Morgunblaðið - 31.10.1915, Page 4

MORGUNBLAÐIÐ
CHIVERS sultutau
kaupa þeir sem vilja fá
verulega góða vöru.
Fæst hjá kaupmönnum.
VÁjT í* 'YGGIN0AÍ5
Vátiyggið tafarlaust gegn eldi,
vörur og hdsmuni hjá The Brithish
Dominion General Insurance Co. Ltd.
Aðalumboðsm. G. Gíslason.
Brimatryggingar,
sjó- og stríðsvátryggingar.
O. Johrtson & Kaaber.
A. V. Tulinius
Miðstræti 6. Talsími 254.
Brunatrygging — Sæábyrgð.
Stríðsvatrygging.
Skrifstofutími 10—11 og 12—3.
Det kg1. octr. Brandassurance Co.
Kaupmannahöfn
vátryggir: hus, húsgðgn, alis-
konar vörnforða 0. s. frv. gegn
eldsvoða fyrir lægsta iðgjald.
Heimakl. 8—12 f. h. og 2—8 e. h.
í Austurstr. 1 (Búð L. Nielsen)
N. B. Nieisen.
Oarl Finsen Laugaveg 37, (uppi)
Brunatryggingar.
Heima 6 V*—7 V* Talsími 331,
IíOGMENN
Sveinn Bjðrnsson yfird.lögm.
Friklrkjuveg 19 (Staðastað). Sfmi 202,
Skrifstofutími kl. 10—2 og 4—6.
Sjálfur við kl. 11—12 og 4—6.
Eggert Olaessen, yfirréttarmála-
fiutningsmaður Pósthússtr. 17,
Vsnjufaga heima 10—11 ag 4—S. Simi 18.
Jón Asbjðrnsson yfird.lögm.
Hverfisgötu 45 (hús Matth. Einars-
sonar læknis, uppi). Sími 435.
Heima kl. 1—2 og 5—6 síðd.
Guðm. Olafsson yfirdómslögm.
Miðstr. 8. Sími 488.
Heima kl. 6—8.
Skúli Thoroddsen alþm. og
Skúli S. Thoroddsen
yfirréttarroálaflutningsmaður,
Vonarstræti 12. Viðtalstími kl. 10
—11 f. h. og 5—6 e. h. Hittastá
helgidögum kl. 6—8 e. h. Simi 278.
Geysir
Export-kaffi
er bezt.
Aðalumboðsmenn:
0, Johnson & Kaaber,
Alt sem að greftrun lýtur:
Líkkistur og Líkklæði
bezt hjá
Matthíasi Matthíassyni.
Þeir, sem kaupa hjá honum kistuna,
fá skrautábreiðu lánaða ókeypis.
Sími 497.
Guðir, menn og apar.
I.
How poor in judgment
readers arel Words of
profoundest insight, the
most brilliant sentences,
shine unperceived, when
coming from a pen not
praised to the Public.
Það eru ekki nærri allir, sem þó
eitthvað fást við að hugsa, sem
muna eftir því, að fyrir svo sem
einni miljón ára, voru skynsömustu
verurnar á jörðu hér apar. Menn
voru hér þá ekki til, langlengst af
þeim tima, sem lifandi verur hafa
verið til á jörðu hér, hefir hún verið
mannlaus.
Það virðist óhætt að fullyrða, að
aparnir hafi ekki gert ráð fyrir, að
til væru apar á öðrum jörðum en
þessari. Og ennfremur, að þeir hafi
ekki gert ráð fyrir að til væru æðri
vernr. Aldrei kom öpunum í hug,
að þeir mundu eiga fyrir niðja dýr,
er mundu nefna sig menn, og á
ýmsan hátt mundu mega teljast æðri
verur í samanburði við apana for-
feður sína.
Og þó er það víst, að einhvers-
staðar var hjá öpunum, vaxtarbrodd-
urinn í áttina til mannkynsins.
II.
Vér mennirnir erum mun vitkaðri
en aparnir. Ervitt hefir það að vísu
verið; það hefir spilt lífi eins og
annars ágæts manns að ryðja þá
braut; en á endannm tókst oss þó
að skilja, að vér eigum apa fyrir
forfeður. Vér skiljum nú glöggt,
að mannkynið er vaxið upp af dýra-
ríkinu alla leið, síðan fyrir þúsund
miljónum ára — eða hvað það er
— líf tendraðist fyrst á jörðu hér,
— bióradiativt — fyrir lífgeislun frá
öðrum hnöttum.
III.
Lengi, afarlengi hafa mennirnir
haft einhverjar hugmyndir um æðri
verur. Svo gamlar eru ‘slikar hug-
myndir, að þær munu vera tengdar,
ef til vill, sumum rótum tungumálanna.
Utan um þessar hugmyndir um
æðri verur, skapaðisl það sem menn
hafa nefnt trúarbrögð, religiónir.
Menn gieinir á um það, hvoit trú-
arbrögðin hafi verið mannkyninu
fremur til hnekkis, eða hagnaðar.
IV.
Að koma hugmyndunum um æðri
verur í samband við það, sem vér
nefnum vísindi, hefir reynst afar-
örðugt. Nú hafa menn að vísu um
hríð borið saman þessar hugmyndir
af nokkurnveginn skynsamlegu viti.
En hvað grundvallaða þekkingu á
sjálfum hinum æðri verum snerti
voru menn lengi jafnnær. Ymsir
héldu að slíkar verur væru ekki til,
væru ekki annað en hugarburður
mannanna. Spekingurinn Schopen-
hauer, einn af djúpspökustu mönn-
um sem verið hafa uppi á síðari
öldum, hélt að engin skynsamari
vera væri til en mennirnir, og þótti
að vonum, sem heldur óvænlega
mcndi horfa í heimi hér. Annar
spekingur ágætur, Leibnitz (dó 1716),
sá það af hugviti sínu, að til mundu
vera í náttúrunnar ríki einhverjar
æðri verur en menn. Eti mjög ó-
ljósar hugmyndir gerði hann sér
um slíkar verur.
V.
Auðvelt hefir það ekki verið, en
nú má þó sjá, með svipaðri aðferð
þeirri sem höfð var til að skilja, að
mannkynið er ávöxtur dýraríkisins,
að það eru til æðri verur mönn-
unum, verur vaxnar upp af dýra-
ríkinu einsog mennirnir, en hærra
upp, mjög miklu hærra sumar. Og
náttúrlega eru hinar æðri verur í
þessum heimi, og náttúrlega eiga
þær heima á einhverjum af þessum
biljónum biljóna af hnöttum sem til
eru, aðrir en þessi jörð. Aparnir, þeir
sem ekki hafa orðið að manni, sjá
stjörnurnar nú, eins og forfeður þeirra
fyrir miljón árum, en vita ekki að
þar eru hnettir; og ekki heldur vita
þeir nú fremur eu fyrir miljón ár-
um, að á sumum hnöttum öðrum,
eru til æðri verur, sem vita til þeirra,
og frænda þeirra, þessara sem kalla
sig menn. Og eru því miður öpun-
um fremri, ekki nema að sumu leyti.
Það hefir verið svo erfitt á jörðu
hér, að sækja i horfið til vizkunnar
og fegurðarinnar. Alkrafturinn sem
niðurlægði sig til þess að upphefja,
hefir hér átt svo ervitt uppdráttar.
Hér er útjaðar vitheims.
En það mál mun eg rekja i ann-
að sinn.
VI.
Það sem nú má glögt sjá — þó
að ekki viti það aparnir — er að
þessar hugmyndir um æðri verur,
sem trúarbrögð og goðasögur hafa
risið af, standa einmitt i sambandi
við æðri verur á öðrum hnöttum.
Menn fjarskynjuðu þessar verur, og
missýndist að visu margt, og hitt
var þó ennþá meira, hvað menn
ályktuðu skakkt. En rétt var þó það,
að til væru æðri verur. Verur þess-
ar bar helzt fyrir menn í draumum,
en þó einnig í vöku. Þeir sem
skygnastir voru á hinar æðri verur,
voru nefndir goðar og sjáaldar.
Það er að segja hjá þeirri mann-
tegund, eða því afbrigði mannkyns-
ins, sem hæzt gnæfði að viti; þar
sem var vaxtarbroddurinn i áttina
til guðanna, einsog vér nefnum þær
sem beztar eru og máttugastar af
hinum æðri verum. Ur sjáaldi, sá
sem sér, var síðan gert orðið skáld
eða skáldi, sem menn vita hvað þýð-
ir. Goðinn eða sjáaldinn, mælti
stundum hendingum og einsog af
æði nokkru — af því er leitt óður
og kvæði — og þegar svo bar að,
kvaðst hann fara með goðorð, kveða
það sem guð hefði blásið sér í brjóst
að mæla. Þýðing talsháttarins að fara
með goðorð, varð síðan önnur.
Einsog þýðing orðsins goðungur,
sem rekja má til hinnar sömu áttar,
en ekki skal frekar um rætt að sinni.
Líkt og »sjáaldic breyttist og varð
skáld, þannig aflagaðist dálítið orðið
goðungur, og varð úr því konung-
ur. Mundi hverjum konungi þykja
gaman að þessari.tilgátu, sem eg hygg
muni rétt reynast. ‘ Hér má minna
á nafnið Konráð, sem upphaflega
mun vera líkrar merkingar og goð-
ungur: sá sem ættaðnr er frá goð-
unum. Konráð var.áðnr Koðrán. en
það orðið til úr Goðrán, Goðrænn.
Eldri skýringar á orðum þessnm eru
ósenniiegri.
vy
Það er mun tíðindaríkara á jörðu
hér, síðan hún varð að mannbeim-
um, er mannkynið óx upp af dýra-
rikinu. Og býsna miklu svipmeira
en á jörðu hér mun lííið vera á þeim
hnöttum, þar sem svo hátt er vaxið
upp frá því, sem mannkynið er, að
heita mega goðheimar. Og hversu
birtir yfir goðasögunum, þegar vér
sjáum til sanns, að goðafræðin er
einn þáttur dýrafræðinnar, líkt og
mannfræðin að sínu leyti. 1 goða-
sögunum fáum vér, ef nógu mikilli
greind er beitt, afarmerkilegan fróð-
leik um lífið, sem ekki mátti fá
með því að rannsaka dýraríki þess-
arar jarðar. Og ekki sízt í goða-
sögum forfeðra vorra. Blessa meg-
um vér minningu þeirra, sem hafa
varðveitt þær afarmerkilegu sögur
fiá glötun. Það var eitt af mestu
andans afreksverkum, sem unnin
hafa verið á þessari jörð, þegar
Snorri Sturluson, göfugur maður og
ágætur, skrifaði sögur þær, á dög-
um þessa mikla óvinar Innócentíuss
páfa þriðja.
VIII.
Vér sjáum af goðasögunum að
guðirnir kunna þá list slysalaust, er
mennirnir hafa leitað svo ákaft eftir
að læra, og stefnt hefir verið að svo
víða í dýrarfkinu, að líða í loftinu.
Guðirnir eru komnir miklu lengra
i að sigrast á erfiðleikum rúmsins,
en mennirnir. Fjarskynjan hafa þeir
á háu stigi. Þórr veit undir eins
þegar hans þarf við, þó að ærið sé
fjarran. Og »of alla heima« kunna
þeir að sjá. Þeir vita fyrir óorðna
hluti. Fríðari eru þeir sýnum miklu
en menskir menn. Hár þeirra er
fegra en gull. Þar á orðið fegurð
við, því að það lýsir af þeim. Vopn
hafa þeir merkileg. Vopn Þórs er
að vísu nefnt hamar, en ýmislegt
bendir til þess, að þar sé í raun og
veru um nokkurskonar eldingu að
ræða, líka þeirri sem Seifur hafði að
vopni, Grikkjaguð. Mjöllnir heitir
vopn Þórs, og mun það nafn vera
dregið af því að vopninu fylgir ljós,
mjallhvítt.
Baldur þykir mér merkilegastur af
Ásum, og of lírtið af honum sagt.
Nafnið mun þýða hinn vöðvamikli,
líkt og Bolli. Nanna var kona Bald-
urs. Sú sem ann, hygg eg það
nafn þýði, af að unna. Það er é-
stúðleg ætt. Neppur hét faðir henn-
ar eða heitir. Ekkert veit eg nema
hann sé á lífi ennþá, og allir Æsir.
Neppur þýðir: sálrsem faðmar. Það
er sama orðið og Knappur eða Knepp-
ir, og hefirekki'i' verið eiginnafn
nema í Goðheimum. Neppstún hefif