Morgunblaðið - 24.12.1913, Blaðsíða 8

258
MORGUNBLAÐIÐ
varla heyrðist mannsins mál; þvi
gestirnir í Viðey á þeim árunum
voru oftast nær engir teprumenn,
þeir hlógu hátt og hjartanlega, og
húsbóndinn ekki hvað minst. Það
var líf og kraftur, táp og tilþrif í
því öllu.
Hitt annað, sem jók á jólafögnuð-
inn hjá okkur öllum í Viðey, bæði
ungum og gömlum, var það, að þá
komu skólapiltarnir inn eftir; og eg
segi ykkur satt, að það var annar
Lljómur þá í því orði heldur en nú.
Flestir landsins beztu menn voru
ýmist í frændsemi við húsbændurna
i Viðey eða í vináttu; synir þeirra,
sem voru í latínuskólanum, komu
þvi margir þangað inn eftir og sátu
þar öll jólin. Svo mun hafa verið
um Magnús Stephensen landshöfð-
ingja, þó eg muni hann þó ekki; svo
var um þá Hólmabræður, Tómas
heitinn lækni og síra Jónas, Eðvald
Johnsen, sira Þorvald Asgeirsson o.
fl., að ógleymdum Þórði lækniTóm-
assyni, hinum elskulegasta manni,
syni frúarinnar. Þessir hinir kunn-
ugu tóku oft með sér aðra ókunn-
uga, og var því hópurinn, sem kom
inneftir um jólin, bæði stór og
friður.
Dagarnir, sem þessir ungu menn
dvöldu innfrá, liðu fyrir mér i sæl-
um draumi. Þeir fluttu með sér
nýjan andvara utan úr veröldinni,
gerðu jólin enn þá tilkomumeiri
bæði fyrir mig og aðra. Öll »stof-
an< komst á loft, þegar sást til
skipsins, sem sótti skólapiltana. Það
voru jólasveinar, sem betra var að
fá en missa. Eg man, hvað mér
þótti hátíðlegt og jólalegt, þegar yfir-
hafnir þeirra og skólapiltahúfurnar
með »lýrunni« héngu í langri röð i
forstofunui.
Þegar þeir voru orðnir hagvanir,
fóru þeir upp um öll loft, heilsuðu
upp á kerlingarnar, flugust á við
vinnumennina, fóru í jólaleiki við
vinnukonurnar og báru mig á há-
hesti upp og niður alla stiga, og svo
sungu þeir svo undir tók í öllu með
köflum.
Eg man, að gamla konan í fjós-
inu, hún Ólöf gamla, sem var þar
milli 30 og 40 ár, grét af gleði,
þegar þeir komu i fjósið til þess að
heilsa upp á hana og beljurnar.
Allir fengu hjá þeim einhvern jóla-
glaðning.
Og það voru þessir ungu fjörkálf-
ar, sem fyrst létu mig stíga i stól-
inn; mun eg þá hafa verið á 3. ári.
Tóku þeir kvartél, sem vinnukon-
urnar höfðu undir ull við tóvinnu
sína, settu það upp á borð í skrif-
kamesinu, bundu pentudúk á herð-
arnar á mér, settu mig i kvartélið,
fengu mér bók í hönd og létu mig
prédika. Mér hefir verið sagt, að
þeim hafi þótt þetta góð skemtun,
og öðrum, sem viðstaddir voru.
Margt gæti eg enn sagt bæði um
jólagleðina og annað í Viðey á þeim
tímum. — En einhvern tíma verður
að slá í botninn.
Hálf öld er liðin síðan þetta gerð-
ist. En — ávalt finst mér bjartara
að líta inn til Viðeyjar heldur en
nokkurs annars staðar hér á landi;
er þó margur bletturinn mér kær
og um leið auðugur að mörgum
góðum endurminningum.
Þar hafa nú um allmarga áratugi
sofið þau hjón að kórbaki, sem eg
ætíð minnist, er eg heyri góðra
manna getið.
Sé guðs friður yfir moldum þeirra
og jólaljós yfir legstöðum þeirra.
Gleðileg jól öllum þeim, sem lesa
þessar gömlu jólaendurminningar.
Gleðilei' jól!
Olajur Olajsson,
fríkirkjuprestur.
3ól í IlnvEgi.
Jólasiðir í norskum bæjum eru
líkir og gerast i öðrum germönsk-
um löndum: Jólatré og gómsætur
kvöldverður. Er þá helzt framreitt
hrísgrjónagrautur, svínshöfuð, niður-
soðnar svínatær, saltfiskur í lút og
rifjasteik með súrkáli. — Með þessum
Lukúllusar-réttum er venjulega haft
öl og brennivín, og hjálpar það,
með svo kröftugum mat, mjög upp
á meltinguna, hvað serh æstir bind-
indispostular segja. Svo er farið inn
að skoða jólatréð. Sumir gera það
áður en borðað er. En svo er jóla-
trésvenjan orðin rótgróin, að fátæk-
ustu heimilin ein neita sér um jóla-
tré. Mjög mikið er um veizluhöld
innan fjölskyldunnar sjálfa jóladag-
ana, og er fjölskylduna þrýtur, þá
kemur að vinum og kunningjum —
aldrei jafn mörg boð inni og um
jólin.
Hátíðlegar guðsþjónustur fara fram
i kirkjum, sem baðaðar eru í ljósa-
skrauti og troðfullar fólki.
En »rómantiski« blærinn á jóla-
hátíðinni er miklu meiri upp til
sveita meðal embættismanna og stór-
eignabænda. Þar eru jólin hátíðleg
haldin fram á þrettánda — i einni
lotu — og er þá mikið um fögnuð.
í bæjunum er dagsins striti og hin-
um margbrotnu störfum svo varið,
að fólkið getur ekki séð af meiru
en þetta 2—3 dögum til þess að
njóta eiginlegrar jólagleði — hverf-
ur þá þegar aftur að hinu tilbreyt-
ingalausa hversdagslifi.
En sveitafólkið er fornara i skoð-
un sinni á þessa heims gæðum. —
Eftir stritið alt árið þykist það eiga
fyrir þvi, að hvíla sig svo um muni
á jólunum. Öllum áhyggjum og
þrengingum er varpað burt og fólk-
ið hristir af sér ait mótdrægt og
hugsar um það eitt að njóta i full-
um mæli þessara dýrlegu jóladaga —
»éta og drekka og vera glöð«.
Við skulum snöggvast líta inn til
Jóhanns Steens stórbónda á Haugi.
Það er aðfangadagskvöld. Hann sit-
ur sjálfur í heilagri hátignarró i skrif-
stofu sinni og reykir hollenzkt tó-
bak úr löngu pípunni sinni. í gamla
ofninum frá 1809 brakar grenivið-
urinn, eins og flugeldaskot væri.
Stimpill með ártalinu og Ulefosverk-
smiðjumerki er yfir ofnhurðinni.
Ofnplatan er eitthvað sprungin, því
að hún verður eldrauð hvað eftir
annað og rauðu logarnir fyrir innan
dansa fyrir augunum. Á bak við
er heljarmikið knippi af greniflísum,
undir stiganum í hinu mikla fordyri.
— Þetta er einn af gömlu efnabæj-
unum, þar sem ekkert hefir verið
til sparað, hvorki af efnivið né öðru
— er hrúgað saman miklum viðar-
köstum, sem að hafa verið dregnir
allan daginn, því að á jólunum má
enginn snerta vinnu, en eigi veitir
af brenni, því að 7—8 herbergi þurfa
að vera siheit um jólin. — Það er
von á ættingjum frá höfuðstaðnum.
Steikarofninn heljar-mikli í eldhús-
inu er eigi látinn ónotaður. — Þar
er pottur við pott. Húsfreyjan hefir
stjórn á öllu og gefur skipanir sín-
ar í eldhúsinu, — hún er einvalds-
drotning í þessu konungsríki sínu.
Börnin eru alstaðar fyrir, þau ráða
sér eigi af eftirvænting — að fá að
sjá stóra jólatréð, sem stendur inni
í viðhafnarstofunni í kolsvarta myrkr-
inu — að fá að sjá það i öllu skrauti
sínu. Það leggur súran ilm af trénu;
pabbi fór sjálfur út i skóg um dag-
inn ásamt tveimur húskörlum til að
höggva jólatréð. Steen er mjög vand-
látur með jólatréð, að það sé alveg
gallalaust, nákvæmlega 5 álnir á hæð,
breitt og föngulegt að neðan. Það
var sótt í gær og þegar látið inn í
stofuna.
Loksins er kl. orðin 3. Öll fjöl-
skyldan, fjórir vinnumenn og fimm
vinnustúlkur setjast við tebolla og
jólaköku inni i borðstofunni. Hús-
bóndinn flýtir sér að drekka og
læðist svo inn í viðhafnarstofuna til
þess að kveikja á jólatrénu. Svo
opnar hann dyrnar á háa gátt. Börn-
in reka upp fagnaðaróp og hlaupa
iun að jólatrénu — og stara heilluð
á hið töfrandi jólatré með ljósunum
margbrotnu, glerkúlunum geislandi,
glitrinu ljómandi, demantduftinu,
glerstubbunum, sem lita út eins og
klakadrönglar, tilbúna snjónum, er
varpar svo eðlilegum blæ á tréð, að
rétt er eins og það standi úti í köld-
um, vindskeknum skóginum.
Á greinunum hanga epli, körfur
með hnetum og rúsínum, og einstæð-
ir smáböglar i meira lagi dularfullir.
En kassinn undir trénu er hulinn
stórum böglum, sem i sér geyma
hið töfrandi tilhlökkunarefni — jóla-
gjafirnar. Engum er gleymt. Nú
biður húsbóndi alla setjast. Vinnu-
mennirnir eru óframfærnir og setj-
ast í hálfhring út við dyr, en fjöl-
skyldan sjálf við sporöskjulagaða borð-
ið á miðju gólfi, sem er hlaðið ýmsu
óvæntu góðgæti. Svo tekur hús-
bóndi fram gamla Wexels-postillu,
eins og siður var föður hans, og les
langan jóla húslestur. Börnin sitja
og einblína á jólatréð — heyra
ekkert hvað farið er með. Það er
húsfreyja ein og elzta vinnukonan,
sem fylgja vörum lesarans með
fjálgleik. Síðan sezt húsfreyja við
hljóðfærið og leikur á það: »Jeg
synger Julekvad«, og allir, ungir og
gamlir, taka undir. — Húsbóndi
leggur postilluna aftur og börnin
þjóta með gleðilátum að trénu til
þess að ná í dýrindin öll á grein-
um þess. Húsfreyja nær í jólabögl-
ana, svuntur og sokka, sjöl, vetlinga
og aðrar nytsamar gjafir og afhendir
vinnufólkinu, en það gengur á milli
og tekur í hönd allrar fjölskyldunnar,
til að þakka fyrir gjafirnar.
Þá fá og allir sætindapoka, til þess
að gæða sér á um jólin.
Vinnufólkið fer svo út í eldhúsið
og bíður þess þar heimagert öl í
stórri ámu.
Klukkan 7*/2 er svo reiddur fram
kvöldverður. Eru borð ríkulega rétt-
um sett, enda síðasta mánuðinn
naumast verið gert annað en slátra,
matreiða, baka og brugga öl. Frænd-
fólkið úr höfuðstaðnum er eigi vant
slíkum vellystingum, en það tekur
líka til matar síns. Að lokinni mál-
tíð fer fólk með sadda magana og
ánægjubros á vörum inn í viðhafn-
arstofuna og sezt að ábætinum,
hollenzkum miði, kökum, ávöxtum
og hnetum. Og svo er etið og
drukkið, en börnin leika sér að öllu
nýja leikfanginu á borðstofuborðinu.
Og jólagleðin heldur áfram fram
á nýja árið, átveizlur, dansleikar og
annar fögnuður.
Sleðarnir renna mjúklega um snævi
þakta vegina og bjölluhljómurinn
klingir með kátínubrag. Tunglið
varpar fölum geislum á hin þöglu,
snjóþöktu grenitré. Hestarnir verða
tryltir í kuldanum og gufuna leggur
upp af þeim eins og reykjarstrók.
Ljós loga í hverjum glugga á stór-
eignunum um alla sveitina. Þar er
»gleði í höll«. Ráðsettu mennirnir
sitja við spil og toddyglasið, en
æskulýður stígur dans, hraustir svein-
ar og horskar meyjar, ástleitin augu
mætast, ástarfundir eru ákveðnir i
leyni — en mæðurnar sitja hjá og
horfa á með kviðafullu augnaráði.
/. Aall-Hansen.
REÍmkQma á jóluniim.
Það var aðfangadagskvöld jóla.
Allir höfðu haft ærið að starfa um
daginn, sérstaklega mamma; húsið
var þvegið hátt og lágt og svo þurfti
að baka og matreiða.
En nú var þó alt komið í röð og
reglu. Jólatréð stóð skreytt og beið
þess nú að kveikt væri á kertunum.
Og það kom vatn i munninn á
börnunum þegar þau sáu alt sæl-
gætið sem hékk á greinunum.
Allir voru i glöðu geði nema
mamma. Það var eins og eitthvert
sorgarský hvíldi yfir ásjónu hennar.
Hún gekk oft út að glugganum
og leit niður eftir veginum.
»Hvernig skyldi honum Karli Hða
núna?« sagði hún og vék sér að
manni sinum.
»Honum líður eflaust eins og
hann heFir unnið tih, svaraði hann
kuldalega.
Karl var elzta barnið þeirra. Hann
hafði verið góður og hlýðinn dreng-
ur, en svo lenti hann í slæmum fé-
lagsskap og byrjaði að drekka. Eitt
kvöld kom hann svo ölvaður heim. að
hann braut alt og bramlaði, en skeytti
engu því, er við hann var mælt.
Og svo rak faðir hans harm á
dyr. Nú voru liðin fjögur ár siðan.
Mamma saknaði altaf drengsins sins,
og stóð oft við gluggann og horfði
eftir veginum hvort hann kæmi ekki.
Karl var kominn langt i burtu og
hélt þar áfram uppteknum hætti.
Svo var það eitt kvöld að hann
ráfaði um göturnar matarlaus og
vinnulaus og vissi ekkert hvar hann
átti að fá húsaskjól um nóttina.
Honum varð reikað framhjá sam-
kunduhúsi Hjálpræðishersins og þar
heyrði hann söng og hljóðfæraslátt.
Hann gekk inn. Herforinginn talaði
um hinn týnda son og orðin smugu
Karli gegnum merg og bein. »Eg
er týndi sonurinn*, hugsaði hann
með sér og varð klökkur við.
Foringinn gekk til hans og lagði
höndina á öxl honum.
»Viltu ekki koma heim til föður-
húsanna í kveld* sagði hann blið-
lega.
Karl var lengi á báðum áttum.
En áður en hann fór þaðan hafði
hann þó iðrast og beðið drottinn um
fyrirgefningu.
Eftir þetta kvöld breyttist líferni
hans. Þó var hann oft kominn á
fremsta hlunn með að hverfa aftur
inn á hina fyrri braut.
Vinir hans hæddust að honum og
freistuðu hans á alla lund, en hinn
góði ásetningur hans varð þó sigur-
sælli.
Oft flaug hugur hans heim á æsku-
stöðvarnar, heim til pabbaog mömmu,
en hann vildi ekki koma heim fyr
en hann hafði greitt allar þær skuld-
ir er hann átti ógreiddar.
Svo leið eitt ár, þá sneri hann
heimleiðis. Hann hagaði svo ferð-
um sínum, að hann kæmi heim á
jólanótt.
Margar endurminningar vöknuðu í
huga hans, er hann sá heimili for-
eldra sinna. Hann var skamt frá
dyrum hússins þegar klukknahljóm-
urinn úr þorpinu barst honum að
eyrum. Þá spenti hann greipar og
þakkaði guði fyrir það að hann hafði
leitt sig, týnda soninn, heim aftur.
Móðir hans stóð við gluggann og
leit út. Sonur hennar stóð fyrir ut-
an. Hún þaut út og lagði hendurn-
ar um háls honum áður en hann
vissi af, og nú varð fagnaðarfundur.
Og glatt varð á hjalla í litla hús-
inu þeirra þetta kvöld. Guð hafði
heyrt bænirnar hennar mömmu.
N. Edelboe stabskaptein.