Vísir - 16.08.1958, Page 10

IÍL
Y í >l.R
Laugardaginrr 16.:.ágúsfc W58
Guðmundur Daníelsson:
Búnaðarsamband Suðurlands 50 ára.
Fulltrúar 28 félaga stofnuðu
það við Pférsárbrú.
Fjallahringurinn og úthafið ] við sambandsfundarbo&inu, og
xunlykja Suðurlandsundirlend- 6- júlí 1908 mættu fulltrúar frá
ið, afmarka það, skapa því 28 félögum við Þjórsárbrú. Á
landfræðilega sérstöðu, sem 'pessum fundi var samþykkt að
leiðir af sér margvíslega sam- koma á fót sambandsfélagi
stöðu fólksins, sem á þar heima.
Fram að tímum samgöngu-
bótanna áttu Sunnlendingar að
vísu enga félagslega samstöðu
í heild aðra en þá, að allflestir
þeirra sóttu verzlun sína í sama
kaupstað — til Eyrarbakka —
að öðru leyti skiptu stórárnar
héraðinu í mörg hálfeinangruð
svæði, sem lítil samskipti gátu
haft sín á milli.
Þetta breyttist um og eftir
síðustu aldamót, þegar stærstu
vatnsföllin höfðu verið ferúuð
og vegargerð hófst. Þar með
sköpuðust skilyrði til sam-
vinnu og samtaka innan héraðs-
ins. og greiðari viðskipti út á
við.
Um þetta leyti kemst veru-
leg hreyfing á búskaparfram- j f-ramfarir í búnaði á sambands-
farir um allt Suðurlandsundir-J svæðinu og með því tryggja
meðal búnaðarfélaga milli
Hvalfjarðar og Skeiðarársands.
í stjórn voru kosnir: Sigurður
Guðmundsson bóndi Selalæk,
Ólafur Finnson prestur í Kálf-
holti og Guðmundur Þorbjarn-
arson hreppstjóri á Hvoli. Þar
með var stofnað Búnaðarsam-
band Suðurlands.
Úr lögum Búnaðar-
sambands Suðurlands.
1. grein: Með lögum þessum
stofna félögin í Vestur-Skafta-
fells-, Rangárvalla- og Árnes-
sýslu félagsskap, er nefnist
„Búnaðarsamband Suður-
lands“.
2. grein: Tilgangur Sam-
bandsins er að efla hvers konar
lendið. Ahugasamir bændur
beittu sér fyrir stofnun búnað-
arfélaga og annarra ræktunar-
arfélaga í flestum sveitum.
Nokkru áður er stofnað Búnað-
arfélag íslands og Búnaðarritið
hefur göngu sína, búnaðarráðu-
nautarnir hefja áróður sinn
meðal bænda fyrir nýrri og
aukinni búmenningu.
Meðal hinna fremstu í þeim
flokki var Sigurðúr Sigurðsson
ráðunautur. Hann átti frum-
kvæði að stofnun rjómabúanna
eða smjörbúanna, sem juku
mjög þörfina og áhugann fyrir
auknum jarðabótum og meiri
nautpeningsrækt. •
Rekja má stofnun Búnaðar-
sambands Suðurlands beint til
smjörbúanna, og enn var það
Sigurður Sigurðsson, sem fyrst-
ur hreyfir nýmælinu. Það mun
hafa verið á bændanámskeiði,
sem haldið var að Þjórsártúni
dagana 20. janúar til 1. febrúar
árið 1908. Þar kom saman
bændaval af Suðurlandi og fast-
ir nemendur voru þar 50, úr
Árnes- og Rangárvallasýslum.
Meðal margra búnaðarmála,
sem þar voru rædd, var bún-
framtíð og framfarir landbún-
aðarins.
3. grein: Búnaðarsambandið
vill ná tilgangi sínum með því:
1. að auka þekkingu manna á
landbúnaði og öllu því,
sem stendur í sambandi við
hann,
2. að efla félagskap manna
bæði í viðskiptalífinu og
verklegum framkvæmd-
um-----------
3. að stuðla að umbótum og
framförum í alls konar
jarðrækt og áburðarhirð-
ingu,
4. að hvetja til útbreiðslu
hentugra vinnuáhalda og
kenna mönnum að nota
þau,
5. að auka framkvæmdir til
eflingar búpeningsrækt
með kynbótafélagsskap,
sýningum og fleiru,
6. að hlynna að verndun og
friðun skógarleifa, koma í
veg fyrir uppblástur lands
og skemmdir af vatnsgangi
og styðja sandgræðslu".
Hinn 27. janúar 1909 er sam-
bandsstjórnin ásamt Sigurði Sig
Búnaðarsambandsins á fyrstu
árum var Jón Jónatansson bú-
fræðingur frá Brautarholti sem
Sambandið réði í þjónustu sína.
Hann ferðaðist um allt sam-
bandssvæðið og hélt fyrirlestra,
þar sem hann gerði að kjörorði:
„plógurinn í hendur hvers
bónda!“ Á sumrin hélt hann
plæginganámskeið fyrir unga
menn. Síðar tóku aðrir við af
Jóni og hélt Búnaðarsamband
Suðurlands uppi plægmga- og
jarðvinnslunámskeiðum þar til
árið 1932.
Um 1930 kemur dráttarvélin
til sögunnar. Þá hófst umferða-
vinna í jarðrækt með dráttar-
vélum á vegum margra bún-
aðarfélaga. Jafnframt eignuð-
ust margir bændur sín eigin
arðvinnsluverkfæri og brutu
með þeim mikið land til rækt-
unar hver á sinni jörð, en hin
stórvirkustu tæki, sem flest
eru félagseign, svo sem beltis-
vélar og skurðgröfur, eru fyrst
tekin hér í notkun eftir lok
heimsstyrjaldarinnar siðari, og ' anna, sem enn stendur yfir.
gerðu mögulega hina miklu
byltingu, sem nú hefur átt sér
stað í jarðræktinni.
einkimv. skúgþurrkun og vot-
heysgérð. Veturinn 1949—1950
var gerð athugun á reynslu
manna af súgþurrkun, og voru
síðan gefnar út leiðbeiningar
um súgþurrkun byggðar á
reynslu, sem þá var fengin.
Voru þetta fyrstu leiðbeiningar
í þessari grein, og því mjög
mikils virði fyrir bændur. Á
fundi, sem Bs. Sl. boðaði til í
janúar 1956 var hafinn mikill
áróður fyrir votheysturnagerð
og heyöflun til votheysgerðar
með stórvirkum vélum. Hvort-
tveggja þetta hefur markað
spor, sem ekki mást út.
\atnsleiðslur
og rafveitur.
Búnaðarsamband Suðurlands
beitti sér frá upphafi fyrir því
að bændur leiddu vatn heim í
bæi sína og fjós þar sem því
yrði við komið og varð mikið
ágengt, og er hinn erfiði og
hvimleiði vatnsburður nú úr
sögunni. í nokkrum sveitum,
einkum Vestur-Skaftafells-
sýslu, styrkti Sambandið fjár-
hagslega þá bændur, sem réðust
í að beizla bæjarlæki sína og
smá-ár til raforkuvinnslu fyrir
heimili sín, og urðu þær fram-
kvæmdir fyrsti vísir að þeirri
allsherjar rafvæðingu sveit-
Fóðuröflim.
Aveiturnar og
Mjólkurbúið.
Varla er hægt að ræða svo
búnaðarmál Sunnlendinga, að
ekki sé getið þeirra stórmerku
aust fyiii aldamót heyrðist framkvæmda, þegar Þjórsá og
fyrst talað um sláttuvélar og Hvítá voru teknar í þjónustu
að þær væru þegar komnar til landbúnaðarins og látnar
landsins, en þær vöktu litlar frjófga hin víðáttumiklu mýr-
vonir hjá almenningi. Túnin; arlönd Skeiðahrepps og Flóa
voru víða þýfð, vélarnar dýrar
og slógu illa. Árið 1906 ritar
Jón Jónatansson grein í Búnað-
arritið um nothæfi sláttuvéla
og ber þeim vel söguna. Stjórn
Búnaðarsambands Suðurlands
vildi fyrir sitt leyti stuðla að
útbreiðslu þessara tækja og fól
Jóni Jónatanssyni framkvæmd-
ina. Þegar hann sleppti plóg-
taumunum úr hendi sér í byrj-
un sláttar 1909, settist hann á
sláttuvélina og beindi ferð sinni
út í dreifbýlið á Suðurlands-
undirlendinu. Hann létti ekki
ferð sinni fvrr en hann hafði
heimsótt öll búnaðarfélög í um-
dæmi Sambandsins. Vélina
reyndi hann á 20 bæjum, og
komu nágrannai- saman til að
sjá hana slá. Bar þeim saman
um að slátturinn tækist vel og
að vélin myndi þarfaþing'.
Komst nú meiri skriður á sláttu
vélakaup bænda. en Jón heim-
sótti alla sem vél keyptu og
leiðbeindi um notkunina.
Saga sláttuvélarinnar er ó-
rofin síðan, og hefur vélin nú
Yngstu og blómlegustu á-
veituframkvæmdir á sam-
bandssvæðinu eru Safamýrar-
áveitan og Ölfusforaáveitan.
Búfjárræktin.
Búnaðarsamband Suðurlands
tók búfjárræktun inn á stefnu-
skrá. sína strax f upphafi, en
mun framan af árum hafa lagt
mesta áherzlu á jarðræktina.
Búfjárkynbótafélögin hafa
verið starfandi innan búnaðar-
félaganna síðan fyrir aldamót,
sums staðar, og á seinni áratug-
um að minnsta kosti hafa ráðu-
nautar sambandsins unnið þar
mikið og gott verk. En stærsta
átakið í þágu búfjárræktunar
gerði Sambandið er það tók að
sér rekstur tilraunabús að
Laugardælum árið 1952. Þar
eru gerðar margskonar vísinda-
legar tilraunir og athuganir,
svo sem fóðurtilraunir ýmis
konar, afkvæmarannsóknir, af-
urðageta mismunandi kúa-
stofna rannsökuð o. s. frv. und-
ir stjórn Hjalta Gestssonar bú-
fjárræktarráðunauts' ;Sam-
bandsins, en bústjóri er Þórar-
inn Sigurjónsson.
Á síðastliðnu ári var starf-
semin í Laugardælum aukin
með stsfnun sæðingarstöðvar-
innar, sem óhikað má telja eitt
stærsta viðfangsefnið, sem Bún-
aðarsamband Suðurlands hefur
beitt sér fyrir.
Tilraunabúið að Laugardæl-
um er enn ungt að árum, en
það. hefur þegar unnið merki-
legt brautryðjendaverk í þágu
sunnlenzks landbúnaðar, og
miklar vonir eru tengdar við
störf þess í framtíðinni.
Lokaorð.
Búnaðarsamband Suðurlands
er 50 ára. Það er stuttur tími
miðað við aldur landbúnaðar-
ins á íslandi. Hinsvegar er að
ráðist í stofnun Mjólkurbús bví að gæta að frá landnámstíð
Flóamanna seint á árinu 1925, (til 1908 gerist á vissum sviðum
en sú stofnun hefur eflt land- , næsta fátt, líkt og tíminn standi
búnað sunnanlands meira en,kyrr. Búskaparhættir breytast
nokkur önnur framkvæmd og(lítið, verkfæri eru hin sömu að
gerbreytt til' bóta lífsafkomu (mestu, vinnulag óbreytt. Hand-
bænda í öllum sveitum, sem aflið er eina orkan sem þekkt-
verksvið þess nær yfir. Búnað-(ist, og með því vannst ekki
arsamband Suðurlands er að , miklu meira en það sem þurfti
vísu ekki beinn aðili að þessum til hnífs og skeiðar, til brýnustu
framkvæmdum, en andi sá, sem lífsnauðsynja, og illa það, víða.
þróast hefur í skjóli þess fé- Nú er öldin önnur, svo sem
lagsskapar hefur alls staðar hvert mannsbarn veit. Gagnger
verið þar að verki og svifið þar bylting hefur átt sér stað á
yfir vötnunum, sem vel var^flestum sviðum þjóðlífsins, og
unnið og giftusamlega að upp- ' ekki sízt í sveitabúskap á Suð-
byggingu héraðsins. I Frh. á 11. síðu.
með þeim árangri að víða þre-
faldaðist afrakstur landsins. Og
í því skyni að nýta til fulls þessa
miklu fóðuraukningu var síðan
urðssyni ráðunaut komin á fund
aðarsambands-stofnun fyrir (til þess að ákveða um starfstil-
Suðurland. Búnaðarsambands- ^ högun og framkvæmdir inn-
málið var falið stjórn smjör- ( an sambandsins. Var þeirra ráð
búasambandsins, sem hafði á- j að snúa sér aðallega að jarð-
kveðið aðalfund sinn 4. febrúar ræktinni og hagkvæmum leið-
þennan sama vetur þar í Þjórs- beiningum um notkun nýr.ra að heita má útrýmt orfinu og
ártúni. Formaður smjörbúa- vinnuvéla. Starfið skvldi hefj- jiármm iafnvel hestasláttuvélin
sambandsins var Ágúst Helga- ast ne' Tpæ<dr>«*'>ken»’sii! e~ gerist nú fáséð j ýmsum sveit-
son bóndi í Birtingaholti. annarri jarðvmnsiu —" in-ð nm, þar eð hin vélknúna systir
Aðalfundur smjörbúanna fræðo1’* um
kom ’saman á tiltéknum tíma og ‘“-•r-i- +,i ph,ir?f--~v,'.,„ T.—*
flutti Sigurður rá^unautur þar '"'""'m fvrir hau. Þá sV-rirH
ítarlegt erindi Um.búnaðarsam- þa^ ov hefia ken-nsUi í siæ+ti
band fTrrir Suðurland og mark- m^ð sláttuvéhim m? útvesa bær, j um fyrir 50 árum, orr. nú í °i<ru
aði b’ú starfsvið í 12 greinum. p®s»mt öð'im bentugum vinnu-1 sérhvers bónda á sambands-
Fundarmenn samþykktu að +æhi-,'m. Leiðbeina um vatns- svæðinu, enda er sláttu’-i’,"
fela stjórn sinni að skrifa öllum Mð'-lui- og vfirleitt beita sér ekki lengur hvíldarlaus þræl-
búnsðarfélögum milli Hval- hvers kvns umbótum er, dómstíð 0g ekki erfiðari en aðr-
fjarðar og Skeiðarársands og f'vri” lægju í landbúnaðarverka ir tímar ársins í sveitinni, bú
skora á þau að senda fulltrúa á hring og öðrum menningarmál-
fund sem halda skyldi 6. júlí um. sveitanna.
á komandi sumri að Þjórsár-
túni. ■ - - - - Jarðrældin.
Búnaðarfélögin brugðust vel Einn mesti nytsemdarmaður
hennar hefur leTTc't ha-p a'
hólmi. Fjölmörg önnur fóður-
öflunarverkfæri -—■ flest vél-
knúin — sem engan dreymdi
vinnuafk'öst séu margföld á við
það sem áður var.
Þá hefur Búnaðarsamband
Suðurlands mjög stutt að nýj-
ungum á sviði heyverkunar,
Þetta er prinsinn af Wales, öðru nafni c'harles prins. Pilóðin
hans, Englandsdrottning sæmdi hann nýlcga þessu titli, sem
enginn hefur borið síðastliðin 20 ára. Hér s ’st prinsinn koma
frá guðsþjónustu með skólabræðrum sínum.