Vísir - 28.01.1955, Blaðsíða 4

V f SIR
Pöstudaginn 28. janúar 1955,
Eymrfoakki liefir mest af sjávar-
fióðum að segja af öllum stöðum
hér á landi.
Nú eræi 3Ö ái* siðaii síðasiáa stór-
Owð gerði þar.
Til er vísukorn kveSið suður
á Hollandi eða eyjunum þar í
grennd, þar sem sjórinn hefur
það til að svelgja á einni nóttu
heila byggð, svo lieniiar sér
aldrei framar stað. Slílc voða-
tmdur geta einungis átt sér
stað með nýkviknuðu tungli
eðá fullu í sterkum álands-
>indi.
' En jafnvel smábára, sem
sumarlangt gælir við hiiiar
3águ, mjúku moldarlendur á
þeim slóðum, bruggar þeim j
banaráð, séu þær ekki varðar
öflugum görðum, því hún
sverfur ströndina án afláts,
hægt og hægt, og sogar svarfið
til sín í djúpið.
Elztu frásagnir
af flóðum.
annálum
árið 1199
er
og
Og sérhver suðandi bára
syngur þér helspá og þrot —
og sérhver suðandi bára
saumar þér líkklæði vot.
Þetta er efnið í hollenzku
vísunni um brimströndina þar.
Ekki segi ég að fólkið á
Eyrarbakka geti með sann-
indum tekið sér í munn sama
stefið, en hitt er víst, að marg-
oft hefur ströndin þess lága og
það sjálft orðið að sæta afar-
kostum í skiptum sínum við
hafið. En um hið brótna land
fer hvorki mörgum sögum né
greinilegum, — ef til vill
hefur gróið land þó endur fyr-
5r löngu náð allt út á skerja-
garðdnn, sem nú skýlir báta-
læginu fyrir mesta hafgangin-
iim.
Mest tjón í
Einarshöfn.
Það virðist öllu algengara á
okkar dögum að róma Stokks-
eýrarbrimið en brimið á Eyrar-
bakka, hvort sem það er nú
vegna Páls ísólfssonar eða af
öðrum toga spunnið, en fletti
maður upp í annálum og
gömlum frásögnum af stór-
kostlegum sjávarflóðum hér á
suðurströndinni, þá kemur í
Ijós, að þau valda öll mestu
tjóni á Eyrarbakka, einkum í
Einarshöfn, og verður þáð nán-
ar rakið hér, á eftir.
Hinn 21. janúar í ár eru
liðin 30 ár frá síðasta stór-
flóði á Eyrarbakka. Margt
miðaldra fólk og eldra man það
að sjálfsögðu enn, og auk þess
finnst ' þess getið á prenti í
blöðum frá þeim tíma, en
stuttar og fremur óglöggar eru
þær lýsingar, að minnsta kosti
þær sem ég hef séð.
En áður en ég reyni að
draga upp mynd af þessu síð-
asta stórflóði, ætlá ég að rekja
i stuttu máli frásagnir af eft-
irminnilegustu sjávarflóðum
hér á suðurströndinni sam-
kvæmt heimildum, sem Vig-
fús heitinn Guðmundsson dró
saman og birti f riti sínu, Sögu
Eyrarbakka.
I íslenzkum
getið um flóð
annað mikið flóð 1234. Þau eru
ekki staðfærð' nákvæmlega, en
árið 1316 er í fyrsta sinn tal-
að um flóð á Eyrarbakka.
Segir þar orðrétt svo: „Kom
flóð svo mikið á Maríumessu
síðari um sumarið (í sept.) að
15 nátta gömlu tungli, að sjór
féll inn í allar hinar fremri
\ búðir á Eyrum suður.“
Enn er talað um að sjór félli
inn um allar búðir á Eyrum
árið 1343, af stormi og veðrum,
hrakizt hafi góðs manna, en
sumir fengið stórskaða á fé.
Setbergsannáll getur þess,
að árið 1540 hafi komið stór-
flóð um haustið. „Tók þá víða
hjalla og hús syðra, sem lágt
stóðu.“.
Björn fræðimaður á Skarðsá
ritar svo í annál sinn 1594:
„í þessum sama stormi var
brimgangur ógurlegur. Sást þá
á Eyrarbakka, á Háeyri og
Skúmstöðum, skrímsl; það var
ferfætt og hábeinótt, selhært,
hafði annað hvort svo sem
hundshöfuð eða hérahöfuð, en
eyrun voni svo stór sem ílepp-
ar, lágu þau á hrygginn aftur;
bolurinn var svo sem folalds-
kroppur og nokkuð styttri;
hvít gjörð var yfir það hjá
bógum, en var grátt eða svo
sem móálótt aftur frá; rófan
var löng og stór, kleppur svo
sem ljónshala á endanum,
frátt sem hundur; sást á kveld-
in.“
Bæir fluttir af
Einarshafnarlandi.
Af Bréfabók Gísla biskups
Oddssonar má ráða það að stór-
flóð hafi ógnað Eyrarbakka
veturinn 1621, var eftir það
afráðið að flytja til nokkra
bæi af Einarshafnarlandi á
Skúmsstaðaland. Þrjátíu árum
síðar, 1653, er heimabýlið sjálft,
Einarshöfn, flutt, eftir mikið
flóð, stm veldur jafnvel mann-
tjóni.
í Kjósarannál segir svo árið
1630: ■ „Fyrsta dag jóla var
stormur ógurlegur, svo víða
hlauzt af tjón margskonar,
Skemmdust þá öll tún á Eyrar-
bakka með ágangi sjávarins,
sandi og grjóti. Þá var mikill
trjáreki fyrir'öllu Suðurlandi.“
Næstmesta flóðið
varð 1653.
Talið er að flóðið 1653 sé
næstmesta flóð, sem sagnir
greina frá. Eftirfarandi lýsingu
á því gerði Þorvaldur Thorodd-
sen í Lýsingu íslands:
„Áttadagur var á laugardag,
en morguninn eftir (2. jan.)
var mikið veður á sunnan og
útsunrian með ógurlegum sjáv-
argangi alls staðar fyrh' austan
Reykjanes, svo tún spilltust, en
skip brotnuðu víða, mest á
Eyrarbakka, í Grindavík og
Selvogi. Á Eyrarbakka spillti
flóðið bæði húsum og fé, þar
drukknuðu inni bæði kýr og
hestar og sumt úti, og allt
spilltist í húsunum. Menn flýðu
upp á hóla og hæðir, meðan
sævargangurinn var mestur, en
sjúkur maður, sem ei mátti
brottu komast, drulcknaði í
Einarshöfn. Timburhús danskt
tók upp og flaut upp á Breiðu-
mýri; skaði varð mikill á
Hrauni og Háeyri, þar tók upp
skemmu með öllu er í var og
bar upp í tjarnir, kistur og
annað flaut langt upp í. Flóa,
en mörg verzlunarhús skemmd-
ust og brotnuðu og flutu trén
allt upp að Flóagafli. í fjósi á
Hrauni drápust nokkrar kýr og
hestar, sjór féll þar inn í bæ
allan og héldu sér þar sumir
sumir voru á þekjum uppi.“
^ . yr^ 'tr' *imm
I ' " t ' ' /
\ í *
Undanfarið hefur veriði heldur Hljótt um McCárthy öldunga
deildarmann i Bandarikjunum. Hér sést hann í eldhúsinu
heima hjá sér, ásamt konu sinni.
Hrikalegast
flóðið 1799.
1766 er getið um skaðaflóð
á Eyrarbakka. 1779 á öskudag-
inn gerði þar enn flóð svo mik-
ið að flaut allt í kring um bæ-
inn á Gamla-Hrauni, og fund-
ust hálfdauðir fiskar í kálgarð-
inum norðan við bæinn, þegar
fjara tólc. Þá spilltust margar
jarðir,
1799. Þá kom mesta flóð,
sem sögur fara af á Eyrar-
bakka, nóttina milli 8. og 9.
janúar. Þar með fylgdi voða-
legur brimgangur, af því ofsa-
rok var á útsunnan með miklu
hrakviðri og Ijósagangi.
Þetta flóð hefur verið nefnt
Bátsendaflóðlð. Bezta lýsingin
á því er í Miimisverðum tíð-
indum, rituð af Magnúsi Step-
hensen í VLðey. Fer hún hér á
eftir:
„f Árnessýslu á Evrarbakka
braut sjórinn og tók algerlega
burt eitt pakkhús. í hverju var
töluvert af rúgi, nokkuð af
baunrnn og margslags öðrum
höndlunarvörum. Húsviðina og
nokkuð af því sem geymt var
í því, rak upp í mýri fyrir of-
an, langa leið frá. ÖUum stakk-
stæðum umveiti sjórinn eins og
skansi þeim, sem þar var hlað-
inn af stóruna steinum, og sáust
ekki minnstu merki til hvorugs,
þegar út fjaraði. Allt hvað á
plátsinu lá, timbur og annað,
bar sjórinn víðsvegar. Grund-
völiinn gróf hann undan flest-
öllum höndlunarhúsunum á
Eyrarbakka 'skemmdi margs-
lags vörur, svo sem salt og
annað, gekk upp um gólf í hús-
um og inr. um læstar dyr, braut
glugga og molvaði þil, Dauð-
ans hræðsla umspennti alla þá,
sem á Eyi-árbakka voru í þess-
um sjógaiigi og ofviðri. Þá og
þá bjuggust þeir við að sjór-
inn mundi brjóta niðui’ húgin,
eða gjörsamlega soga þeim út
með mönnum og öðru, sem í
þeim var, þó hlaut þar enginn
lifs eða limatjón. Svo hafði
brimgangurinn lækkað og jafn-
að malarkampinn, að ekki var
orðinn mikið hæni en fjaran.
Stóð Eyrarbakkabúinu ekki
lítill ótti af þessU, því þeir
gizkuðu á, að í memalagi venju-
legt flóð mundi hér eftir ganga
inn í hús þeiiTa, þar fyrirstaða
öll var í burtu. Bættist það og
við hræðslu þeh-ra, að ekkert
undanfæri gafst til að flýja. f
Stokkseyrarþirtgsókn brotnuðu
fjórir áttræðingar, átta sex-
ræðingar, sex fjögramannaför,
átta þriggjarhannaför.“
29 maiins
flúðu algjörléga.
Á mörgúm jörðum eyðilögð-
ust tún og engjar og margt
annað tjón, sem hér er of langt
að telja upp. En býlin, sem
fyrir skaða verða í Bátsenda-
flóðinu efu á milli fjörutíu og
fimmtíu, í Stokkseyrarþing-
sókn (en í ‘ hehni var Eýrar-
bakki allur frá Nesi til Baugs-
staða) fórust 63 hross, 9 naut-
kindur, 58 auðskihdur og 29
marins flúðu algjörlega frá
heimilum sínum, en margir
um tíriia eftir sjögarigirin.
Dáriski kauþmaðöririn á
Eyrarbakka, Lambertsen, send-
ir stiftamtmanni skýrslu um
flóðið og berst lítt af. Þar segir
orðrétt:
„Flóðið hræðilega 9. jan.
gerði á svipstundu mikmn
skaða hér á Eyrarbakka verzl-
unarstað. Eysti’a vöruhúsið
jafnaðist við jörðu í briminu.
Talsvert af rúgi, baunum og
annarri verzlunarvöni sópað-
ist burt og eyðilagðist sam-
stmidis. Trjáviður og annað
sem flotið gat, komst langt upp
um mýri, og farrnst mikið af
þessu upp við Kallaðarnes og
umhverfis Flóagafl.
Þetta mikla flóð og ofsaveð-
ur skenmidi líka mikið önnur
verzltmarhús, þó að ekki
hryndu fleiri. Landið (sjó-
kampurinn) hefur lækkað svo
mikið og skólpast af verzlunar-
staðnum, að eg hygg ekki þor-
andi að verzla hér fleiri vetur
en orðið er, þó að sjórinn kynni
að hlifa manni við aldurtila í
vetur.“
Mörg flóð á
síSustu öld.
Enn verða mörg og stór flóð
á Eyrarbakka. þó ekkert þeirra
jafnist á við Bátsendaflóðið,
sem nálega lagði byggðina í
auðn.
Hinn 24. janúar 1814 gerði
mikið ofviðri syðra með sjáv-
argangi, sem gerði mikinn
skaða á húsum og skipúm. Þá
braut geymsluhús á Eyrar-
bakka og sjór gekk inn í ípúð-
árhús.
1838 í öndverðum nóvember
gekk sjór mjög á land syðra um
næturtíma. Bíaut þar skip og
báta og gerði fleiri spéllvirki.
1865, 21. september gerði
mikið flóð á Eyrarbakka. Braut
þar sjógarð og fískiskip brotn-
uðu.
1870, 22. september gerði
flóð mikið með ofsa sunnan-
veðri. Sleit þá upp skip, af Éýr-
arbakkahöfn, og skemmdir
urðu nokkrar í þorpinu. Er það
I tilnefnt sérstaklega, að rófur
hafi eyðiagzt í kálgörðum.
; (Bréf Þorleifs á Háeyri).
I Enn er getið um stórflóð á
Eyrai’bakka á árunum 1888.
11889, 1898, 1900, 1906 og 1913.
Flóð í logni
árið 1916.
| í blaðinu Suðurland. 1. tbl.
1916 stendur eftirfarandi frá-
sögn:
„Nóttina 21. janúar kom í
logni svo óvænt og mikið .flóð
á Eyrarbakka, að braut sjó-
garðinn riiilli Eyrarbakka og
Óseyrarness til grunna, svo að
tjón það mun nema 1000—1500
krónum. Olíugeymsluskúr Ein-
arshafnarverzlunar brotnaði
allur, og um 30—10 olíuföt frá
kaupfélaginu Heklu komust á
flot og skoluðust til og fra með
Ströndinni, en náðust þá aftur
lítt skemmd“.Bryggjur skemmd
úst þá nokkuð. Á Stokkseyri
brotnuðu tvö skip, er voru
fýrir neðán sjógarð, einnig
m'ðu skemmdir nokkrar í Þor-
lákshöfn.
Þá er röðin komin að síðasta
stórflóðinu, sem yfir Eyrar-
bakka hefir dunið.- Svo serti
Framhald á bls. 9.