Einar Benediktsson hafði
talað um að „með endurreisn
rímalistárinnar mundi stofnast
bragskóli þjóðarinnar áð nýju“.
Og þarna var eg kominn í bað-
stofu iðnaðarmanna og sáfc þar
í þeim skóla, sem skáldið mikla
hafði dreymt um. Þar ura var
ekki að villast. En eg var því
miður löngu of gamall til að
læra,
Hlutverk félagsins skilst
mér að sé umfram allt það, að
varðveita hina fornu og þjóð-
legu braglist ásamt þeim
kvæðalögum, sem henni til-
heyra og að kenna meðferð
hvort tveggja. Þarna er því
kveðið, rætt um bragðfræði og
önnur skyld efni, kvæðalögin
kennd (þ. e. mönnum kennt að
kveða) og þau varðveitt, bæði
með því að kenna þau og með
því að taka þau á plötur. Er
mér sagt að félagið eigi nú á
plötum eitthvað á þriðja
hundrað stemmur, sem glataðar
mundu ef það hefði ekki varð-
veitt þær. Þá er og safnað
stökum og öðrum alþýðulegum
kveðskap og haldnar rækilegar
gjörðarbækur (kannske ekki
alltaf eða eingöngu í óbundnu
máli), og yfir höfuð er á öll-
um hlutum hin mesta reglu-
semi og menningarbragur.
Alltaf mun félagið hafa verið
fremur fámennt, enda hefur
það frá öndverðu sí og æ forð-
ast allar auglýsingar um sig og
skrum — unnið allt sitt starf
í kyrrþey. Mér skilst að nú
muni félagatal vera í kringum
130 manns, en þar á meðal eru
ýmsir, sem nú geta ekki sótt
fundi. Á þeim fundi, sem eg
kom á, var þorri manna mið-
aldra og eldri. Þarna voru bæði
karlar og konur, og heill hópur
skemmti með kveðskap. Allir
kváðu þeir meira og minna vel,
sumir ágætlega, og sannarlega
voru konurnar þar ekki eftir-
bátar.
Eg spurði um árgjald félags-
manna og var mér sagt að það
væri nú 20 kr. Ekki fæ eg
skilið hvernig svo mikilli fé-
lagsstarfsemi, t. d. fundurn
hálfsmánaðarlega frá þvi öud-
verðlega á hausti allt fram í
maí, verður haldið upp á svo
lágum tillögum. Lét eg í ljósi
undrun mína við forséta. Hann
viðurkenndi að allrar aðgæzlu
þyrfti, en sagði, að þarna hefðu
margir af litlu að taka cg mun
það satt vera. Héfur orðið að
miða álögurnar við efnahaginn.
Ef það er ekki rétt að þetla
félag hafi þjóðmejmingarlega
merkilegt starf með höndum,
þá skortir mig vitsmuni urn að
dæma. En mér blöskrar að
hugsa til þess, að þetta merki-
lega starf skuli vera að mestu
innilokað í fundasal þess og
gerðabókum. Eg hefði haldið að
það væri hlutverit útvarpsins
bjóða því nokkurt samstarf. Og
eg vildi óska að félagið réði yfir
tímaritskorni til þess að ná þar
með til þjóðarinnar álmennt.
En um slíkt tjáir víst ekki að
tala. Annars vildi eg líka óska
en það ef að svipúð féiög
mættu rísa upp sem víðast x
landinu.
Reykjavíkurbær ver miklu fé
til fræðslumála. Aldrei mun
Kvæðamanna relagið hafa beðið
um fjárstyrk til sinnar staif-
semi. En launaverð er hún, og
eg vil skjóta því t.i] bæjarfull-
trúanna, hvort ekki vitdi ein-
hver þeirra kynha sér athafnir
þess, og ef hana kæmist þá að
sömu niðurstöðu og eg, hygg eg
að hann mundi leggja til, að
félgainu yrði sýndur maklegur
viðurkenningarvottur með því
t. d. boðið væri að greiða húsa-
leigu þess. .4 Alþingi veit eg
fyrir víst að þá menn er að
finna (jafnvel í sjálfri fjávveit-
inganefndinni), sem telja
mundu félagið viöurkenníngar-
vert ef þeir kynntust starfi
þess. En það skal eg taka frarn,
að ekki hefi eg með einu orði
ymprað á þessum málum við
nokkurn mann, inna.i félagsins
eða utan.
Það endurtek eg að loktm, að
þetta félag gégmr að mínu viú
sérlega lofsverðu hlutveníi
Sn. ,T.
^Vl%VJVA,.".V..VJW,rJ1.'>flAW///.VAVAV/A'."AW.V
*
Kaupið
iÓLAFÖTIN
meðan
úrvalið
er
nóg
jANDERSEN & B.AUTH”
i
Laugaveg 28
Vesturgötu 17