Vísir - 11.10.1957, Síða 4

&
VlSIR
Föstudaginn 11. október 1957
■%VaIter Líndal:
Tke Saskatehewán Icelunders
Prentaö hjá Thg Columbía Press
Ltd., Winnipeg.
I.
Bók þessi kom út í fýrra, svo
raö segja má, að ég sé í seinna
lagi méð ritdóminn. Er það þó
ekki af því, að bókin vérðskuldi
■ekki íuila athygli. Walter Líndal
dómari í Winnipeg er maður vel
Ttunnur.Hann er ekki aðeins einn
af fremstu lögfrœðingum í Mani-
•töba-fylki, heldur iiefur iiann
Tiaít með höndum þýðingarmikil
störf fyrir Canadastjórn. Hann
átti árum saman sœti í nefnd, er
tfjallaði um atvinnuleysistrygg-
ingar, og síðustu árin hefur
Ihann verið formaður í nefnd
þeirri eða ráði, sem hefur yfir-
"timsjón með öllum ráðningar-
skrifstofum iandsins (National
rEmployment Committee).
Walter Líndal tekur mikinn
þátt í félagslííi íslendinga. Segja
:má, að saga íslenzkra félagsmála
skiptist í tvo kapítula, — tvö
tímabil. Frá landnámsöldinni og
allt fram til vorra daga hefur
verið iialdið uppi al-íslenzku fé-
Tagsstarfi, meðal Vestur-lslend-
inga. Kirkjan og þjóðrœknisfé-
Tagið, auk blaðanna, hafa fi'aman
•áf árum miðað starf sitt við hina
•eldri itynslóð, sem talaði íslenzku
•og vildi iíta á sig sem Islendinga,
•enda þótt þeir byggju í Vestur-
Tiéimi. Þessi kapítuli er merkur
•og að mörgu lajrdómsríkur, En
nú er sá tími kominn, að íslenzk-
an fer að lúta i lægra haldi ogJ
jhin yngzta kynsióð hlýtur að lita
á sig sem Kanadamenn fyrst og
.fremst. En þá hefur orðið þörf
::fyrir hreyfingu, sem stefnir aö
því, að gera hinn ísienzka arf að
arðbærri vöru í hinu enskumæl-
•ándi þjóðfélagi. Einn af forystu-
Trtönnúm þessarar hreyfingar er
Walter Líndal dómari. ,,Ieeland-
áe-Candadians", er nafnið á fé-
Taginu og sömuleiðis tímariti þvi,
•er það gefur út. Þessi hreyfing
Ter ekki í gagnstæða átt við hina
rfyrri þjóðræRhshreyfingu, hél'd-
nr rhá segja, að verkinu sé hald-
5ð áfram við breyttar aostæður.
Einn megin-tiigangur þjóðrækn-
dshreyfingarinnar er nú , að
kynna fyrir „öðrum þjóöum“
þ'ann skerf, er íslendingar leggja
til sameiginlegrar menningar
Tandsins. En þetta væri óvinn-
andi verk, ef hin eldri kynslóð
Tiefði ekki haldið dauða-haldi í
íslenzkan menningararf og ís-
lenzkt mál, svo lengi sem unnt
er.
II.
Þegar vér dæmum um hina
nýju bók Lindals, verðum vér að
hafa i liuga, að hún sr fyrst og
fremst rituð fyrir anharra þjóða
fólk, er þó lifir í námunda við Is-
lendinga, og í öðru lagi fyrir af-
komendur íslenzku landnem-
anna, sem ekki hafa ástæður til
að rannsaka sögu íslenzka land-
námsins út frá þeim gögnum, er
fyrir liggja á íslenzku.
Höfundurinn hefur átt um
tvær leiðir að velja. Hann hefði
getað rætt um allar hinar
dreifðu byggðir fylkisins í heild,
og rakið sögu einstaka félags- j
samtaka eða menningargreina
hverrar fyrir sig, svo sem kirkju- j
mál, þjóðræknisfélögin, leiklist- j
ina, skólamálin o. s. frv. — Að
sumu leyti hefði slík bók verið
aðgengilegri fyrir þá, sem hafa .
sérstakan áhuga á einhverju á-1
kveðnu máiefni. —Hin aðferðin, |
sú er höfundur hefur valið, er að ,
taka hverja byggð fyrir sig, land i
nám hennar, þr.óun og sögu. — |
Samt sem áður eru í ritinu j
nokkrir yfirlitskaflar, sem skýra '
þróun og mótun Islendingsins
yfirleitt, eins og hann kemur
höíundi fyrir sjónir i kanadisku
menningarlifi. Má segja, að höf-
undur skirrist eklci við, að fara
langt aftur í aldir til að leita upp
hafsins að því, sem gerist á slétt-
unum í Vestur-Kanada. 1 íyrstu
i köflum bókarinnar gerlr hann
j grein fyrir ýmsurn höfuðþáttum,
^ er grundvalla islenzka menningu
j og þjóðareinkenni lieima á ælt-
j landinu, norrænum crfða-ein-
j kennum, og sýnir, livernig ást
þjóðarinnar á alþýðumenning-
unni, þjóðfrelsinu og tungunni
sjálfri hafi orðið lil að móta
iandnemana í Kanada frá byrj-
un. 1 sumu.m seinni köflunu.m
lýsir hann viðhorfi Islendinga og
viðbrögðum til þess, sem gerist j
í sögu Kanada. Má þar nefna j
styrjaldirnar tvær, er landiö hef-
ur átt í, kreppuna, stjórnmála-
stefnur og atvinnuþróun.
III.
Því hefur löngum verið við
brugðið, að íslénzkir sögumenn
hefðu áhuga á.persónusögu, og í
því efni sver Lindal sig í ættina.
Hann birtir t. d. skrá yfir land-
námsmenn hinna einstöku
byggða, og þó að höf. sjálfur
geri ráð fyrir, að einhverjar
skekkjur hafi komizt inn í þá
skrá, er áreiðanlega mikill feng-
ur að henni fyrir kanadíska
byggðasögu.
Eins og vænta má, dregur höf.
upp giöggar og oft skeinmtileg-
ar myndir frá iífi landnemanna,
stundum smámyndir, persónu-
legar' mitiningar, sem gera frá-
sögnina lifandi og skemrntilega.
En saga Vestur-lslendinga verð-
ur ekki skilin rétt, ef menn halda,
að orka þeirra hafi ekki beinzt
að öðru en þvi að ryðja landið.
Það var auðvitað fyrsta skrefið,
að brjóta landið og grundvalla
landbúnað og þá atvinnuvegi, er
af honum leiddu, svo sem verzl-
un. En landnemarnir settu sér
snemma það mark að inennta
börn sín, svo að þau væru hlut-
gengir borgarar á við hverja
aðra, og þeir glöddust yfir hverj-
uvn þeim unglingi, sem sýndi
kjark og hæfileíka til að keppa
við aðra i hinu almenna atvinnu-
og menntalífi. Það þótti því ekki
litlum tíðindum sæta, er sumir
Islendingar fóru að ganga skóla-
veginn, eða þeir urðu þess um
komnir að brjóta sér braut til á-
hrifa í verzlun, viðskiptum og
stjórnmálum. — Gg á styrjaldar-
árunum vildu íslendingar ekki
standa öðrum að baki, þótt hern-
aðariðjan væri sizt í samræmi
við uppeldistakmark íslenzkrar
aiþýðu á seinni •öklum.
1 bókinni eru smáþættir aí
körlitm og konum frá Saskat- j
citewan, er gátu sér góðan orð-
stir á menntabraut, eða í at-
hafnalífi. Það er auðvitað erfitt
að dæma, um val höfundar-
ins á slikum fulltrúum, t. d.
hvort ekki sé einhver ótalinn,
er vel hefði sómt sér í hópnum,
en um hitt verður ekki deilt, að
tilgangi höfundarins er náð, með
þvi að sýna lesendunum fram á,
að hið íslenzka þjóðarbrot hefur
lagt fram sinn skerf til móts við
aðra.
Þegar sögð er saga einstakra
byggða, er persónusagan einnig
mjög áberandi, og er þess fylli-
lega að vænta. Stundum virðist
betta þó um of, og slítur nokkuð
í sundur hina almennu sögu
byggðarinnar. Sjálfsagt er erf-
itt að gera með nokkrum orðum
yfirlit yfir sögu hverrar byggð-
ar, en í aðalatriðum hefur þetta
tekizt vel. Þó get ég ekki stilit
mig um að finna mjög ákveðið
að þvi, hversu iitið er rætt um
kirkjusögu Vatnabyggðanna,
einkum Wynyard, sérstaklega
þegar Sameinaða kirkjufélagið á
i hiut. Eg man þó ekki betur en
að undirbúningsfundurinn undir
stofnun þess kirkjufélags væri
haldinn i Wynyard, og þó að það
sé vafalaust rétt, að ísienzku
kirkjulífi í byggðinni hafi hnign-
að á síðari árum, á byggðin eigi
ómerkari kirkjusögu en margar
áðrar.
IV.
Það má ef til vill finna það
nokkuð að þessarribók, aðhún sé
nokkuð að þessar bók, að hún sé
um slikt er ekici að sakast, þar
eð efttið er mjög yfirgripsmikið,
og víða komið við. Hitt ber að
þakka, hversu mikið höfundi
hefur tekizt að fá með í mynd-
ina. Sem uppsláttarrit um marg-
háttað efni er bókin gagnleg, og
einmitt vegna þess, hvernig bún
er byggð, er tiltölulega auðvelt
fyrir þá lesendur hér heima á ís-
landi, er ekki hafa áhuga á
hverju einu, að velja það úr, er
þeir helzt vilja fraíðast um. Þó
að efnið gæti víða gefið tilefni
til þurrar fráragnar, hefur höf-
’ undur alls staðar lag á að vera
■ léttur, lipur og auðveldur, og er
það ekki litill kostur á bókinni,
að hún er skrifuð af miklu lífi og
j áhuga. Auðfundið, að höfundur
j ann v.ðfangsefnir.u, því að elia
i hefði liann varla lagt út í slíkt
verkefni meðfram yflrgripsmikl-
um embættisönnum.
Eg vænti þess, að margur. sem
hefur áhuga á sögu Vestur-ís-
lendinga verði Walter Lír.dai
þakklátur fyrir bókina. Hún er
fallega gefin út, prýdd mörgum
myndum, og að öllu hin smekk-
legasta.
Jakob Jónsson.
Liigreglan í Varsjá heiíti
kylfum í fyrrakvöld gagn-
vart ungmennum — fimmta
kvöldið í röð. Var iiópunum
fijótlega dreift, margir voru
handteknir. Stúdentar hafa
ekki tekið þátt í Iiópgönguni
undangengin tvö kvöld.
ý-e Fyrstu álmennu þingkosi.-
ingarnar í Pakistan verða
haldnar í nóvember að ári.
Það er freinur fátítt, að sjá mynáir, sem teknar eru austan járntjalds, en liér er ein, sem sýnir
pólska síjörnufræðinga og áhugamenn á því sviði síunda rannséknir sínar.
gangast undir algert þagnarheit ^
5 þessu máli. Eg vonast til að íá i
íréttir frá yður hið fyrsta. Eg
óska yður innilega velgengni".
Við tókumst í hendur og skild-
tum sið’an. Þessar íáu mínútur,
sem samtalið stóð, en mér virt-
ust óendanlega langar, leit Hitler
aidrei af mér augunum.
Það leið nokkur stund eftir að
ég kom út úr herberginu, áður
en ég náði valdi á hugsunum
trnínum. Eg kveikti í vindlingi og
:fór að hugsa málið. Fyrst
jhringdi ég upp Karl Radl, undir-
:mann minn í Berlíti og skipaði
honum að velja fimmtíu menn,
«r allir töluðu itölsku. Svo fór ég 1
að gera kerfisbundna áætlun um
hvað vopn og sprengjur væru
Hentugust.
Litli flokkurinn minn varð að
vera sem bezt skotvopnurn bú-
inn, en samt léttvopnaður. Vel
gat verið, að við þyrftum að
lenda með fallhlífum, svo nauð-
synlegt yrði að haía tvær vél-
byssur fyrir hverja níu-manna
sveit, og hinir þyrftu allir að
hafa vélskammbyssur að vopni.
Einnig yrðum viö að hafa hand-
sprengjur; „eggjategundin", sem
hægt var að troða í vasa, vaari
hentugust. Huhdráð og fimmtíu
pund af föstu sprengiefni mundi
nægja; bezt væri að nota ensku
tegundina, sem við höfðum tekið
af handteknum mönnum í IIoI-
landi, og reynzt hafði betur en
okkar gerð. Þennan iista sendi
ég simleiðis til Berlínar.
Síðan fór ég að áthuga, hverra
manna minna ég gæti sízt verið
án. Þegar ég var búinn að semja
þa'm-lista, síiriáð' ég Rad! aftur.
„V:ð sveiturrist b!óði“, sagöi
hánn. „Hvcrn.'g get.'ö bc’r búizt
við að unnt verði að koma öllu
þessu í verk fyrir morgundag-
inn?“
„Frá því er, fjandinn h.afi það,
eftkef.t undanfæri — og cnnþá er
ýmisiegt ótalið“, sagði ég hvat-
skeytlega. „Ég lccppist líka \':ð.
Þetta er bein skipun frá sjálfum
foringjanum".
Ný og ný atriði, som g'.tu
, verið þýðingármikil, komu upp i
huganum: ferilskot fyrir vélbyss
j urnar, ef berjast þyrfti í myrlcri,
neyðarkalls-flugeldar, ltjúkrun-
armenn . . . kiukkan var nærri
hálffjögur, þegar ég slmaði Radl
síðasta sinn ttm nóttina.
Daginn eftir flaug ég með
Student hershöfðingja til Fras-
cati, liíillar, fallégrar smAtoorgar,
sem þýzki herinn á ltalíu itaíði
aðaistöðvar sinar í, und.'r stjórn
Kesselrings marskáiks. Skömmu
siöar fóru menn mínir að tínast
þahgáð.
Gkkur bárst til evrna fjöldi
sögusagna um afdrif Mussolínis.
Siúnirsögöu að hann heíði fram-
ið sjálfsmorð, en áðrir sögðu að
hárm væri mjög veikur og hefði
veríð 'SCttur i sjúkrahús; Ei við
komumst að engri öruggri niður
stöðu. Þáð einá'Sem vlð fengum
fulla vissu fyrir, var, að Muss-
olini hafði farið til viðtals við
konunginn, gegn ráðum konu
sinnar, kvöldið 25. júií, og ekki
sézt siöan.
iNIargir dagar liðu svo, að
ekkert frekar gekk í þessu efni,
en svo kom einkennileg tilviljun
okkur t'l hjálpar. í veitingahúsi
eir.u i Róm rákurnst við-á mat-
vörukaupmann, sem oft heini-
sótti viðskiptavini síua i Terra-
cino, litilli borg við Gaeíeflóann.
• Bezti viðskiptavinur hans hafði
vinnuiconu, sem var trúlófúð her-
manni úr herlögregiunni, er var
í setuliðinu á Ponzaey, sern er
fanganýienda. Þar sem hnn fékk
sjai’dan burtfararleyfi, var hahn'
vanur að skrlfa kærustu sinni,
og í einu af bréfum háns var
óbeir.t gefið í skyn, að' háttsettur
fangi hefði komið t;l eyjarinnar.
j Þessi ávæningur staðíesti af
óvarlegum ummælum, er ungur,
ítalskur sjóliðsforingi hafði við-
j liaft — að þann 7. ágúst hefðt
Mussolini verið tekinn frá Ponza
og siglt með hann á herskipi til
Frh. af 4 s.