Morgunblaðið - 30.11.1913, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
H4
Heimsökn í kolanámu.
i.
Það er ýmsum erfiðleikum bund-
ið að fá að skoða enskar kolanámur.
Námaeigendurnir hafa bannað að
hleypa óviðkomandi mönnum pang-
að niður, vegna lífsháska sem þeim
er þar búinn. Loftið niðri í nám-
unum er oft og tiðum svo banvænt,
að þeir, sem ekki eru þvi vanir,
þola það ekki. Og auk þess er sí-
feld hætta búin af sprengingum og
niðurhruni, sem orsakast af jarð-
hristingi þeim, sem sprengingarnar
valda. Og það getur komið fyrir
allsstaðar í námunum, langt frá þeim
stöðum þar sem sprengter.
En þeim fer sífjölgandi, er vilja fá
að skoða námana og vikulega er
mörgum hundruðum manna neitað
um leyfi til þess. Það er einnig
ýmislegt annað en úmhyggja fyrir
lífi og heilsu gestanná, sem er orsök
í þessu banni. Margt af þvi sem
fram fer niðri i námunum er þannig
vaxið, að eigendunum er lítil þægð
í að sögur berist af því út í dags-
ljósið.
Fyr á tímum var það ótal margt
sem vanrækt var frá eigendanna
hálfu að þvi er snerti varúðarráð-
stafanir í námunum, og var því hætt
við, að ókunnugum mundi blöskra
slíkt hirðuleysi og kæra eigendurna
fyrir dómstólunum. En viðkvæðið
hjá umsjónarmönnunum er ætið hið
sama er þeir neita mönnum um
leyfi til að skoða námurnar: »Við
græðum vanalega ekkert annað á þvi
að sýna mönnum námana, en skamm-
ir í blöðunum á eftir«.
Eg gerði margar itrekaðar tilraun-
ir til þess að fá að komast niður í
kolanámur, og að lokum fekk eg svo
leyfið, er eg hafði sýnt meðmæli frá
norskum skipstjóra sem keypti öll
sín kol hjá þessari námu. En áður
varð eg þó að lýsa þvi yfir í votta
viðurvist að eg færi þessa för á eigin
ábyrgð, og félagið bæri enga ábyrgð
á því þótt eg slasaðist. Og svo
lagði eg á stað frá Newcastle með
brautarvagni og fór meðfram ánni
Tyne, framhjá óteljandi verksmiðjum
og skipasmiðastöðvum. En á aðra
hönd voru bústaðir kolakonunganna
umkringdir aldingörðum og blóma-
reitum. Eg fór úr vagninum i litlu
þorpi við Englandshaf. Kolareykurinn
lá yfir honum eins og griðarmikill
svartur hattur, og kolarykið litaði
húsin svört og mennina svarta. Hið
fyrsta, sem minnir mann á námu-
gröftinn,er verksmiðjupipan og skrölt-
ið í lyftivélinni, sem aldrei er kyr.
Svo þegar maður kemur nær og sér
þar geysistóran kolabyng, þá veit
maður, að nú er ekki langt til námu-
munnans — gull-uppsprettunnar
sem auðgar eigendur sina meira á
hverju ári, en þeir fái tölum talið.
Eg skal geta þess þegar, að það
sem aðallega hvatti mig til þess að
skoða enska kolanámu, voru sögurn-
ar sem gengu um illa æfi verka-
mannanna og lítil laun. Þegar verk-
fallið mikla stóð yfir, voru blöðin
hlaðin greinum, sem lýstu átakan-
lega illri æfi og litlum launum náma-
mannanna. En þegar eg hafði skoð-
að námuna var eg í efa um það,
hvort nokkur húsbóndi mundi gera
eins mikið til hagsmuna vinnumönn-
um sínum, eins og námueigendur.
En verkfallið hafði þó rétt á sér.
Það var hafið til þess að ákveða
lægsta kaup verkamannanna. Aður
var það þannig, að atvik réðu mestu
um það hve hátt kaupið var. Nám-
urnar eru eintómir ranghalar, sem
byrja allir þar sem lyftivélin kemur
niður. Siðan skiftist nver gangur í
deildir og eru þær tölusettar. í hverri
deild er verkstjóri. Þriðja hvern
mánuð draga verkamennirnir um það
hvar þeir eigi að vinna í námunum.
En þegar þess er nú gætt, að í sum-
um deildunum eru gangarnir háir
og rúmgóðir og nægð kola, en á
öðrum stöðum ér svo lágt, að verka-
maðurinn verður að liggja á hnján-
um og kolin eru ekki annað en smá-
lög milli stórra steina, þá er það
auðsætt, að eftirtekjan hlýtur að vera
mismunandi, þó i ssmu námu sé.
Sá maður sem getur staðið upp-
réttur og höggvið með stórum haka
kolalag sem er óblandið, losar fleiri
hlöss á dag en hinn, sem verður að
vinna hálfboginn með hamri og
meitli. En laun verkamannanna voru
ákveðin eftir því hve mikið þeir
hjuggu af kolum, viss upphæð fyrir
hverja smálest. Með þessu móti
gátu sumir hæglega unnið sér inn
6 shillings á dag, en aðrir fengu
ekki helming þess, þótt vinna þeirra
væri miklu erfiðari.
Þess vegna hófu þeir verkfall. Þeir
vildu hafa vissu fyrir því, að kaup
þeirra nægði til heimilisþarfa, enda
þótt þeir drægju verstu númerin.
Verkfallið var langvint, en verka-
menn sigruðu þó.
Fyrir nokkrum árum voru sam-
þykt lög um það, að enginn verka-
maður mætti vinna lengur en 8
stundir á sólarhring niðri í námun-
um. En áður en þau gengu í gildi,
hafði það verið venja i flestum nám-
um að vinna io stundir, og svo
stóð náman auð hinar 14 klukkustund-
irnar. En eftir að lögin gengu í
gildi, létu námueigendurnir verka-
mennina vinna í flokkum 16 stundir
á sólarhring niðri í námunum. A
þennan hátt voru unnin meiri kol,
en eftirspurnin steig ekki að sama
skapi. Kolin féllu í verði og laun
verkamanna lækkuðu. Þetta flýtti
einnig fyrir verkfallinu. Lögin, sem
brezka þingið samdi til þess að bæta
kjör verkamannanna, urðu til hins
gagnstæða, er farið var að beita þeim.
Vegurinn til námunnar er mjór,
og á báðar hendur eru lítil hús með
görðum fyrir framan. A götunni
úir og grúir af berfættum krökkum,
en húsfreyjurnar standa í dyrunum,
halda á yngsta barninu á handleggn-
um og tala saman. Sumstaðar er
unnið í görðunum, að sáningu eða
hreinsun. Þar vaxa kartöflur, kál og
allavega lit blóm. Húsin eru þrifa-
leg, eftir því sem maður getur bezt
séð, en fátæktin er auðsæ.
Námueigandinn á sjálfur öll þessi
hús, en verkamennirnir búa í þeim
Jón Zoiga
Bankastræti 14.
Selur ódýrast:
osía, pylsur og
rcyfiían laæ.
án endurgjalds. Þar eru einnig leik-
vellir og lestrarstofur, sem námueig-
andinn hefir gefið verkalýðnum til
afnota. Hann gerir alt sem í hans
valdi stendur til þess að verkamenn-
irnir venji ekki komur sínar á drykkju-
krárnar, sem alt af eru i nánd við
námuna — en því miður bera þær
tilraunir sáralítinn árangur. Náma-
menn eru kunnir að því að vera
brennivínsberserkir, og það eru
litlu minni tekjur sem gestgjafarnir
hafa, heldur en námaeigendurnir
sjálfir.
Svo lagði eg á stað niður í nám-
una með litinn öryggislampa í hend-
inni. Og nú hófst neðanjarðarferða-
lag, sem bar mig langt út fyrir sjá-
varströndina, undir hinar æðandi
bylgjur Englandshafsins. Sú ferða-
saga kemur síðar.
Vaqabundus.
Óheppinn þjófur.
Oft og tíðum festir lögreglan
hendur í hári bófa og glæpamanna
á mjög einkennilegan hátt, og eru
til þess margar sögur.
Maður er nefndur Kelly og á heima
í London. Hann er nafnkunnur inn-
brotsþjófur og gerði lögreglunni
margan grikkinn. Enginn peninga-
skápur var svo vel læstur, að Kelly
gæti ekki opnað hann og lögreglan
var i standandi vandræðum með að
finna þjófinn.
Hérna um daginn braust Kelly
inn í búð hjá auðugum gimsteina-
sala. Hann opnaði peningaskápinn,
sem var gríðarstór og fór inn í hann
til þess að safna saman fjármunum
þeim, er þar voru fólgnir.
En hurðin var útbúin þannig að
hún lokaði sér sjálf og Kelly vissi
ekki fyrri til en hún skall í lás á
hælana á honum. Þarna var hann
nú genginn í gildru, sem hann gat
alls ekki losnað úr.
Þegar verzlunarþjónarnir komu
morguninn eftir, sáu þeir vegsum-
merki; glugginn var brotinn og inn-
brotstæki lágu þar í búðinni. En
þegar einkis var saknað, héldu þeir
að þjófurinn hefði orðið hræddur
og hlaupist á brott áður en hann
rændi nokkru. Þó var lögreglan
sótt og í viðurvist hennar var svo
skápurinn opnaður. Má nærri geta
hvort þeim hafi ekki brugðið i brún
er þeir sáu hver dýrgripur hafði
þar bæst við fjársjóðuna, er fyrir
voru.
Nokkur bréf
til barón Valdemar Falkeben.
Maí 1880.
Kæri Valdemar!
Eg elska þig eins mikið eins og
þú elskar mig, en af því að eg er
ekki nema þrettán ára og þú fjórtán,
þá getum við vist ekki gift okkur
nú þegar. Mig langaði til þess að
spyrja mömmu að því, en þorði það
ekki. Þegar eg fer til söngkenslu-
konunnar, getur þú komið á eftir
mér, en þú mátt ekki vera á hæl-
unum á mér. Eg sendi þér ótal
kossa.
Þín elskandi
Edith.
Maí 1885.
Elskan mínl
Eg þakka þér ennþá einu sinni
fyrir þá ánægju sem þú veittir mér
á sunnudaginn var. Þegar við Ama-
lie komum heim, vorum við alveg
truflaðar í höfðinu eftir alt ölið, sem
við fengum hjá þér. Hvar getum
við hizt á sunnudaginn kemur ?
Þin, um alla eilífð elskandi
Emelia.
Maí 1889.
Elsku Valdemar!
Eg get ennþá naumast trúað þvi
að mér skyldi hlotnast sú hamingja,
að kalla þig minn. Það sem gleður
mig mest, er það, að eg skuli vera
fyrsta stúlkan sem þú elskar. Og
það vissi eg áður en þú sagðir mér
það. Eg ætla að tala við mömmu
i fyrramálið og svo læt eg þig vita
hvað hún segir.
Þúsund kossar og ástarkveðjur frá
þinni til dauðans elskandi
Agathe.
Maí 1890.
Elsku vinur minn!
Hversvegna komstu aldrei í gær ?
Greifinn, sem eg talaði við á bak
við leiktjöldin, sagði mér að fyrri
trúlofun þín væri fyrir löngu upp-
hafin.
í kvöld leik eg að eins í fyrsta
þætti, og eftir kl. 8 er eg þín, ef
þú gefur mér góðan kvöldverð og
kemur með gimsteinanálina sem þú
lofaðir mér.
Þangað til er eg þín litla
Mimi.
Mai 1892.
Hr. Barón I
Tilboð yðar gladdi mig mjög mik-
ið, en kom mér nokkuð á óvart.
En eg tek þvi og vonast til þess að
eg megi heilsa yður í kvcld, sem
kærasta mínum. í þeirri von sendi
eg yður minar beztu kveðjur og er
yðar
Alma Mejer.
Heimanmundurinn er, eins og eg
þegar hefi sagt yður, 200 þús. kr.,
og ekki einum eyri meira.
Mejer
bankastjóri.