Vísir - 04.09.1957, Side 5

Miðvikuöaginn 4. september 1957
Vf SIR
Sir William Craigie.
„Ef merkið stendur þótt mað-
urinn falli", er engin ástæða til
. að æðrast, því öllum er það á-
skapað eitt sinn að hníga. Og
níræður er liann nú hniginn
• maðurinn sem i cnskum heimi
• hafði lengst og bezt haldið á loíti
merki Islands og íslenzkra bók-
mennta - hálfan sjöunda ára-
tug eða lengur. En jafnvel þó
að við sjálfir hreyfum ekki hönd,
mun merki það, er Sir Wiiliam
Alexander Craigie lyfti íslenzkri
bjóð til sæmdar, blakta enn um
sinn á stönginni hans. Með litlu
tiltaki. er okkur innan handar
að tryggja það, að stöngin sú
skuli standa í aldir fram. Að
því skal ég brátt vikja nánar.
Af öllum þjóðtungum jarðar
eru þær nauðafáar, er svo fá-
mennum hóp séu vigðar sem ís-
lenzkan. Þar á ofan bætist svo
hitt, að hún er tunga, sem er-
lendum mönnum er torvelt að
að fyrir bókmenntasöguna (Tlie
Icelandic Sagas), þá er olli Valtý
Guðmundssyni mestri undrun
og út kom í fyrsta sinni 1913,
voru honum greidd tuttugu sterl-
ingspund. Og hvenær skyldi sú
litla bók úreldast? Eftir nær
því hálfan fimmta áratug er,
sem betur fer. saia hennar enn-
nema. Því er þess naumast að, Þá v>ss og stöðug.
vænta að hún, eða bökmenritir j Síðasta verk hans var útgáfa
hennar, eigi marga merkisbera á ^ og aukning hinnar frægu og frá-
alþjóðiegum vettvangi. Þeir hafa ( bæru orðabókar, sem jafnan er
samt verið fleiri en ætla mætti; | kennd við Guðbrand Vigfússon,
því lítið höfum við sjálfir gert ( enda þótt hitt sé sannað mál,
fil þess að ryðja henni braut.1 að hún er miklu fremur verk
Til þess hefir okkur skort við- j Konráðs Gislasonar, ög við hann
sýni, enda varla von að lítil og ærlaðist Craigie til að hin nýja
einangruð eyþjóð hefði viðan . útgáfa yrði kennd. Er mér ókunn
sjóndeildarhring. Á Bretlandi — j ástæðan til þess, að svo var ekki
vöggustofu og miðstöð engik gert. Höfundarrétt Konráðs
saxneskra mennta — hefir ís-' sannaði Björn M. Ólsen að hon-
land átt þá merkisbera, er með um látnum; og ef einhverjum
verkum sinum hafa varpað á það þótti þá enn orka tvimælis um
þeim ljóma, er seint mun rnyrkv- þetta. uppgötvaði Craigie siðar
ast. Má þar til nefna hið mikla þau rök. er ekki var unnt móti
skáld og ritsnilling, William að mæla.
-Morris (d. 18961, er í bundnu
máli og óbundnu knýtti Islandi
þá sveiga, er gersemar urðu í
enskum bókmenntum. Annar
maður frábær. James lávarður
Bryce (d. 19221, gerði meira en
að taka málstað okkar í barátt-
unni fyrir stjórnfrelsi; eftir
.hann eru þær xátgerðir, er lengi
munu hrífa lesendur: Primitive
Iceland, um fornöld þjóðarinnar,
og hin listafagfa frásögn er hann
ritaði um ferð sína til Islands
1872. Þá ritaði og W. P. Ker (d.
1T?3) um islenzkar bókmenntir
af ódauðlegri snild. En Cragie
■lagði undir sig stærra svæði en
-rokkur annar, og honum auðnað-
is.t lengri starfsdagur á teignum
okkar en ndkkrum öðrum. Og
lof og þökk sé hamingjunni
fyrir þann langa starfsdag;
Síðustu tólf eða þrettán ár
æfi sinnar mátti heita að Sir
bónda. Þó vildi hún ekki að ekk-
ert skyldi aðhafst. Að hennar
dæmi, og samt ekki óbreyttu,
tel ég að okkur islendingum
bei'i nú að fara. Kem ég þá
aftur að því atriðinu, að ekki
skuli láta merkið falla, það er
Sir William hafði svo lengi borið
með ágætum. Ritgei'ðir hans um
íslenzk efni sýna, hver og ein,
að það er ekki meðalmaður sem
að baki þeim stendur. Þar fer
alstaðar saman skarpleikinn,
lærdómurinn og ákaflega heil-
brigð dómgi-eind. En þær eru
di'eifðar út um hvippinn og
hvappinn og fáum tiltækar, hér
eða ei'lendis. Sumar ætla ég að
þær séu nú alls ekki til hér á
landi, siðan mitt safn fór. Þeim
eigum við nú að safna i eina
heild og gefa þær út með prýði.
Þetta má heita auðvelt vei’k og
þarf ekki að kosta okkur nema
smámuni. Ef við getum það ekki,
skal það sagt að við séum ó- 1
menni. Alþingi á að leggja fram
þá litlu fjárfúlgu sem útgefand-1
inn þarf að fá fyrir starf sitt. I
Síðan eigum við að fela Oxfoi'd
University Press að koma bók- j
inni út gegn því að við kaupum
tiltekinn hluta upplagsins ■
(segjum 1000 eiritök). Andvirði !
I
bókanna kemur svo smásaman
aftur i ríkissjóð.
Með þessu værf unnið mikið
gágn, jafnfi'amt því sém við
sýndum þann manndóm, að
heiðra minningu látins vinar.
Það mundi hvei’veta talið okkur
til sæmdaiauka. Færi bezt á því,
að Háskólinn beitti sér fyrir
þessari framkvæmd og kysi
mann til þess að annast útgáfu-
stai'fið. Virðist augljóst að til
þess mundi mega fá rnann úr
kennaraliðinu. En líka mætti
fela það manni erlendis, t.d.
Stefáni Einarssyni eða Hermanni
Pálssyni, ef svo yrði litið á, að
þeir stæðu betur að vígi til þess.
Báðir ætla ég að mundu leysa
það ágætilega af hendi. En skil-
yi’ðislaust ætti að velja íslenzk-
an mann til verksins; á því færi
bezt, og að því hygg ég að
Ci'aigie mundi hafa geðjast.
Enda þótt upptekt máis míns
væri sú, að engar harmatölur
sæmdu, ætla ég samt að fleirum
muni finnast sem méi', að nú
sé England ekki alveg hið sama
og það var meðan þar var Sir
William Craigie.
Það fer eftir drengskap okkar
hvort við varðveitum minningu
hans eða ekki.
Sn. J.
Sjáifsmorð eru tíð
í Sovétríkjunum.
IVIikill fjöldi telur það einu
leiðina út úr vanda sínucn.
Þessu verki hafði Sir William
Ciaigie á þann hátt lokið, að
bókin kom út með viðauka
nokkrum vikum fyrir lát hans,
til ómetanlegs gagns öllum þeirn,
hér á landi og erlendis, er rækt
leggja við tungu okkar og bók-
nxenntir. Orðabókin er sú
menntalind. sem lengi mun
vei'öa af ausið.
En i öðrum skilningi hafði
hann ekki. og hefði aldrei getað,
lokið verkinu. Það er naumast
unnt annarstaðar en hér i
Reykjavik. Hann safnaði ó- j
grynna-efni til orðabókar yfir |
timabilið 1100—1750. Úr því efni i
verður að vinna hér. undir stjórn 1
Jakobs Benediktssonar, eða í
samvinnu við þá, er að islénzk-
islenzku orðabókinni starfa,
enda hafði víst Craigie gert í'áð-
stafanir til bess, að það færi j
hingað lieirn. Virðist einsætt að j
WiUiam Craigie ynni eingöngu, haga vérkinu þannig, að styrk-
'íyrir ísland; í’aunar lika að
mestu levti síðustu tuttugu ár-
ur veröi veitfwr einh.verjum
enskum némsmönnum, er -lagt
in. Og það er mála sannast, að hafa sig eftir íslenzku. og vinni
launalítið vann hann ‘störf sín
í okkar þágu. jafnvel þegar það
var annara en okkar að launa
þau. Sem dæmi má geta þess,
ella, er þeir kalla salinn. Er
hellirinn annai’ vegginn, en ann-
arr er af steini gerr, ok inn i
bergit er skúti, ok fellr þar ór
'lítill lækr, ok fá þar margir
heilsu, ok er þar altari i þeiri j Eítir ritstjói’a háns hcfir og ný-
kapellu. ok er þat' uþp í fjállit j lega b'r/.t- blaðagrein. sem sýnir
írá höfúðkirkjunni. Slíkt -sáma ag það 'verk''muni honúm fara
er þessi sveit dýrkuð í Kinn. Ok hið 'be7ta úr bendi. Muiidi líka
þe'r menn með isjenzkum há- j
skólastúdcnjiim. Verkið hlýtur
að taka nokkur ár. |
1 þessu greinarkorni gétúr það (
ekki komið O mála að reyná að
gera yfirlit yfir starf Sir Will-
iams á sviði islenzkra bók-
mennta og málvisinda. Það lxlut-
verk verður að eftii-láta tima-
ritur.um. og þá einkúm Skirni.
í Selju erii fimm kirkjui’, pk þar
'er fylkiskirkja ok Ki’istskirkja
ok Máríukirkja ok Mikjáiskírkja,
Albanuskirkja og Sunnefukii'kja, ...
ok andlátsdagr þeira er haldinn körlum konum’ !]uít að
hver sá maður, er kunnugur var
Sír William, fúslega veita sitt
liðsinni, því ávalt mun þeirn,
af Norðmönnum inn áttunda
idus dag Juliimanaðai'. Þat köll-
Tim’ véi' Seljumannamessu".
-minnast haris.
Ólöf Loítsdóttir skipaði svo
fyrir, að eigi skyldi grátá Bjöfn
Sjálfsnxorði Alexanders Fad-
eyevs, framkvæmdastjóra rit-
höfundaráðs Sovétríkjanna, sem
nýlega átti sér stað, hefur ekki
verið gefinn sá gaumur, sem
verðugt er. Sannleikiirinn er sá,
að mál FadeyeVs nær Iangt út
fyrir þann einstakling, sem um
er að ræða.
I hinni opinberu tilkynningu,
sem gefin var út um atferli
Fadeyevs, þar sem orsakir þess
voru raktar til ,,ofdi’ykkju“ og
„sálartjóns", var ranglega frá
skýrt. Sannleikur málsins hef-
ur nú fyrir skömmu borizt út
fyrir endimörk Ráðstjórnarríkj-
anna með vestrænum ferða-
mönnum, sem tókst að ná
einkasamræðum við nokkra
sovézka rithöfunda. Sjálfsmoi’ð
Fadeyevs var rökrétt afleiðing
20. flokksþings Kommúnista-
flokks Ráðstjórnarríkjanna og
uppljóstrana Krúsévs um
stjórnai'hætti Stalins.
Fyrir einum áratugi fram-
kværndi Fadeyev vilja Stalins
samvizkusamlega á sviði bók-
mennta í Sovétríkjunum. (Að
vísu slapp hann þó ekki algjör-
lega við eftirlit hins opinbera,
því hann var neyddur til að
endursemja skáldsögu sína
„Ungur vörður", sem sætti
gagni'ýni fyrir hugsanavillur.
eftir að hún hafði fyrr verið
lýst meistaraverk). Á Wro-
claw ráðstefnunni 1948 lýsti
hann yfir því, að „ef hýenur
kynnu að skrifa á ritvél og
sjakalar gætu notað penna,
myndu þeir geta skrifað eins
og T. S. Eliot, Eugene O’Nejl og
Jean-Paul Sartre". Þrátt fyrir
það, að Fadeyev hefði tvívegis
véríð 'sæmdur Lenín-or'ðunm
auk fleiri heiðursmerkja, vai'ð
hann fyrir hati’ömmum árásum
á 20. flokksþinginu af hálfu rit-
höfundarins Michail Sholo-
khovs.
Sjálfsmorð var að lokurn eina
leiðin, sem Fadeyev gat komið
auga á út úr þeim ógöngum, sem
stjórnarhættir Stalíns höfðu
teymt hann út í. Ofdrykkja
í'eið hér ekki baggamuninn.
Það er á allra vitoi'ði, að mik-
ill fjöldi fólks í sovétríkjunum
hneigist til drykkju og reynir
að leita þar athvarfs í andlegri
og efnislegri eymd sinni. Sendi-
nefnd fi'anskra sósíalista, sem
fyrir nokkru heimsótti Sovét-
ríkin, fékk tækifæri til að sjá
þetta með eigin augum. Fadey-
ev gekk á hinn bóginn svo langt,
að svípta sig lífi fyrir sörnu or-
sakir og rekið hafa fjölmai'ga
aðra kunna sovézka rithöfunda
til sjálfsmorðs. Af slíkum
mönum má til dæmis nefna
þessa:
Oreigaljóðskáldið Kutznet-
sov fyrirfór sér cinnig árið
1924.
Sósíaliski byltingarsinninn
Andrei Sobo! svipti sig lífi
árið 1926.
Ljóðskáldið Vladimir Piast
hengdi sig árið 1930.
-jfc- Ljóðskáldið Marina Tsve-
tayeva fyrirfór sér árið 1941.
Meðal stríðandi bolshevika,
sem sviptu sig lífi eftir að hafa
gert sér ljóst það hyldýpi, sem
var milli kenninga kommún-
ismans og framkvæmdar hans,
voru þessir hinir fyrstu:
Eugenia Bosch, „kvenhetja
byltingarinnar“ í Ukraínu.
Yuri Lutovinov, meðlimur
í niiðstjórn flokksins og for-
vígismaður „andspyrnu-
hreyfingar verkalýðsins“.
Glaznxan, einkaritari Trot-
ky’s.
'fc Adolph Joffe, fyrsti am-
hassador Sovétríkjanna í
Þýzkalandi og Kína, sein
fyrir dauða sinn ritaði á-
hrifarík mótnxæli gegn að-
gerðum Stalíns.
Á þeirri ógnaröld, sem sigldi
í kjölfar þess, er Stalín braut.
á bak aftur alla mótstöðu, bæði
til hægri og vinstri innan
flokksins, fóru sjálfsmoi’ðin
mjög í vöxt.
■fc Nadezhda Alliluyeva eigin-
kona Slalíns, sem þó kann
að hafa verið myrt af eigin-
manni sínum.
•fc Nikolai Skrypnik, mið-
stjórnarnxeðlimur, forseti
Jxjóðaráðsins, varaforseti
ráðherranefndar Ukrainu.
Vissarion Yominadze, ritari
Grúsísku nxiðstjórnarinnar,
ritari alþjóða æskulýðsráðs
kommúnista.
■jf Mikhail Tomsky, starfsmað-
ur leyniþjónustimnar, for-
seti verzlunaráðsins.
Yan Gamarnik, meðlimur
miðstjórnarinnar, yfirmaðúr
stjórnmálaráðunauta hers-
ins.
■^- Alexander Cliervyakov, for-
maður lxinnar hvít-rúss-
nesku franxkvænxdanefndar
Sovétríkjanna.
■fa A. Khandzhian, arnxenískur
ritari flokksins.
Panas Lyubchenko, forseti
ráðherranefndar Ukrainu.
Jf I. Kliodzhayev, hróðir
tvegja ráðlierranefndar-
mánna (senx Stalín lét'
hverfa) í Uzbekistan.
■^f Doletsky, forstjóri TASS
fi*éttastofunnar í Sovétrikj-
unurn.
'jr Ustinov, sendiherra Sovét-
ríkjanna í Eistlandi,
•Jf Sergei Yessenin, mesta ljóð-
skáld Rússa síðan Pushkin
leið, svipti sig lífi árið 1926.
Hann drakk, til þess að afla
sér öryggis, en *það var
holshevisminn, ekki vodkað,
sem mestu réði unx ákvörð-
un hans.
'ff Vladimir Mayakovsky, tign-
aður sexn ljóskáld bylting-
arinnar, cn synjað um vcga-
hréfsáritun til útlanda,
framdi sjálfsmorð 1930.
■Jf Andrei Golub, kommúnista-
rithöfundur, framdi sjálfs-
morð árið 1924 og lét eftir
sig svohljóðandi skilaboð:
„Ég vík úr þessum heimi
og veitist sú ánægja að skila
aftur flokksskírteini min/‘
Á ílokksþinginu upplýsi Ki'ú-
sév, að Stalín hefði einnig knú-
ið Sérgo Oi'dzhonikidze, sem .
um eitt skeið var náinn vinnur
hans, til sjálfsmoi'ðs. En sú
staðreynd, að flokksleiðtoginn
skyldi láta undir höfuð leggjast
að nefna, þó ekki væri nema
einhver þeirra mörgu nafna,
sme að framan hafa verið talin,
sýnir glögglega, hve öfús hann
er að horfast í augu við þau
bitru örlög, sem kommúnism-
inn hefir skapað svo mörgum
sinna tryggustu fylgismanna.
■fo Eftirmaður Wilsons land-
varnaráðherra verður ,iðju -
höldurinn Neil H. McEIroy.
„Ivory-sápu-kóngurinn
handaríski", Hann er nxaðnr
vellaúðugur og árstekjur
hans ságðar liema um 450
þús. dollara.
' «!A;T ÍV
. X £ 'A.
m -