Vísir - 09.02.1955, Blaðsíða 4

VlSIR
seiit
Haunasaga fjöKskyldu, seon
bélt afl nýtt og betra isf biÖi
sín austan tjalds.
Ungversk fjölskyfda hafði sezt að í Kanada, en var ginnt
með gullnum loforðum af kommúnistum að 'hverfa heim.
t eftirfarandi frásögn er greint frá hvernig fór. Höfundur
greinarinnar er Georgé May, sem er fæddur í Ungverjalandi
og var fréttaritari á Balkanskaga fyrir síðari heimsstyrjöld-
ina. Að henni lokinni fór hann heim til Ungverjalands pg
var í 4 ár fréttartari Times í London og Reuter fréttastof-
unnar. Hann var í flokki þéirra fréttamanna sem síðast
sluppu frá Ungverjalandi, er „járntjaldið var látið falla.“
Erfiðleikar Biro-fjölskyld-
tmnar byrjuðu 1947, þegar sam-
landi hennar nýkominn varð ná
granni Tony Birös, sem var
rakari í Vancouver, í’.Vestur-
Kanada. Jafnan,. þegar Tony
var ekki önnum kafinn, var
sem þessi nýi kúnningi birtist
í dyrunum, og fór að segja;
honum furðusögur frá Urtg-
verjalandi. Stundum kom hann
með bækur og tímarit. „Horfðu
á þetta,“ sagði hann í hrifni og
benti honum á mynd, „barna-
stofa fyrir börn verkafólks í
verksmiðjum. Manstu eftir að:
hafa heyrt þess getið, að svona
stofnanir væru til fyrir styrj-.
öldina?“
Tony hlústaði á þetta og
annað þessu líkt með athygli.
Kona hans var fædd í Kanada
og tveir synir, en sjálfur var
Tony fæddur í Ungverjalandl,
«r keisaraveldið Austurríki—
Ungverjaland var enn við lýði.
Og hann átti enn ættingja í
Ungverjalandi. Hinn nýi kunn-
ingi hvatti Tony til þess að
gerast félagi í Félagi kanadísk-
ungverskra verkamanna og
-sótti þar dansleiki, - fyrirlestra
og sjónleiki.....
Ungverjaland
nútímans.
Á einum fundi í félagi þessu
hlýddi Tony á ræðu, sem
Joseph nokkur Balogh flutti,
um „Ungverjaland nútimans“.
Balogh hafði flutzt til Kanada
milli fyrri og síðari heims-
styrjalda, en fór aftur til Buda-
pest 1948. Kommúnistar sendu
hann brátt aftur vestur yfir haf
í fyrirlestraferð. Hann var
aannfærandi. Hann hafði séð
kraftaverkið með eigin augum
og hvatti hann ungverska
verkamenn sem sezt höfðu að í
T
:
í
%
i
-]___________________________________________________ .
Kanada til þess að flytja heim
til gamla landsins og láta það
njóta góðs af starfskrötfum
sínum og reynslu. Og heim
ættu þeir að fara með verkfæri
sín — og sparifé. „Ungverjá-
land er landið, þar sém taeki-
færið til að komast áfram ,bíð-
ur ykkar. Það er ykkar land
og það þarfnast ykkar.“
Tony slæst í hópinn.
Og nú fór Tony æ oftar að
rekast á fólk, sem ætlaði að.
„fara heim aftur“. Og sumarið
1950 ákvað Tony og kona haris
að slást í hópinn.
Hárin seldi rakarastofuna
sína, bjó um áhöld sín, sem
hann ætlaði að hafa méðferðis,
og tók úr bankanum 10.000
dollara af fé því, sern harin
hafði sparað sér saman. Ásamt
konu sinni, Helen, og tveimur
sonum, Dick.ll ára og Jimmy
sem var á þriðja ári, lagði hann
af stað, og var ferðinni fyrst
heitið til Englands. Ungverski
ræðismaðurinn þar leyfði þíeim
að halda hinum kanadiskri
vegabréfum sínum og afheriti
þeim „ungversk ferðaleyfi.“'
Fyrstu vonbrigðin
Á landamærum Ungverjá-
lands skoðuðu landarnæraverð-
ir kommúnista skírteini þeirra
mjög vandlega og leituðu af
mikilli nákvæmni í farangri
þeirra. Nákvæm leit fór fram á
öllum og öllu í lestinni, sem að
vísu var næstum tóm, því að
það voru ekki margir á leið í
sæluríkið um leið og Tony. óg
fjölskylda hans. Þau hjónin Ög
börnin horfðu vonsvikin á þess-
ar aðfarir. Þau höfðu ekki búist
við, að Paradísarhliðsins væri
svo vandlega gætt.
Þegar til Budapest kom fagn-
aði Balogh fjölskyldunni og
öðru fólki, sem nýkömið var
með ræðu.
„Ungverjaland fágnar börn-
um sínum,“ sagði hann. „Ef
eitthvert ykkar þarf á hjálp að
halda, þá komið til skrifstofu
minnar. Það er hlutverk okkar
að hjálpa ýkkur.“ Tony fór með
fjölskyldu sína í gistihús, sem
ríkið staffrækti, og varð að.
borga 16 dali og 50 cent fyrir
herbergið. Áður en þau opn-
uðu ferðatöskur sinar gaf gisti-
húsþjónn þeim þetta . hollráð:
„Hafið gát á turigu ykkar, —
það er aldrei að vita hver sá
er, sem þið talið við!“
Næ’sta .morguri fór- Helen nið-
Ur til þéss áð biðjá um morg-
unverð handa fjölskyldunni.
Herini var sagt, að hún yrði
sjálf að.‘ kaupa matinn. Skrif-
stofumaður gistihússíns skrifaði
fýrir hana á miða það, sem hún
óskaði eftir að fá handa börn-
unum: Brauð, mjólk, smjör,
ávaxtamauk og ávaxtaiög og
sendi hana í næstu ríkisverzlun.
Þar seldí snyrtilég afgreiðslu-
stúlká henni brauð og sagði
henni, að hún. ýrði að fara í
aðrá búð til þess að fá mjólk.
Það var hlegið að henni í búð-
unum, er hún benti á orðin
„ávaxtamauk" og. „ávaxtalög",
Bankaviðskipti.
Næsta morgun lagði Tony
leið sína í Þjóðbankann til þess
að koma sparifé sínu í öruggá
vörzlu. Honum var sagt, að
hann gæti að eins tekið'út 11
„forintur“ á dollar og með því
gengi kostaði svoköliuð „al
þýðumáltíð“ Tony í veitinga
stofu 8 dollai-a.
Húsnæðisleit.
Næst fór Tony að leita sér
húsnæðis. Þegar honum varð
ekkert ágengt .lagði hann leið
sína til skrifstofu Baloghs. í
lítilli biðstofu var þröng von-
svikinna manna, sem nýkomnir
voru frá Kanada, og hver hafði
sína eymdarsögu að segja. Kona
nokkur kvaðst hafa leitað íbúð
ar mánuðum saman. Ungur
maður sagði, að honum héfði
hvarvetna verið neitað um
virinu af því, að hann væi
„amerískur". Og menn sögði;
við Balogh: „Þú lofaðir okku:
góðri atvin1'1’-'’
„BIossi var Tom Wetherill,
yngri bróðir minn — fóstur-
bróðir.------Já, hr. Prouhet,
Tiú ætla eg loksins að tala.“
Öldungurinn brosti angur-
væru brosi.
Wetherill hóf máls: „Eg ætla
•ekki að reyna að réttlæta mig.
Aðeins útskýra málið. Áiið
1929 eftir hið mikla fjárhags-
hrun komu meiri erfiðleikar
yfir Wetherill-bankann en
nokkurn tíma áður í sögu hans.
Faðir minn var ný dáinn og eg
var bankastjóri. Tom var að-
stoðar-gjaldkeri. Eg var þá 32
ára og eg var hræddur. Mér
var svo mikið f mun að bjarga
bankanum — bjarga honum
hvað sem tautaði. Mig sundlaði
við þá t.ilhugsun að illa færi.
Hættulegast hefði verið ef þeir
'viðskiptamenn, sem mikið áttu
i banjc.anum, hefði komið. í hóp-
mun Ú1 að taka út fé sitt, áður
en þau veð, sem við höfðum,
hækkuðu aftur í verði — en
það gerðu þau að nokkm Teýli
síðar. Eg fann leið til að koma
í veg fyrir aðsúg að bankanum.
En það eyðilagði mannorð
Toms.
Kvöld eitt kallaði eg til við-
tals við mig menn þá, sem áttu
mestar fúlgur í bankanum. Eg
sagði þeim í fullkominni hrein-
skilni að kviksögur hefði geng-
ið um það að Tom bróðir minn
hefði ætlað að hlaupast á brott
með hálfa milljón af fé bank-
ans. Þetta væri ósatt. Tilraun
hans hefði mistekist og pen-
ingamir væri óhultir í geymsl-
um bankans. Vitaskuld gengu
engar kviksögur. Þetta var
bragð sem eg fann upp til þess
að telja þeim trú um að við
hefðum nægilegt fé handbæet!,
svo að þeir þyrftu ekki að ótt-
ast um innieign sína. Og ásök-
un gegn bróður mínum átti líka
að gera þetta trúlegra, því að
allir vissu þeir að eg unni hon-
um. Og þetta hreif. Eg sagðist
vilja forðast hneyksli í lengstu
lög og lofuðu þeii' að minnast
ekki á málið.
Daginn eftir kallaði eg á Tom
til viðtals inn í skrifstofu mína.
Eg sagði að eg vissi um þjófnað-
artilraun hans og að hollast
væri fyrir hann að fara úr
borginni. Þyrfti hann ein-
hvers, skyldi hann skrifa mér.
Tom hrópaði: „Hver segir að eg
hafi gert tilraun til að stela?“
Þegar eg gat eklci svarað því.
sagði hann furðu lostirm: „Hef-
irðu búið þetta til sjálfur?“ —
Eg gat ekki horft í andlit hon-
um. — Þá sagði hann: „Ilelzt
vildi eg verða hér kyrr og bei-j-
ast við þig, en þáð veeri að ata
WetheriU-nafmð auri, og það
: ■ Niðurl.
féngið hana?“ Bologh varð
vandræðalegur á svipinn. Hans
hlutverki var. lokið, er hann
hafði ginnt þetta fólk til að
koma. Og hann gat ekkert fyrir
það gert. Nú var enginn völlur
á honum. Hér var harin áhrífa-
laus, auvirðuleg „skrifstófu-
blók.“
Að einu m
mánuði liðnitm.
höfðu þau Tony og Helen
sannfa:rzt urrí, að þau gætu ekki
sætt sig við f.ð vera áfram í
Ungverjalándi;: Þegar Tony
sagði Balogh þetta varð honurri
að orði:
„Uss, þeUa’ rnegið þið ekki
segja. Þið gartuð lerit ffanga-
búðurii. Og hvað : yrði þá’ um
koriu ýðar og böm?“
Og svo héfst þriggja ára bið
og barátta. — í sjö mánuði
samfleytt var Tony atvinnu-
laus. ' Loks var honum leyít
að starfa af. samvirinu-
félagsskap rakara og varð
að greiða fyrir það 50
dollara. Fékk hann nú starfa í
lögreglumarínabúðum. Tony var
góður rakari og hafði unnið sér
inn 75—125 dolíara á viku í
Vancouvér. Hér fekk hann að
meðaltaii 18 dollara á \uku og
þar af voru tekríir 3 dollarar
upp í gréiðslur á fioklcsb.löðum
og ríkisskukiabréfum, en svo
átti að héitá að merin keyptu
þau af frjálsum vilja. ‘
Það, sem Tpriy
óttaðíst mest.
Tvennt óttaðist Tony mést af
öllu, að hann ýrði tekinn hönd-
um og að sparifé hans gengi til
þurðár. Kanp hans hrpkk ekki
til að greiðá nema einn þriðja
af því, sem hánn þurfti að
gréiða í húsaleigu, fyrir mat-
væli .ög eldsneyti. Egg kostuðu
40 sent hvert, kartöflupundið
30 og smjör 3 dollara pundið.
Á hverjum nvórgni fór Helen
á fætur klukkan hálffimm til
þess að komast nógu snemma að
til þess að ná í mjólk. Mjólkur-
búðimar voru að vísu ekki opn-
aðar fyrr en kl. 6, en það háfði
alltaf myndazt biðröð þegar
Helen kom á vettvang. Fólkið
var hungrað og ólundarlegt. Ef
bað kom fyrir, að leið yfir ein-
hverja konuna í biðröðinni og
var borin burt, var henni ekki
leyft að fara aftur á sinn stað
í röðinni. Oft kom það fyrir,
þegar kvisaðist að birgðir kjöts
riliS.Vikudagijm 9„ febrúaE .íúörS.
eða hveitis væru á þrotum, að
allt komst £ uppnám. Menn.
æddu til dyra og béittu hnúum
og hnefum og fyrir kom að
konum með börn í fangi sér var
rutt ura koll. ý
Húsnæðiserfiðleikar.
Skortur á húsnæði var. svo
mikjll, að meiri þrengsii voru
í húsaskriflum verstu skugga-
hverfa Sudapesí en noldturn.
tíma fyrr. Opinberlega var því.
neitað, að riokkur húsnæðis-
skortur væri,- en óbeint var
þetta viðurkennt með . því, að
ef einhver ílutti £ betra hús-
næði varð hánn að greióa sér-
stakt fijaldi fyrir fá að flýtja í
það. Þetta gjald var kallaö-
„lykil-fé“. Tony „keypti lyk-
ilinn“ fyrir 2000 dollara og 200-
dollurum varði hann til við-
gerða. íbúðin var sjaldan hitu'ð'
upp á vetrum. Loks tókst þeim
hjónum að fá lánaðan ofn (þeir
voru ekki fáanlegir í búðum) og
nú varð Helen að bæta þ%-í .á
önnur störf, að starida t biðröð
með fötu á haridíegg til þess &S
fá keypt riokkur pund af léleg-
um kolum.
Og þannig
leið timinn —■
hver dagur var þrotlaus bar-
átta til að sálast ekki úr kulda
og hafa eitthvað £ sig og á. Einu
sinni á ári komu „friðarnefnd-
ir“ £ heimsókn til þess að sarga
út, sem svaraði már.aðarkaupi.
(„Viljið þér leggja yðar skerf í
þágu friðarins, eða.eruð þér raeð
„Wáll Street“?“). Stöku sinn-
um varð eitthvað til þess að
gléðja menn' Um jólaléýtið 1952
komu apþelsínur á markaðinn.
Þær kostuðu 1 dollar og 92 senfc
pundið. ' i' j-
ÁJiyggjun
af börnumun.
Þáu hjónin höfðu mestar á-
hyggjur af bömuriurii. Þegar
Jimmy várð fjögurra ára fór
Helen með hanr. í leilcskóla.
Fæst bámanna kunnu að lesa,
en samt var áróðursvélin einn-
ig þama í fuUum gangi. Þama
voru, sem lög gera ráð fyrir,
myndir af Lenin, Stalin og Ka-
kosi, ungverska forsætisráð-
herranum. Og rauði bamalær-
dómurinn var útskýrður á mjög
einfaldan hátt: „Það er til ó-
freskja, sem heitjr „Wáll
Street", börriin góð, sem reynir
að drepa börn og svelta pabba
þeirra og mömmur. Hatiö
hana.“
Skólagangan var þó Diclc
miklu erfiðari. Hann var orð-
Framhald á bls. 9i
i'ordverLsmiöjurnar frönsku hafa nýlega sent nýja gerð bíla
á markaðkm, og sýnir myndin einn þeirra. Frönsku Wordarn-
ir“ kallast Vedette. W—-"P j