Vísir - 29.02.1956, Side 4

vtsm
Miðvikudaginn 2ð. febrúarl8S3
iwt?rtiiii!|s^i tiriiiL 0§
Ræ5a Oskars Nhrðinamis á fumfi Stóden-ta-
felags Reykjavíkur í sL viku.
Fundai’menn eru beðnir
Sið hyggja svo að, að ég talí
íiðallega frá sjónarhóli þeirra
sem hafa með höndum dreif-
ingu almenns verzlunarvarn-
ings, eða réttara sagt, að ég
sé rödd úr þeirra hópi, því
að ég get að sjálfsögðu ekki
-talað almennt fyrir munn
þeirra.
Ég hégg réttast að ég ræði
verðlagsákvæði aðallega í
Ijósi þeirrar reynslu sem við
höfum fengið af þeim hér á
íslandi.
Þannig er þá fyrst frá að
segja, að verðlagsákvæði eru
ennþá gildandi hér á landi
um margar vörutegundir. Ég
tek þetta fram vegna þess, að
ég hef orðið þess var, að
nokkuð mikils misskilnings
gætir hjá almenningi í þessu
efni. Það er síður en svo, að
þessi gildandi ákvæði séu
eitthvað sem huldufólki einu
•sé ætlað að vita. Það getur
hver sem er fengið upplýs-
ingar um þau á skrifstofu
verðgæzlunnar.
Verðlagsákvæði þau, sem
við látum okkur tíðrætt um
á síðari árum, hafa víðast
' hvar veríð fylgifiskar hafta,
■eða sett vegna vöruþurrðar
á ófriðartímum, að minnsta
"kosti í þeim löndum sem hafa
foúið við svipuð efnahags-
kerfi og við. Þessi ákvæði
hafa allsstaðar verið talin ill
nauðsyn, sett í þeim tilgangi
að fyrirbyggja okur með vör-
ur sem þurrð var á. Verð-
lagsmálin hér urðu fljótlega
alltof nátengd innflutnings-
málunum, illu heilli, og öllu
því sem þar hefur átt hreið-
ur. Um þessi mál öll hafa
staðið miklar og langar deil-
ur, sem kunnugt er. Fjöldi
verzlana átti mjög erfitt með
að samræma rekstur sinn
hinum brejdtu aðstæðum, og
var það satt að segja engin
furða.
Neitunarvald
málum.
í verðlags-
Eins og nú er, heyra verð-
jlagsmálin undir tveggja
manna nefnd, og hefir hvor
um sig — þ. e. aðeins einn
maður — neitunarvald um
allar breytingar, hvaða end-
emis vitleysa sem ákvæðin
kunna að vera,
Það er ósköp algengt, að
heyra menn ganga út frá því
sem gefnu, að ég og mínir
líkar séum algerlega andvígir
verðlagsákvæðpm. Þetta er
ekki nema hálfur sannleikur.
Ég hefi t. d. aldrei verið á
móti verðlagsákvæðum í
sjálfu sér. Þó að ég sé kaup-
maður og verzli með ákveðn-
ar vörur, þá er ég einnig
svonefndur neytandi, sem
þarf að kaupa annarsstaðar
flest það sem heimili mitt
þarfnast til fæðis og skæð-
is. Ég-get mæta vel skilið,
að menn vilji fá við hóflegu
verði þá vöru sem þeir þurfa
að kaupa, og ekki sízt þegar
tekið er tillit til allrar þeirr-
ar hjálpar sem fólkið fær í
ræðu og riti, til þess að koma
því inn í sitt þykka höfuð að
alltaf sé verið að okra á því.
Ég viðurkenni að verðlags-
ákvæði geta átt rétt á sér
við ákveðnar aðstæður. En
til þess verða þau að vera
sett í ákveðnum tilgangi, er
þjóni fortakslaust allri þjóð-
félagsheildinni, og fram-
kvæmdin eftir því. Ef eitt-
hvað annað liggur á bakvið,
þá eru þau gagnslaus og verri
en ekki neitt. Hitt er svo ann-
að mál, að ég hefi litla trú,
og þverrandi, á ströngum
verðlagsákvæðum, eftir að
hafa kynnzt. framkvæmd
þeirra hér. Og vrst er um
það, að allar þær þjóðir sem
ég þekki til, er búa við svip-
að efnahagskerfi og íslend-
ingar, hafa reynt að losa sig
við verðlagsákvæði ófriðar-
áranna, og stefna stöðugt að
því marki.
Of lítíl þekking ráðandi
manna.
Ef menn hafa þótzt kenna
andúðar frá kaupmönnum
móti verðlagsákvæðum, þá
mun það fyrst og fremst vera
vegna framkvæmdar ákvæð-
anna. Það skal viðurkennt,
að þar hefur gengið á ýmsu.
En löngum hafa ráðið þar
meirihluta menn sem höfðu
of litla þekkingu, og því
minni reynslu, en hvort-
tveggja er nauðsynlegt þeim
er eiga að taka-.-ákvarðanir,
sem ’ í raunjnni jáfhgilda
dómsúrskurði, í svo vanda-
somum málum sem verðlags-
ákvæðin eru. Þessir menn
hafa að jafnaði talið sig full-
trúa neytenda, en jafnframt
andvígir kaupmönnum yfir-
leitt. Það er skoðun mín, að
það kunni aldrei góðri Iukku
að stýra, ef stjórnardeildir
(en það hafa hin valdamiklu
viðskiptaráð í rauninni ver-
ið) telja sig settar til höf-
uðs ákveðinni stétt manna,
sem þó þarf við þær um flest
sín mál að sælda. Verðlags-
ákvæðin eru sama og lög, og
það er hætt við að hér fari
sem oftar, að keyri, ósann-
girnin um þverþak, reyni
þeir .sem fyrir verða að verja
hendur sínar. Og viss.ulega
hafa yerðlagsyii'' oío;h ■ ?r
sýnt mafgskonar ósanngirni
á stundum. Það vinnst ekki
tími til að rökstyðja það hér
sem skyldi. Ég vií þó geta
þess, að eftir gengisfallið
1950 voru verðlagsákvæðin
svo þröng, að í ársbyrjun
1951 riðaði fjöldi verzlunar-
fyrirtækja til falls, og hafa
sum þeirra ekki borið sitt
barr síðan. Má vitna í það,
að þá skrifuðu ýmsar verzl-
anir og verzlunarsamtök rík-
isstjórninni bréf, og ætla ég
að lesa hér kafla úr því, orð-
réttan:
„Vér höfum bent á og fært
rök að því, að verðlagsákvæði
í smásölu höfðu um langt
skeið verið alltof lág áður en
gengislækkunarlögin tóku
gildi. Síðan hefir þó keyrt
um þverbak, því nú er svö
komið, að flestar vörar eru
seldar undir dreifingar-
kostnaði“.
Bréf þetta er undifritað af
Jóni Helgasyni f, h. Sam-
bands smásöluverzlana í
Reykjavík, Isleifi Högnasjmi
f. h. Kaupfélags Rvíkur og
nágrennis (Kron) og Agli
Thorarensen f. h. Kaupfélags
Árnesinga.
Svarti markaðurinn.
En það eru fleiri en verð-
lagsyfirvöld og kaupmenn
sem hér koma við sögu. Hér
á landi er allmikill liðskost-
ur nianna, sem notar hvert
tækifærí til að braska og
pranga með vörur sem al-
menningur vill eignast og
þarf að nota. Yfirleitt er
gert miklu meira tjón en:
gagn. Þetta- era ivandasöns
máj, og er nauðsyfilegt að
þeir sem þeim eiga að ráðai
kunni skil á lýðræðisleguí.
réttarsiðferði, ef við þá eruna
að mikilnxenriskast með það
að lýðræðið hér verði meirai
en nafnið tómt.
Kjör kaupenda rýrna.
Tvö atriði ér snerta verð-
lagsákxæði ætla ég að
íbenda á:
Hið fyrra er það, að þröng
verðlagsákvæði torvelda
mjög að skilvísir kaupendur
fái þau kjör sem þeim beri.
Þetta kemur af því, að sum-
ir kaupmenn taka sér stund-
um miklum mun lengri gjald-
frest en þeim ber, svo að oft
nemur verulegum. hluta af
þeirri álagningu sem verzl-
uninni er skömmtuð. En svo
er mál með . vexti, þó ein-
kennilegt megi yirðast, að
þetta atferli fyrir ríorðan og
neðan alla heilbrígða verzí-
unarijætti,•, Þetta;-er svarti.
markaðurinn svonefndi, á
mismunandi- stigi, og er það
mála sannast, . að hann er
hvimleiðasti og yersti hákarl-
.innyí kjöifari -.strangra verð-
lagsákvæða., •• Þama kemur
stór hópur nýrra milliliða,
sem ekkert verðlagseftirlit
ræður við. Það er ekki sízt
þetta ástand, sem vekur iðu-
lega áleitna spurningu ,um
það höfuðatriði þessara riiála,
hvort verðlagsákvæði megi
sín meira en hið óskráða við-
skiptalögmál um framboð og
eftirspurn. Ég hygg að mikill
meiri hluti Iandsmanna svari
þeirri spurningu neitandi,
eins og hér háttar, og miðað
við þá reynslu sem hér er
fengin. Hitt get ég aftur á
inóti fullyrt, að víða hefir
svarta markaðnum bókstaf-
lega verið útrýmt með ráð-
stöfunum sem hafa byggzt það er' eins ~og viðskipta-
á kenningunni um framboð mönnum hér séþvert um geð
og eftirspurn. Hér heima er
sjón sögu ríkari, þó að það
viðskiptafrelsi og. athafna
sem vér búum við sé langtum
minna þegar allt kemur til
alls, en almenningur álítur.
Frjáls verðmyndun
eðklegust.
Það er lítill vafi á því, að
aðalsjónarmið kaupmanna
yfirleitt er það, að frjáls
verðmyndun sé eðlilegust og
heppilegust- bæði fyrir kaup-
endur og seljendur. Verðlags-
ákvæði séu hinsvegar ún*æði
sem ekki beri að gi’ípa til
nema á mjög alvarlegum
tímum, og hafi raunar alltaf
mikla annmarka í för með
sér. En þegar svo háttar til
sem nú er hér, að mikið vöru-
'magn er flutt inn frá löndum
sem gei*a við okkur jafnvirð-
isviðskipti, og jafnvel vand-
ræði að taka nógu mikið af
vöram þaðan fyrir útflutn-
ingsafurðir okkar, þá era
verðlagsákvæði á slíkum vör-
um fjarstæða ein, og hafa
það eitt í för með sér að auka
kostnað.
Ég tel það ákaflega illa
farið, að verðlagsmálin skuli
hafa verið höfð svo mjög á
oddi í pólitískum illdeilum.
Ekki .á þann hátt að mér detti
í hug að hver maður megi
ekki hafa skoðun sem að ein-
hyerju •lej'ti er pólitísk í þess-
um efnum sem öðram, það
er stj&mmákdeffur ofsi sem
hér er átt við, sem ég tel hafa
að greiða vexti af verzlún-
arskuld sem fallin er í gjald-
daga, og þetta bi.tnar á sliil-
vísum greiðendum. Ég álít
þetta mætti og ættí að lag-
færa, með því t. d. að ieyft
væri að leggja ákveðið gjald,
við skulum segja 2%, öfan
á heimilað útsöluverð. Kaup-
andi sem staðgreiddi vöru,
eða innti af hendi gi*eiðslu'
innan 30 daga, ætti svo skil-
yrðislausa kröfu til að fa
þessi 2 % .dregin frá útsölu-
verði.
Hitt atriðið sem ég ætla að
ræða nokkuð hér. er það, hve
mjög það hefir aukizt, að
gjöld sem yerzlunin er látin
innheimta fyrir hið opinbera,
eru undanþegin álagningu.
Það má deila um, hvort þettai
sé rétt eða ósamigjarnt. Eii
það er algengt að hin raun-
verulega álagning sé rang-
færð og rangtúlkuð í blöðuni
og umræðum. Ég veit ekki
betur en það sé viðurkennci.
■ regla, og kennd þeim sem við-
skiptafræði nema í skólum,
að telja til kostnaðarverðs
vöru öll þau gjöld, sem falla
á hana, þangað til hún ei*
komin í verzlunarhús, alveg
burtséð frá því hvort gjaldið
heitir þungatollur, verðtoll-
ur, tollviðauki, söluslcattur í
tolli eða framleiðslusjóðs-
gjald.
Blekking varðandi
áiagningu.
Við skulum hugsa
Framh. a 9. síðu.
okk-
AwvwuvyvvvwvvMvyvvuwMWMVvuvvww. wvvv Vvvvv%n«vvvvvvvvviws^*rwvvvvvvvvvvvv*vwvv JWwuwwvvvvvwv'wwiAwwvvvyyvvvvwuvv
Santa Eulalia, Venezuela,
i i 3. des. 1945.
<
Kæri Archie!
Þetta bréf er ekki svo mjög
af bróðurást sprottið, heldur af
eðlilegri löngun roskins manns,
sem er tekinn að þrá að líta
aftur kunna staði frá barnæsku
sinni. Timinn hefir mýkt mig
og eg er orðinn umburðarlynd-
ari. Það er því mögulegt — en
reiddu þig ekki á það samt —
að nurlaraeðli þitt, uppgerðar-
trúrækni og vanþóknun sú, er
streymdi frá hverri þinni svita-
holu í áttina til mín, æsi mig
ekki lengur til ofbeldisverka
eins og síðast er við sáumst fyr_!
ir 35 árum og hörmulegt er að
minnast. Mér hefði nú samt þótt
gaman að vita hversu lengi sá
é. þér.
Eg segi nú eins og stóð í for-
skriftunum forðum: ráðvendnin
er affarasælust. Vegur prakk-
arans er harður undir fæti. Auk
þess útheimtir hann alltaf
mikið ferðaflakk — og okkar á
milli sagt er eg nú farinn að þrá
ýmislegt gamalkunnugt og
notalegt,. svo sem inniskó við
arineldinn og annað það, sem
ber merki um hækkandi aldui’
og hrörnun. Mér til mestu furðu
hafa ýmis lögleg fyrirtæki. mín
blómgast mjög á síðari árum.
Og eg er ánægður yfir því að
geta sagt: Eg hefi nú efni á því
að vera ráðvandur.
Eg kem loftleiðis til Lund-
úna 19. desember. Eg hefi fest
mér herbergi á Savoy-gistihús-
inu. Sendu mér linu þangað sv.o
að eg geti vitað hvort eg er vel-
kominn til þín á hátíðinni 24.
til 27. des., að báðum. dögum
meðtöidum.
Mér kemur í hug. að hafir þú
ekki fengið konu, sem hefui'
gefið .þér fullt hús af börnum—■
(sem eg tel þó vafamál af því
að eg þekki sparnaðaranda
þinn) ætti Willaston-klaustur
að vera nægilega stórt handa
okkur báðum. Mér þykir senni-
legt að skattarnir hafi ekki
auðveldað viðhald á eigninni,
svo að einhverskonar samkomu-
lag gæti verið hentugt. Eg kýs
mér helzt vesturálmuna. Ef
gerður væri nýr inngangur bak
við knattborðssalinn og nokkur
;skilrúm sett í húsið sjálft gæt-
um við alveg einangrað hvora
íbúð. Byggi þá hvor. út af fyrir
sig. Ef þér geðjast að þessu
fyrirkomulagi þyrftum við ekki
að hittast nema eins og af til-
viljun eða rétt velsæmisins
vegna.
Hinsvegarær vel hugsanlegt,
að þú hafir okrað svo mikið á
styrjaldarárunum að þú hafir
engan áhuga á fjárhagshlið
þessa máls. Treysti eg því að
þú látir það í ljós af hlífðar-
lausri hreinskilni.
Jólin, tími góðvildarinnar,
nálgast nú óðfluga. Verði eg á
þínu gestrisna heimili um jólin,
ættum við þá ekki að láta svo,
sem við værum vinir.— þessa
4 stuttu daga — þó ekki væri
annars vegna en smábarnanna.
Alúðarkveðjur frá bróður
þínum — Georg.
Georg WiIIaston kom til
Willastonsklausturs í afar
skrautlegum leigubíl og stóðu
þá Archibald, Lucy og sonur
þeirra Oliphant, úti við, til þess
að taka á móti honum. Oliphant
var 31 árs, heldur daufgerður
að sjá og var í einhverju óljósu
sambandi við verðbréfakaup-
höllina.
Georg heilsaði Archibald
bróður sínum með handabandi.
og þegar búið var að kynna
hann Lucy, sagði hann: „Og þú'
hefir orðið að sætta þig við
Archie, alla tíð frá 1913? Það
er nú meiri húskrossinn! Og
þetta er framtiðarvon þín? Ha?
Oliphant! Hvaða helvítis ónefni
er það, sem þið hafið klínt á
drenginn? .... Jæja, það var
ánægjulegt að sjá þig, OUi!“
Framh. á 9. síðu. j