Vísir - 18.05.1956, Blaðsíða 3

Föstudaginn 18. maí 1956.
VÍSIR
S
Brandur Stefánsson í Vík fimmtugur:
Úk fyrstur manna um vegleysur og yfir
óbrúuð jökulvötn í Skaftafellssýslu.
Lenti í svaðilförum en farnaðist
alltaf vel.
Á hvítasunnudag, 20. þ. ni., er
Brandur Stefánsson í Vík í Mýr-
dal fimmtugur. Brandur er mik-
ill garpur. Ekki hvað sízt dá Mýr-
dælingar hann fyrir baráttu hans
við jökulvötnin á meðan þau
voru óbrúuð, en Brandur varð
fyrstm manna til að leggja bil-
um í þau.
Brandur er umsvifamikill mað-
ur og mikilhæfur. Hann hefur
verið og er enn umsjónarmaður
vega austur þar fyrir Vegagerð
ríkisins, hann á mikinn bílakost
og heldur uppi bifreiðasamgöng-
um og áætlunarferðum milli
V.-Skaftafellssýslu og íteykja-
víkur, hann á gistihús í Vík og
starfrækir það. ásamt konu sinni
með miklum dugnaði og hatih er
formaður flugb j örgunarsveitar-
innar í Vík.
Fréttamaður frá Visi, sem átti
leið um Vik hitti Ragnar að máli
fyrir skemmstu og bað hann að
segja blaðinu nokkuð frá sevi
sinni og starfi i stórum dráttum.
— Þér eruð Skaftfellingur að
uppruna? spyr blaðamaðurinn.
V
— Ég er fæddur að Litla-
Hvammi í Mýrdal 20. maí 1906.
Þar ólst ég upp í föðurgarði og
vandist allri algengri sveita-
vinnu. Átján ára að aldri íór ég
þó til sjós, fór til Vestmannaeyja
og stundaði þar róðra í 4. vertið-
ir. Ég hafði gaman af sjósókn.
— Er langt síðan þér byrjuðuð
að ferðast?
— Ég var 16 ára þegar ég Jagði
upp í fyrstu langferðina. Þá fór
ég ríðandi vestur a8 Garðsauka
en á bíl þaðan til Reykjavíkur.
Þá var engin spræna brúuð úr
Mýrdalnum og að Garðsauka
nema Jökulsá á Sólheimasandi,
sem þá var nýbrúuð. Enn er mér
minnisstætt hvað mér fanst bíll-
inn — en það var fölksbill frá 1
Steindóri, og sá fyrsti sem íyrir
augu mín hafði borið — merki-
legt farartæki. Við höfðum lagt
heimanað árla morguns, en kom-
um síðla nóttina eftir til Reykja-
víkur og þótti það ævintýralega
fljót ferð.
— Hvenær vaknaði áhugi yðar
á þvi að eignast bíl?
— Það var á þeim tíma sem ég
stundaði róðra i Vestmannaeyj-
um. Tvítugur aö aldri fór ég til
Reykjavíkur til þess að læra á
bíl og keypti um leið Ford-bif-
l'eið — eins tonns — semr kost-
aði þá 2600 krónur. Þennan bíl
flutti ég í stykkjum á skipi aúst-
ur til Vikur og setti hann hér
saman. Notaði hann svo til að
byrja með til þess að flytja vör-
ur á honum úr fjöru og upp i
vörugeymslu i Vík. Fyrir það
fékk ég kr. 1.55 á hverja iest og
komst hæzt í 18 krónur á klst.,
en það var allmikil tekjulind i þá
daga.
— Notuðuð þér bílinn ekkert í
ferðalög fyrst um sinn?
— Fyrsta sumarið komst ég
lengst vestur að Hafursá og aust-
ur að Kerlingardalsá, en hætti
mér ekki með bílinn í vatnsföll.
En það mun hafa verið vorið
Vík í; Mýrdal eins og þorpið lítur út nú. í baksýn Reynisfjall.
Brandur Stefánsson.
eftir í aprílmánuði að ég fór í
fyrstu ferð mína vestur að
Markarfljóti. Þótti það nýlunda
mikil og næstum viðundur að
sjá bíl á ferð undir Eyjafjöllum,
enda komu allir í veg fyrir mig
sem vettlingi gátu valdið til þess
að skoða þetta hjólaskrimsli.
Ferðin vestur að Markarfljóti
tók mig ekki nema 3 klukku-
stundir, sem þótti ofsahraði á
þeim tíma, enda var lítið í öllum
ám. Eftir þetta fór ég að fara
einstöku sinnum með fólk og
flutning frá Vik vestur að Mark-
arfljóti. Fyrir þetta tók ég tiu
krónur á hvern farþega, en í því
var inniíalin reiðsla yfir Markar-
fljót og Þverá yfir í Fljótshlíð,
og fyrir það borgaði ég 3 krónur
á mann. Úr Fljótshlíðinni kost-
aði svo fargjaldið til Reykjavík-
ur aðrar 10 krónur, eða 20 krón-
ur samtals frá Vík til Rvilcur.
— Hvenær hélduð þér svo
fyrst austur á bóginn?
■— Það var haustið 1927 að ég
komst í fyrsta skifti austur í
Skaftártungu. Það vildi þannig
til að gamall maður, sem þurfti
að komast austur yíir bað mig
að freista þess að fara með sig
yfir Múlakvísl og austur á Mýr-
dalssand, en þangað hafði hann
gert ráðstafanir til þess að fá
hesta á móti sér. Þá var Kerling-
ardalsá, Múlakvísl og Þverkvísl-
ar á Mýdalssandi allar óbrúaðar.
Samt komst ég þetta og þegar
austur á Sandinn kom mætti
maðurinn okkur með hestana
handá farþegum mínum. En
hann neitaði með öllu að fara úr
bílnum — svo gaman þótti hon-
um — og lét mig aka sér að
Flögu í Skaftártungu, en lét hest
sinn ganga lausan á eftir. Lengra
varð svo ekki komizt því Tungu-
fljót var óbrúað og með öllu ó-
fært bifreiðum. Var þetta fyrsti
bíllinn sem ekið hafði verið yfir
Mýrdalssand og austur i Skaftár-
tungu.
— Gekk ekki oft illa að kom-
ast yfir jökulárnar?
— Ég vandist því smám sam-
an og oft fór ég yfir Múlakvísl
þótt slæm væri yfirferðar. Ég
festi mig sjaldan, en þó kom það
fyrir. Meðal annars var það eitt
sumarið 1928 að ég fór með
Pál Sveinsson menntaskólakenn-
ara og tvær eða þrjár konur
austur í Skaftártungu. Múlakvísl
var nokkuð mikil að venju og
þegar bíllinn var kominn út í
hana miðja bilaði hann og það
sem verra var — hann byrjaði
að grafa si gniður, enda er botn-
inn viða laus í ánni. Ég bar kon-
umar yfir í skyndi en sneri mér
jsíðan að Páli og bið hann að
stýra bílnum á meðan ég ýtti á.
Páll kvaðst illa kunna til þeirra
hluta því hann hafði aldrei sezt
undir bílstýri áður.
Ég tók þá að mér að kenna
honum það sem nauðsynlegast
var, en kennslan gat ekki orðið
löng því bíllinn var sem óðast
að síga niður. í fyrstu mistókst
Páli eitthvað benzíngjöfin, en í
næsta skifti tókst betur til, Páll
spýtti vel í og bíllinn komst á
land. En það er ekki allt fengið.
með því, þar eð mér hafði láðst
að kenna Páli að stöðva bílinn og
nú varð ég að hlaupa hann uppi
til þess að hann æki ekki frá mér
og konunum austur allan Mýr-
dalssand. Þannig geta ýmis smá*
atvik orðið brosleg og spaugileg
þegar maður lítur þau í því ljósi.
— Áttuð þér þenna fyrsta bH
yðar lengi?
— Nei, hann entist skammt, og
þó ef til vill vonum lengur þvl
vegirnir voru sannarlega ekki
ætlaðir bílum eins og þeir voru
þá. Ég átti hann í þrjú ár, en þá
var hann mjög slitinn orðinn.
En árið 1930 átti ég orðið þrjá
bíla, Buick fólksbíl með blæjum,
Ford vörubíl af nýrri gerð ert
þann sem ég átti áður, og loks
fimm manna Ford fólksbíl.
Um þetta leyti ætlaði ég að
hafa einn bílinn vestan vatna, þ.
e. Markarfljóts, og láta hann
vinna fyrir sér bæði í Reykjavík
og eins á leiðinni milli Reykja-
vikur og Markarfljóts til þess að
sækja farþega og flytja, sem ég
tæki síðan við fyrir austan
Markarfljót. 1 þessu skyni stofn*
aði ég ásamt öðrum manni bif-
reiðastöð í Reykjavík, en bifreið-
arstjórinn sem ók fyrir okkur
brást mjög vónum okkar þannig
að tekjurnar af akstrinum urðy
ekki nema fyrir kaupinu til hans,
Varð það til þess að ég tók bíl*
inn eftir skamma stund austur
yfir vötn aftur.
— Lentuð þér ekki stundum í
slarki og hrakningum á þessum
ferðum yðar?
— Ekki er því að leyna. Haust-
ið 1929 var ég á ferð undir Eyja-
fjöllum í blæjubílnum mínura
Framh. á 9 síðu.
Gistihúsið í Vík, en þa'ð' hefur Brandur Stefánsson síarfrækt ura
13 ára skeið með miklum myndarbrag. Fyrir framan gistihúsi®
sést nokkuð af bílakosti Brands.
. Framh.
var eftir. Hún gát eltki gehgið
lengur; það vafð þvi að skjóta
hana. Kjöt af söltnuhi húndum
er léleg fæða, en þeir félagar
rifu í sig allt sem nokkur leið
var að koma niður, þar á með-
al lappirnar, ‘ sém þeir suðu í
mauk, og heilann^ sém þeir atu
með trésleif.
5. janúar höfðu þeir komizt
í 160 kílónietra fjarlægð frá
Commonwealthflóa, en Mertz
Magnleysi hans, er einnig
var ^vo uppgefinn og tærður,
fylgdú sárar innvortis kvalir,
seinkaði för þeirra mjög. Öðru
hverju hristist tærður líkami
hans af krampadráttum. 1 tvo
daga lá’ hann í svefnþöka síiiúm
með: hita og iórá'ði.
Einu sinni þegar • bráði' af
honum, kallaði Mertz til félaga
síns: „Eg er búinn, Doug.
Skildu við mig hérna. Þú h.efur
ennþá möguleika." ,En Mawson
varð kýrr. 7. janúar hurfu
kvaladrættirnir af andliti
Mertz. Hann hafði látizt rólega
í svefni. Mawson hlóð með-
þungum hug stórum snjóköggl-
um umhverfis iík vinar síns og
félaga og íautaði nokkur .bæn-
arorð.
Mawson var nú aleinn eftir
á kaldasta og afskekktasta stað
veraldarinnar. Hann .vissi að
eina þjöfgunafvon hans var a'S
brjótast áfram — stöéUgt
áframhald, þangað- til ' hann
kæmist á leiðarenda eða færi
sömu leið og félagar hans.
Seinni endirinn virtist mikiu
líklegri.
Hann skildi nú eftir allt nema
-þaö nauðsynlegasta, skar sleð-
ann í tvennt og hlóð svefnpoka
sínum, tjaldþakinu, skóflu og
þeim óverulegu matvælum,
sem eftir vorut á sleðann. Hann
batt ^leðataumnum um mittið'
og lagði af stað í þessa 160 kílói-
metra löngu heljargöngu, yfir
óþekkt ísklungur — vel vitandi,
að eftir öllum líkindum að
dæma niyndi hann aldrei kom-
ast alla leið. En hinn ódrepandi
kjarkur og sálarþrek þessa
manns neitaði að gefast úpþ.
;;! Mawson var naumast þominn
mílu áleiðis, þegar hann fann
mikinn verk og stirðleika í fót-
unum. ITann fór úr sokkunum,
leit á fætur sína og brá ilia við
þá sjón er mætti honum. Skinn-
þykkildið neðan á iljunum var
losnað frá holdinu í heilu lagi
og va.tnsieitur vessi vætlaði úr
skinnlausu holdinu. Honum
varð hálfflökurt á meðan hann
var að lireinsa sárið og smyrja
með lanolín, —- en hann átti, til
allrar hamingju, talsverðar
birgðir af. Hann batt svo skinn-
þykkildið yfir sárið aftur^ án
þess að kveinka sér, fór í sex
pör af þykkum ullarsokkum og
stígvél sín utan yfir og lagði a£
stað að nýju.
Dag eftir dag þokaðist harin
áfram; ' sumá' dagári'á kótnst
hann nokkrar mílur, aðra daga
neyddist hann til að. liggja
um kyrrt í litla tjaldinu. sínu
meðan stórhríðir geisuðu og ó-
mögulegt var að brjótast á-
firam, en skafreniiingvirinn hlóS
háa skafla að tjaldi hans. Maw-.
son va.r oft svo þreyttur eftir!
dagsþrammið’, að það tók hann
klukkustundir að setja uppi
tjaldið og' hlaða að því vind-
skýli úr snjóhnausum, áður ewi
hann gat tekið sér hvöld. Ekk-
ert var framundan annað e»|
kvalir, þrældómur, og kuld^