Vísir - 10.03.1956, Blaðsíða 5

Laugardaginn 10, marz 1956.
VÍSIR
6
Rætt vft Gísla J. Johitsen 75 ára:
IMeginhugsjón að hafa jafnan í huga það,
sent verða má tii framfara og
Tíðindamaður frá Vísi hefur fundið að'máli Gísla J. Johnsen
;stórkaupinann, sem er fyrir skömmu kominn heim frá Gauta-
iborg, l>ar sem hann, cins og áðiir hefur vcrið getið í Vísi, af-
ihenti fulltrúa SVFI að gjöf að aflokinni reynsluferð, nýjan og
vandaðan björgunarbát, er ber nafn gefandans. Hefur tíðinda-
nnaður i’rá Vísi fundið hr. Gísla J. Johnsen að máli og rabbað
við haun af þvi tiiefni, sem að ofan um getur, en þessi stór-
Suiga framfara- og umbótainaður er 75 ára í dag.
„Leyfið mér að spyrja hvort
mokkur tengsl séu á milli hinnar
íhöfðinglegu gjafar yðar og
hinna merku tímamóta, sem
mú eru á æviskeiði yoar?"
Hr. Gísli J. Johnsen, sem sit-
Ui' við skrifborðið í skrifstoíu
Einni í Túngötu 7, svarar eftir
stutta umhugsun:
t „Eg get sagt með sanni, að eg
he.fi gefið S.V.F.Í. bátimi í anda
ípeirrar hugsjónar, sem eg hefi
jafnan . haft að Ieiðarljósi, að
vinna að því um leið og ég
reyndi" að sjá mér og mínum
íarborða, sém orðið gæti til al-
smennings lieilla, a'ð vöruvönd-
un ög' nýjungum' seni máttu, til
framfafa verða, og til hagsbóta
fólkimt, éinkanlegá allra þeirra,
sem hafa lífsfrainfseri sitt, beint
eða óbeint, af að; sækjá sjóinn,
enda starfaði eg með slíku fólki
<0g fyrir það mikinn hluta æv-
innar, því að eins og þér vitið,
er eg fæddur og alinn upp í
Vestmannaeyum og þar var
starfssvið mitt, þar til eg' flutt-
ist hingað um 1930/"
„Svo að við víkjum aftur sem
snöggvast að björgunarbátnum,
getið þér sagt mér eittlivað
frekara um hann og vígslu hans
og reynsluferð?“
Vígður Gvendar-
ibrunnavatni.
„Eins og frá var.skýrt í blöð-
tmurn gaf kona mín bátnum
heiti, en þess má gjarnan geta,
að við þá athöfn var ekki notað
kampavín, sem venja er, held-
m- vatn úr Gvendarbrunnum,
sem Guðmundur biskup góði
vígði til blessunar fólkinu, sem
Ikunnugt er. Bar kona mín ís-
hann mun minni en hann er.
Að öðru leyti hefur bátnum
verið allítarlega lýst, og áður
langt um líður gefst almenningi
kostur á að líta hann eigin aug-
um, eða þegar hann kemur
hingað í vor.“
einokunarverzlunar, sem það
bjó við, bæta skilyrðin á alla
lund til sjósóknar og að hag-
nýta sjávarafurðirnar sem bezt
og einnig.þar með bæta afkomu
almennings. Mér var Ijóst, að
þao var höfuðskilyrði, að menn
gætu orðið meðeigendur í bát-
unum og að almenningur gæti
fengið vinnu við hagnýtingu
aflans. En það var margt fleira
sem gera þurfti, til dæmis að
ekki’ nenia af gömlum mát- að
ségja, nema þegar nýr. fiskur
fékkst úr sjó.“
þíýjung, sem bændxun
þótti vænt um.
„Meðal annara orða, fyrst
við erum, ef svo mætti segja,
með annan fótinn í gamla tím-
til sjúkrahúsvistar, óg. .vegna
erfiðra flutninga heim aftur. gat.
brugðið til beggja von'a með
batann,<£.
Olíuflutiiingar.
„Það hefir sjálfsagt oft orðið.
yðar hlutskipti að ríða-fyrstur
á vaðið. Þér munuð hafa reist
anum, tíðkáðist það ei fram yfir ^fyrstu olíugeyma hér á landi?“
aldamót að bændur úr sýslun- * „Já í Vestmanneyjum 1921, og
um austan fjalls sigldu bátum I varð það upphaf Shellfélagsins,
til. Eyja í kauptíðinni á ýorin?“
„Já, það er alveg rétt, —- og
það var ekki óalgengt, að marg-
ir bátar tepptust í Eyjum, svo
dögum skipti, ef ekki lengur,
vegna þess að ekki var lendandi
á Söndunum vegna brims. Þarf
engum gétum að því að leiða
hve bagalegt þetta var, er
vinnufærir karlmenn- komust
ekki heim til verka, og vai'ð
bæta húsakost mann.a. Á upp-j það- mitt hlutskipti að bæta úr
vaxtarárum mínu.m voru torf-
bæirnir .ívenahús flestra. Vildi
en áður átti allur olíuflutningur
sér stað á tunnum og þarf ekki
að fjölyrða um mikilvægi þess,
að flytja olíu til landsins í tank-
skipum.“
Vélar og varahlutir.
„Og síðan - hingað kom' er
það aðallega verzlun með báta-
vélar og' varahluti, skilst mér,
sem þér hafið með höndum.“
„Já, eg hefi alla tíð utvegað
báta, m, a. fjölda báta til Vest-
hann hingað kominn í seinasta
lagi'í maimánuði.“
lenzka þjóðbúninginn, og vakti hin^að9
Ihann verðskuldaða athygli, eins j (>Um það þori eg ekkert að
og fram kom í mörgum sænsk-
. íiim böðum, er birtu langar frá-
sagnir af bátnum og athöfn-
ítmi, sém fram fóf að' viðst.ödd-
ixm mörgum ágæíum mönnum,
Ta. a. hr. Gustaf Östergren,
lorstj. Jönköpings Motor
.labrik. formanní norska slysa-
'varnafélagsins, Hans Holter,
Tormanni. sænska, slysávarnafé-
fagsins, Hans Hansson, M.
Österberg flotaforingja, Julius
Húttner ræðismanni, fiilltrúum
skipasmíðastöðvárínnar D j up-
'viks Varn á Tjörn, Qg síðast en
«kki sízt,. framkvstj. Slysavarna
lélags íslands, Henry Hálfdán-
arsyni.“
„Eg minnist . þess. ekki, ,að
ihafa séð í blöðum hér hver
smálestatala bátsins er?!<
„Af. einhýerri vangá hefur
iþað ékki komið frám, að bát-
tu'inn er 35 smálestir, og því
áreiðanlega miklum mun stærri
@n margir hérj'iiafa. setláð, .því.
að eg hefi orðjð þess vgr eftir
teiinkomuna að ’ meríh ætla
þessu, Eg sendi skip upp að ^ mannaeyja meðan eg dvalýist
söndunum 1906 með vörur, og'þar, og á allöngu árabili næst-
eg vinna að umbótum í þessum reru bændur út að því í bátum1 um alla báta þangað, og síðar
sínum til að fá vörur, og varjmarga þangað og annað, vélar
losað allt frá Portlandi út íjog varahluti. Á Vestmanna-
Vestur-Landeyjar. . Fannst
mönnum að þessu'mikið hag-.
ræði og þótti bændum vænt um
þéssá .ný.jung.“
Sæsíminn.
„í Eyjum hefur allt vérið í
stöðugri framför um þetta leyti
og síðar.“
„Já, það var stöðugt sótt
fram, og mikil breyting var
það, er okkur tókst að fá síma
til Eyja. Stofnuðum við félag
í því skyni og' var eg formaður
þess. Um sírnamálið hafði stáðið
mikill styrr kringum 1906, er
síminn var lagður til landsins,
en það var 1911, sem við hóf-
eyj atímanum . þuzfíi. .æg: oftast
að ...hafa, með höiidum fjárut-
vegun ' fyrir útvegsmenn f til
bátakaúpá og fyrir stríð útveg-
áði eg 40 % þeirra véla, er vóru
í vélbátaflota íslen’dinga. Hefi
eg. ávallt 'gætt þess, ,sem .er h.öf-
uðskilyrði, að geta lagt mörni-
um til varahluti, en það var
ei'fitt á stríðstímanum',' er '. eg
varð að láta smíða þá í ýms.um
löndum og hér á landi, en. álit
hefur þetta blessasí.“ .
. Er .tíðindámaðtirm'n 'ý.háfði
kvatt hinn aldna höfðingsmanii,
sem ber aldurinn svo veí, að
manni gæti virst hann mirinst
áratug yngrit gat hann ekkí
umst handa í Eyjurn og fengumj varizt því að hugsa á þá’íéið, að
„Hvenær
vænta
sæsíma lagðan til okkar.“
„Þér reistuð svo nokkru síðar
fyrstu fiskimjölsverksmiðju
landsins?“
„Já, það var 1913. Nú eru
fiskimjöisverksmiðjur á ótal
stöðum. þykja sjálfsag'ðar, svo
mikilvægai’ eru þær fyrir fisk-
útflutninginn, én fyrsta vél-
frystiliúsið hafði eg reist 1908,
og þar áðureða 1904 hafði eg
látið smíða fyrsta íslenzka vél-
bátinn til fiskveiða, og má segja,
að allar þessar framkvæmdir
hafi verið nátengdar, þetta hafi
verið eðlileg þróun, þótt skiij-
anlega hafi liðið nokkuð á milli.
Allt miðaði þetta að hinu
sama: Vöruvöndun, auknum
útflutningi, aukinni atvinnu og
hans efnum og fékk 1904 fyfsta timb-
urfarminn beint til Eyja og var
slíkt þá alveg óþekkt. Varð bættum bag,
fullyrða að svo stöddu, en það þetta upphaf húsabygginga í|
verður ekki fyrr en ísalög eru nútíma stíl í Eyjum. Um leið ( , ,
úi’ sögunni og vétrarúeðrumj og vélbátaflotinn jókst varð ( ' C1K
linnir. Væntanlega verður mér . æ ljósara hve knýjandi
Framfarir í Eyjum.
„Þér vikuð í upphafi að upp-
vexti y'ðar og störfum um laftgt
skeið í Vestmannaeyjum. Hinn
mikli þáttúr yðár í framförum
og umbótum og þar með yðar
mikli skerfur til nútíma vegs
sjávarútvegsins yfirleitt er
landskunnur, en gaman væri að
heyra eitthvað frá yður sjálfum
um breytinguna og þátt yðar í
henni.“
„Þáð væri á margt að minn-
ast, éí farið væri að'-ræða ræki-
lega um 'framfarir í Eyjum og
annarsstaðai’ á landinu á þess-
um tíma’, og get eg á fátt cit.t
minnst, en mér varð snemma
ijóst, að höfuðskiíyrði var ,ajð
íeysa fólkið úr viðjum þeirrar
nauðsyn það var, að koma upp
vélaverkstæði fyrir bátaútveg-
inri. Því kom eg upp 1907“.
Fyrsta i'rystihúsið.
„Og hvað var svo næst —
frystihúsið?“
„Já, næst vár að tryggjá, að
hinn hraðvaxandi vélbátafloti
gæti fengið nóga beitusíld —
og eftir að frystihúsið komst
upp 1908 var allt af nóg beita.
Allir vélbátaeigendur í Eyjum
urðu.meðeigendur í því og þótti
mér það sjálfsagt og éðlilégt,
þótt eg beitti mér fyrir þessu
og legði fram fjármuni I fyrstu.
Þarna sem annarsstaðar varð
að hafa hag almennings í huga.
Þetta reyndist og mikilvægt. að
því l.eyti, að þarna fengust nú
skilyrði til matvælageymsiu
fyrir fólk, sem til þessa hafði
Á fleira mætti að visu minn-
ast, svo sem að eg lét smíða
fyrsta íslenzka vélbátinn með
loftskeytatækum (1927) og var
með þessu stefnt að meira ör-
yggi. I rauninni var hér um.
byltingarkennda þróun að ræða
miðað við það, sem áður var,
en nú komu 30 smálesta. vél-
báfar og siðar enri stærri til
sögunnar. Hve lífsskilyrðin
bötnuðu í Eyum eftir aldamótin
og fram til 1930 sést m. a. af
því, að 1890 voru um 400 íbúar
þar en um 3500 1930. Um leið
og fólkinu fölgaði jukust mjög
þarfirnar fyrir nýtt skólahús
og 1915 reistum við veglegt
skólahús, sem fullnægir þörf-
unum enn í dag. Einnig var
mikil þörf sjúkráhúss, sem.eg
reisti 1927 og afhenti bænum.
Var þar bætt úr mjög brýnni
þörf, þar sem oftast yar erfitt
áður að koma sjúklingum annað
þó.tt á ýmislegt væri. drepið,
Væri margt ótalið, og verður
þar ekki úr bætt að sinni. Því
skal þó við bætt, að Gísli J.
Johnsen hefur um ævina gegrit
ótal trúnaðarstörfum og verið
stofnandi og méðstofnandl
stórmerkra og landskunnra
fyrirtækja t. d. Verzlunarráðs
íslands, Sjóvátryggingaféiags
ísl'ands, h.f. Hamars o."m. fl,
Á sjötúgsafmæli hans ger'ðu
Vestmannaeyingar hann . að
heiðursborgara sínum og sýndu
með því, að þeir kunnu að meta
hin miklu störf hans á sviði
atvinnu- og framfaramála þar.
Þeir eiga honum líka þakkir að
gjalda, eins og þjóðin öll á góð-
ár þakkir að gjalda honum og
öðrum sonum, sem jafnan hafa
í huga það, er til framfara má
verða og landj og lýð ’til hags-
bóíá.
A' Tk,
Athafnasaga Gísla J. John-
sens' er á marga lundiærdóms-
rík. Hún er sagá 'manns, sem'
úr fátækt ryður sér braut til
velgengni og farsældar með
viljaþreki, trúménnáku og
skyldurækni.
Hann var 12 ára, elztur 5
bræðra, þegar faðir hans dó,
og ákvað þá að verja kröftum
sínum til þess að hjálpa móður
sinni við að gera bræðurna að
dugandi borgurum. Efni voru
engin til þess að kosta hann til
náms, þess í stað notaði' hann
hvert tækifæri, sem ga'fst til
þess að afla 'sér sein víðtækastr-
ar menntunar af eigiri ramleik.
Hann lærði erlend tungumál.af
útlendingunv sem dvöldust ®ft
á heimili móður hans, las allar