Alþýðublaðið - 14.11.1957, Qupperneq 5

Fimmtudagur 14. nóv. 1957.
Aíþýgublagjg
5
^ Reykjavík, 9. nóv. 1957.
^ Kæri vinur!
^ LANGT er orðið síðan ég
i hef sent þér. línu. og er þó
S orðstír minn í bréfaskiptum
S okkar meiri en þinn hvað af-
S köstin varðar. -— Hlýt ég
einu sinni enn að skora á
^ þig að munda pennann öðru
^ hvoru ög gera lesendum Al-
^ þýðufolaðsins grein fyrir
^ sjónarmiðum þínum eins og
^ til var ætlazt í upphafi. Þú
^ yrðir þeim kærkominn gest-
^ ur. Mig hafa þeir hins vegar
S alltaf.
S Ekki mun ég að þessu
S sinni ræða þau málefni, sem
'i*1 jafnan eru efst á baugi blað
V anna, en víkja nokkrum orð-
» um að ritdeilu, er nokkra at-
» hygli hefur vakið og hlýtur
^ að teljast girnileg til fróð-
^ leiks. Ég á við rökræðumar
um skáldskap ungu kynslóð-
% arinnar á íslandi. Hann er
S einu sinni enn orðinn ágrein
§ ingsefni — og það í meira
§ lagi-
^ Fimimnenningavnir.
^ Fyrstur kvaddi sér hljóðs
\ Jónas Árnason rithöfundur,
^ en svo reis upp til andsvara
§ Jóhannes Helgi, höfundur
§ smásagnasafnsins i.Allra
^ veðra von“, en skapsmunir
^ hans minna stundum á veð-
5 urfarið vestur í fjörðum.
« Þeir hafa deilt karlmann-
^ lega, e'n smám saman gerzt
^ hrifnir hvor af öðrum í upp-
' götvun gagnkvæmt ágætis,
^ svo að viðureignin reynist í
^ sæmilegu bróðerni. Enn
V fremur hafa þrír aðrir lagt
jíi orð í belg: Ólafur Jónsson,
3 sem er raunverulegt tilefni
^ umræðtxnnar, Ölafur Haúk-
^ ur Ólafsson' og Einar Bragi,
» sem þú manst sjálfsagt, að
^ mér er að góðu kunnur. Ég
^ reyni ekki að rekja þessi
orðaskipti, en legg út af
þeim eins og þið prestarnir
§ í stólræðunum. En þetta hef
| ur varla farið framhjá' þér.
Í Jónas og Jóhannes hafa sótt
V og varið sitt mál í Þjóðvilj-
‘j' anum, en Ólafarnir og Einar
^ Bragi láta ljós sín' skína í
» tímaritunum Dagskrá,
| Stefni og Birtingi.
§ Lífið eða dauðínn.
§ Mér 'finnst vel á því fara,
§ að umræður verði um skáld
§ skap unga fólksins, sem á að
§ erfa landið og leggja þjóð-
§ ' inni til bókménntir framtíð-
%
arinnar. Og auðvitað eiga
fulltrúar þess að láta til sin
heyra, skýra sjónarmið sín
og tilgang og hvessa óhrædd
ir augun á gamla tímann.
Æskunni svellur móður í
brjósti, og hún’ á því aHs
ekki að vera neitt feimin.
Hitt liggur í augum uppi, áð
skoðanir verði skiptar um
málflutninginn. Guði sé lof'
Skáldskapur er sízt af öilu
fallinn til samlyndis. Þá
væri hann meðalmennska,
dægrastytting til þess að
drepa tímann. Menn eiga að
skrifa til að koma nýjum og
umdeilanlegum hugsunum á
framfæri. Það er lífið og
framtíðin. Hitt er dauðinn
eða að minnsta kosti kyrr-
staðan. En deilur um skáld-
skap þurfa að fjalla um að-
alatriði. Fimmmenningun-
um, sem ég hef þegar nafn-
greint, tekst þetta ekki alls
kostar að mínum dómi. En
margt segja þeir prýðilega,
og framtakssemin er stór-
þakkarverð.
Lífsreynslan.
Jónas Árnason leggur á-
herzlu á nauðsyn þess, að
ungu skáldin verði sér úti
um lífsreynslu, en telur mál-
ið og stílinn skipta minna
heldur en efnið og boðskap-
inn. Satt að segja er hlægi-
legt að deila um það, hvort
æskilegt muni, að skáld
skrifi af lífsreynslu eða ekki.
Enn fremur mun ástæðu-
laust að fjölyrða um, hvort
snjallt mál og fagur stíll
hafi hernaðarlega þýðingu í
skáldskap. Þessi atriði ættu
að liggja öllum í augúm
uppi. Þau má alls ekki van-
meta. Hitt er ærið vandamál
að kenna ungum skáídum
eins og raunar öllum mann-
verum hvernig afla skuli h'fs
reýnslunnar. Jónas Arnason
kaus að skrifa úm sjó-
mennsku óg börn. Hafið er
aðalpersónan í bókum hans.
Orsök þess er sú, að Jónas
fór til sjós og kynntist lífinu
þar. En lífsreynsla fæst auð-
vitað víðar en úti á bylgjum
sjávarins. Og svo koma ein-
kennilegar undantekningar.
Skáld hafsin's' þurfa ékki
endilega að hafa verið í för-
um langan aldur, þó að það
sé ef til vill meginreglan.
Schiller sá víst aldrei til
sjávar. Samt orti hann kvæð
ið um kafarann, sem er víð-
frægt á þýzkri tungu, hvaö
sem þýðingu Steingríms líð-
ur. Arnold Bennett varð
frægur fyrir lýsingu á af-
töku. Þó hafði hann aldrei
séð mann tekinn af lífi. Jón-
as Árnason varar ungu skáld
in við því að liggja í bókum.
Þar hefur hann sennilega
nokkuð til síns máls. En sú
afstaða má ekki fara út í
öfgar. Lífsreynsla og þekk-
ing fæst iðulega af bókiestri.
Skáldin geta ekki upplifað
allt. Mannsævin hrekk.ur
ekki til slíkrar reynslu. En
þau geta á stuttum eða löng
um tíma lesið um það, sem
aldrei verður lifað. Hér mun
því ráðlegt að feta sig gull-
inn meðalveg.
Stefna í' rétta átt.
Ungu skáldin þykja nost-
urssöm við mál og stíl. Það
má ekki vanþakka. Siíkr er
til fyrirmyndar. Ef æskan
lærir vandvirkni og femur
sér skipulögð vinnubrögð,
þá stendur hún vel að vígi,
þegar lífsreynslan kemur til
sögunnar og leggur skáldun-
um til efnið, sem úrslitum
ræður í snilldarverkum.
Ungir menn byrja naumast
á því að vita allt og kunna af
líísreynslu. En þeir geta
byrjað á því að læra vinnu-
brögðin til að ráða við lífs-
reynsluna í skáldskap sín-
um, er fram líða stundir.
Þetta finnst mér ungu skáld-
in á Íslandi kappkosta. Og
þess vegna hef ég mikla trú
á þeim. Þau eru.misjöfn eins
og gömlu skáldin. En við-
leitni þeirra stefnir í rétta
átt, og þess vegna á að eggja
þau fremur en letja, viður-
kenna þáu fremur en van-
þakka þeim og láta þau
finna til þess, að samfélagið
trúi þeim og treysti til góðra
afreka. Og það nær engri átt
að ætla að gefa þeim ein-
hverja „línu“ af því að öll
list sprettur upp úr frelsi.
Sá, sem segir A að fara til
sjós, B að gerast bónda og C
að vinna I verksmiðju til að
geta orðið skáld og rithöf-
undur — hann er nazisti eða
kommúnisti. Skáldin hljóta
að velja sjálf, hvaða lífs-
reynsla hentar þeim. En þau
verða að upplifa eitthvað,
gleðjast og hryggjast, sjá og
heyra, læra og dæma, en til
þess eru margar aðferðir,
sem flestar koma af sjálfu
sér í lifandi lífi, ef skáldið
hefur fótavist og er í snert-
ingu við landið og þjóðina
Þetta er naumast vandi hér
á íslandi. Við erum sem bet-
ur fer ekki orðinn einangr-
að'ur borgaríýður. íslending-
ar þekkja lífið flestum skár,
því að landið elur börn sín
upp í starfi, hugsun og til-
finningu, en skáldskapurinn
sprettur á þeim andans akri
eins og ávextirnir í moldinni
eða urtirnar á jörðinni. Is-
lenzk skáld þurfa þess vegna
fremur að læra vinnubrögð
en hafa upp á efni, þó að
hvort tveggja sé nauðsyn-
legt í þeim skáldskap, sem
markar tímamót.
Kyrrstaðan er vcvst.
Gamla kvnslóðin á bágt
með að skilja unga fólkið.
Hún elskar sinn skáldskap,
góðan eða vondan eftir at-
vikum. Æskan kemur með
nýjan skáldskap, misjafnan
að gæðum, en þroskavænleg
an, ef hánn er í ætt-við líf
hennar og örlög. Kýrrstáðan
er verst, því að þeir, sem
henni una, komast hvorki
yfir í samtíðina eða til fram
tíðarinnar. Þeir verða að
tröllum, þegar dagur renrí-
ur. Sagan hefur sýnt olck-
ur þetta og ekki sízt í spegli
bókmenntanna. Þess vegna
sætti ég mig ekki við það, að
gamlir íhaldsmenn fordæmi
skáldskap unga fólksins. V'ð
eigum að gera okkur far um
að skilja hann og meta, en
jafnframt að velja og hafna
eins og guð gaf okkur vit og
dómgreind til. Og fullvrð-
ingarnar um öldudal ís-
lenzkra bókmennta nú á dög
um eru víðs fjarri sanni.
Aldreí hefur verið skrifað
betur á íslandi en nú. Sjáld-
an hefur gætt meira lífs og
ríkari fjölbreytni í listum
okkar en á þeim tímum,
sem við nú lifum. En margt
af þéssu er svo nýtt, að fulln
aðardómur verður ekki upp
kveðinn að sinni. Kjarrið
þarf að vaxa, svo að trén
komi til sögurinar. Sumt það,
sem sprettur á andans akri
íslendinga í dag, ýérður
sennilega góugróður Er ég
er þess fullviss, að ýmsir
kvistirnir reynist síðar meir
hávaxnir og laufþung'ir
meiðir. íslendingar lifa svo
ster-kt. að þeir gerast ekki
kalviðir. Og sú trú mín er

því að þakka, að ég ireysti
æskunni í bókmenntum,
verkmenningu og félagsmál-
um. Hún er hraust og djörf,
enda frjáls og leitandi. SpilJ
ingin margumtalaða er meiri
í fari gömlu kynslóðarinnar
en unga fólksins. Og æskan
lætur varla segja sér. hvað
hún á að hugsa eða hvað hún
á að skrifa. Hún fer sínu
fram. og þess vegna erfir
hún landið.
Lögmál lífsins.
Jónas Árnason og Jóhann
es Helgi eru báðir ungir og
efnilegir rithöfundar. Vita-
skuld eru þeir ekki andiega
fullsprottnir, en þeim hefur
tekizt að byrja vel, og þaö
er grundvallaratriði. Þess
vegna sárnar mér, að þeir
séu að kýtast uin skáldskap
hvors annars. Þeir eiga að
deila málefnalega, en ekki
að bera vopn hvor á annan
að ástæðulausu til að hrekj-
ast svo yfir í bróðerni, þegar
hætta viðureignarinnar renn
ur upp fyrir þeim. Sama
gildir um Ólafana og Einar
Braga. Enginn af þessum
mönnum flokkast til hinna
útvöldu. En þeir eru ekkert
lakari skáld en fulltrúar
gamla tímans voru fyrir
þrjátíu, fjörutíu eða fimm-
tíu árum. Og allir reyna þeir
eitthvað nýtt, hver á sinn.
hátt og' hver um sig í sinum
ákveðna tilgangi. Ég spái
engu um framtíð þeirra, þó
að ég óski þeim góðs. Eii ég
er sannfærður um, að unga
kynslóðin leggur okkur til
skáld og rithöfunda, sem
taka við af Gunnari Gunn-
arssyni, Guðmundi - Gísla-
syni Hagalín, Halldóri Kilj-
an Laxness, Davíð Stefáns-
syni, Tómasi Guðmundssyni
og Steini Steinarr — og bera
merki .þeirra lengra fram á
leið, af því að það er lögmál
lífsins og þróunarinnar. —
Nefndir snillingar voru einu
sinni umdeildir, vanmetnir
og jafnvel ofsóttir. Þeir sigr
uðu samt, fundu sína lífs-
reynslu, túlkuðu hana í á-
hrifaríkum skáldskap og
komu með nýjan tíma til Is-
lands. Svo mun enn verða.
Ég hef enga trú á því, að ís-
land sökkvi í sæ eða þjóðin
verði drepin með kjarnorku-
sprengjum.
Þinn eirilægur ,
Helgi Sæmundsson.
S
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
..s
,s
s
s
s
s
S '
s
s
s
•s
■s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
,s ■
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
V
s
s
R.ÍKISSTJÓRN Sukselainens
hefur setið um nokkurt skeið
eftir að hafa sagt af sér. Allt
ibendir til að stjórnarkreppan
þar muni verða langæ.
Vaino Tanner, formanni
finnska alþýðuflokksins, var
fyrstum talið að mynda rikis-
stjórn, en hann hafði átt frum-
kvæði að þeim umræðum, sem
leiddu til stjórnarkreppunnar.
Og það var einnig hann sem
fyrr í haust átti upphafið að
samningaumræðum milli lýð-
ræðisflokkanna finnsku um
stjórnarsamvinnu á breiðum
þingræðislegum grundvelli.
Alþýðuflokksmenn tóku nú
énn að vinna að slíkum samn-
ingum, og þar sem þingið virt-
ist samstarfinu mjög fýsanai,
var þess að minnsta kosti vænst
að flokkarnir hæfu slíkar um-
ræður. En svo fór, að bænda-
flokkurinn kom í veg fyrir það,
með þeirri yfirlýsingu sinni,
að hann neitaði skilyrðislaust
þátttöku í stjórn úndir forustu
Tanners, en gæti hinsvegar
hugsað sér samningaumræður,
að þvi tilskildu að Alþýðu-
flokksmenn settu einhvern ann
an á oddinn.
Að baki þessari persónulegu
árás var falin óbeit bænda-
flokksins á þátttöku í stjórnar-
samvinnu, og í raun rétti var
þetta í annað skiptið, sem
hann kom í veg fyrir samninga-
umræður, sem allir hinir lýð-
ræðisflokkarnir voru reiðubún-
ir að hefja. Og Tanner varð að
gefast. upp við tilraunina.
Alþýðuflokksmenn vildu
ekki hlíta þessum skilyrðum,
en samkvæmt beiðni forseta
lýðveldisins hófu þeir umræður
við bændaflokkinn varðandi
stjórnarasmstarf. Hefur formað
ur bændaflokksins, Sukselain-
en forsætisráðherra, stjórnað
umræðum, en fulltrúar Alþýðu
flokksins eru þeir Tanner,
varaformaðurinn Olavi Lind-
blom og formaður þingflokks-
ins, Gunnar Hení'iksson.
Samningaumræðurnar voru
teknar sem tilraun til að end-
urvekja ,,rauð-græna“ banda-
lagið, eins og það var nefnt á
dögum ríkisstjórnar Fager-
holms, en líkurnar að því að
um nokkurn árangur yrði að
ræöa, voru hverfandi. Sumir
væntu þess raunar að Sukse-
lainen myndi Alþý ðuflokks-
mönnum aðstoðina, þegar hann
myndaði stjórn sína, og heimil-
aði þeim þátttöku í margra-
flokkastjórn.
I bændaflokknum er talið að
helmingur þingflokks alþýðu-
flokksmanna séu í beinni að-
stöðu, en dagblaðið „Svenska
Demokraten11 í Helsingfors tel-
ur að það sé aðeins þriðjungur
hans, og margt bendir til að
andstæðingum stjórnarsam-
vinnunnar fari þar fækkandi.
Þó hefur útlitið fyrir samvinnu
sízt farið batnandi, og Fager-
holm lét þess fyrir skömmu
getið í samtali við „Morgon-
tidningen“ í Stokkhólmi, að
átökin innan flokksins færu
harðnandi.
RaUnVerulegur foringi minni
hlutans innan finnska Alþýðu-
flokksins heitir Aarre Simonen.
Hann var fjármálaráðherra í
ríkisstjórn Fagerholms og að-
stoðarforsætisráðherra í stjórn
Sukselainen. Nú hefur hann
horfið úr ríkisstjórninni og tek-
ið aftur stöðu sína í finnska
bankanum. í ríkisstjórninni,
sem setur unz önnur verður
mynduð, hefur Virolainen tekið
ráðherrasæti hans, og var það
talið merki þess að bænda-
flokkurinn treysti ekki lengur
minnihluta Alþýðuflokksins er
eftirmaður Simonen var ekki.
valinn úr þeim hópi.
Enn hefur ekki verið minnst
Framhald á II. síðtt.