Morgunblaðið - 11.12.1918, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
Tín sögur eftir
Guðmund Friðjónsson.
»Þetta þótti Kýrosi gott«.
Mér þótti svo gott bragð að sög-
flnum hans Guðmundar á Sandi, að
eg finn mig knúðan til að benda
öðrum á þær. Sumir sem eg hef
talað við höfðu ekki tekið eltir því,
að þessar Tíu sögur eru nýtt s'óqu-
saýn, annað en tólf sögurnar í hitt
eð fyrra.
Við höfum ena ekki eignast þá
málara, sem kunni að varðveita mynd
og líkingu okkar gömlu og góðu
alþýðumanna og langfeðga, sem sum-
part eru þegar komnar undir græna
torfu og sumpart á grafarbakkanum.
En Guðmundur er sá, sem manna
bezt kann að lýsa bæði útliti og
innræti þessa góða gamla fólks, svo
að það stendur okkur jafn lifandi
fyrir hugskotssjónum og jafnvel
betur en þó við hefðum það upp-
málað skýrum dráttum og sönnum
iitum.
A samsæti, sem G. Fr. var haldið
í Rvik í sumar, mælti Guðm. pró-
fessor Finnbogason fyrir minni hans
(ræðan sem er afbrað er prentuð í
Oðni). Þar tók hann það fram með
réttu, að Guðm. væri ihaldsmaður í
þess beztu merkingu, »hann vill
halda í alt það sem þjóð vor hefir
átt og á bezt í fari sinu. — Hann
vill ekki fleygja burt neinu, hvorki
smáu né stóru, sem hingað til hefir
þótt fara vel. — Hann hefir varið
hverri stund er hann gat frá bústrit-
inu til að: »byrla Braga fuli, og
bræða, steypa og móta hið dýra
feðra gull« — í orðbragði er hann
þjóðhagi. Orðabókarhöfundur reka
sig á að í ritutn hans er meiri auðn
af ágætum alþýðuorðum en i ritum
nokkurs annars núlifandi Islendings*.
Þessi orð vil eg gera að minum,
því það er einmitt þessl i: aldsremi
og orðgnótt Guðmundar, sera eg
hef ætíð dáðst mest að hjá honum
og öfundað hinn af. Hann er ræktar-
samur við feður sína og forna frænd-
ur; hann hefir lært frá blautu barns-
beini að meta kosti þeirra. Lýsing
hans á afa og ömmu er ágæt. —
Þau létu gera sér líkkistur löngu
áður en þau dóu og geymdu út i
skemmn, og þau létu allar sinar
gömlu guðsorðabækur fylgja sér í
kistunum niður í gröfina. Þau
kendu honum mörg góð vers og
sögðu honum sögur og æfintýri —
og margt pott lærði hann af afa
sínum með skotthúfuna a: dlitið
kjálkamikla (»kjálkarnir höfðu marg-
an harðfiskinn tuggið og kjötþjóttur
óteijandi*) — og af ömmu sinni
Frukkóttu og rangeygðu, með miklu
ffiÍaðmirnar (mjaðmagrindin var búin
að varftveita 11 börn og þar af fjóra
tvibura). Og bann spyr:
»Skyldi nokkur kona líkjast ömmu
ftamar? Skydu þær gera ,við sauða-
otennina sína eins op, amma gerði
' gefa þeim flot að drekka og
rjóma, þegar þeir koma heim frá
-fénu í hiíð og frosti? Hún fór út
á hlað þegar spurningabörnin voru
á ferðinni, og færði þeim brauð og
smjör, mjóikurskán og nýmjólk að
drekka.
Eða munu þær sýua af sér þrek
raunir slíkar sem amma, er hún
gekk á engið vanfær með barn í
fatla ?
Og afi minn! Skyldu ungling-
arnir sem nú eru í skólunum og
lausamenskunni, verða jafnokar hans
að hirðunýtni, iðni og sparsemi.
Skyldu þeir veiða eins stórleitir og
hann var eða þéttir í lund? Skyldu
þeir verða eins stóileitir og hann
var eða þéttir i lund? Skyldi nokkur
taka helluna af læknum, sem afi
minn brúaði*.
Maður verur ekki beinlinis skot
inn í líkamlegum yfirlitum afa og
ömmu Guðmundar, og óskar r'aun-
ar helzt áð afar og ömmur framtíð-
arinnar megi líta talsvert betur út,
en mannkostir þeirra mega endur-
fæðast aftur og aftur.
Og ekki mega karlar eins og
Geiii húsmaður ganga fyrir ættern-
stapa í íslenzku þjúðlifi.
»Eg verð aldrei lúinn, finn ekki
til lúa þó eg vinni heilan sólarhring
látlaust, svei þvíi* sagði Geiri um
leið og hann hyssaði upp buxna-
haldinu; hafði rist stórt hundrzð af
heytorfi um daginn og velt sjálfur
úr flaginu.
En svo verður veslings Geiri hey-
laus um veturinn og verður þá í
vandræðum sínum að leila á náðir
þess bóndans, sem hann hafði slitið
sér úr fvrir í torfristu um haustið
fyrir lítið kaup. En það er ekki
laust sem Skoll heldur, og viðtökur
fær Geiri fremur kaídranalegar hjá
Arna bónda:
»Já, Ijótt er útlitið«, mælti Árni,
»heiðríkjan helkuldablá og bakki í
hafinu, gill við sól. Drottinn dýrð-
arinnar sefur, blundar, liggur undir
yfirsæng siuni ofan við allar stjörn-
ur, en andskotinn situi á fjallsegg
inm og Geiri gamli á fiskasteinin-
um«.
Og svo fær Geiri að heyra gamla
lesturinn: Mátulegt þeim sem setja
á Guð og gaddinn, árekstur er géfð-
ur kennari; það ’nefnir sín o. s. frv.
— En í því kemur snjótitlingshóp-
ur, sem heggur nefjunum í freðið
skólp á hlaðinu og nær engri björg.
— Þá segir G°iri:
»Hvað er það sem hefnir sín á
þessum smælingjum ? Hver hefir
sett þá á vetnr? Hvað hefir hann
drýgt, sem skapaði þá og bauð þeim
þetta líf ? c
Þetta minnir á orð Snorra goða:
hverju voru goðin reið o. s. frv.
Og svo eykst orð af orði, þar til
Geiri — sem annars er ekki vanur
að reiðast — verður bálvondur, er
hann sér hvað Árni heldur fast á
heytuggnnni. Svo kemur rokan úr
þessum dragmælta manni:
»Eg skammast min fyrir aðeins
eitt, Árni — fyrir það að ganga til
þin í þessu tilgangslausa, níðings-
kalda sólskini. Hver einasta toifa
þarua á heyinu, sem eg sargaði upp
með bitlausum ljánum í hanst, hún
segir: »Skammastu þín, Geiri«.
Eins og Arni sé ekki kominn upp
á aðral Eins og allir séu ekki
koœnir upp á aðra? Hvað ætli þú
heyjaðir einn — aleinn í bithaga,
eins og eg. Ætli þú værir í fyrn-
ingum ef þú værir húsmensku hjálfi.
Og svo ertu að brigsla mér um
ásetninginn. Eg setti á þessa sömu
tölu og eg er vanur. Mér var
ómögulegt að fækka kindunum og
gat það ekki. Eg elska þessar
skepnur. Og hvað ætti eg að elska,
ef ekki væru skepnurnar mínar.
Þegar eg er að taka til í kaupstaðinn
á haustinn, þá, þá fist mér eg sé að
drepa börnin mín.
A morgun verður rauðlitaður varp-
inn framan við Lækjarhúsið á Ós-
landi. Og svo kemur rauður blett-
ur inni í króarhorninu. Eg verð
samferða. En eg skammast mín
fyrir eitt, að eins eitt, að hafa geng-
ið hingað á varpann, þar sem snjó-
titlingarnir naga frosið skólpc.
Sem betur fer bjargar þó Guð-
mundur Geira frá því að bregða
hnifi á háls sér og skepnunum, og
sagan endrr með saðningu rollanna
og Rauðs á heyi, sem kemur frá
konu Árna.
Einhver bezta sagan þykir mér
»Jarðarförc. Það er bitur heims-
ádeila, gott fólk og ilt fólk, og ræð-
an hjá presti ágæt likræða yfir hvít-
voðungnum — málleysingja og
anmingja, sem móðirin hefir með
dæmafárri alúð stundað og stumrað
yfir. — Þegar hann svo deyr og
hún losnar við alt stritið og nætur-
vökurnar hans vegna, þá verður
hún yfikomin af harmi:
»-------Mér þótti svo vænt um
hann, vænna en öli Iiin börnin,
vænna en alt annað. Hann hefir
haldið mér uppréttri öll þessi ár,«
segir hún. En þetta er ekki eina
sorgin hennar. Dóttir þeirra hjóna,
sú elsta, hefir lent i því að trúlof-
ast í bili einurn Norðmanni í sildar-
verinu (líklega á Siglufirði) og eign-
ast með honum barn. Síðan verð-
nr hún, yfirgefin og allslaus, að íeita
aftur heim í foreldrahúsin og bæta
þar á óme^ðina. Faðir hennar álasar
henni þó ekki, heldur tekur hennar
svari:
»Ójá — hún er ólánsskinn. En
þetta er ekki meira en það sem
margan hefir hent, og verið þó tal-
inn góður. Aunað eins held eg að
karlmennina hendi, ef hægt væri að
rekja sporin þeirra út um veröldina.
En engin segir eftir þeim eins og
barnið segir eftir stúlkunnic.
»En hvernig ætli það hafi gengið
til að hún lenti { höndum Norð-
mannsins? Hefir þú spurt Dísu um
það?«
»Spurt hana ! Nei. Eg þarf ekki
að spyrja að því sem segir sig
sjálft. Við þurfum ekki að spyija
um dýrin hérna i heiðinni, sem
ganga saman í myrkrinu. En refur-
inn er þó þeim mun betri að hann
heldur við grenið og vill eiga yrðl-
inganac.
Eg gæti haldið áfram og tilfært
svo margt fleira, sem eg hafði nautn
af að lesa. Aðeins ein sagan fanst
mér óhugnæm og tormelt. Hún
segir frá heimskum, pólitiskum glömr-
urum og atkvæðasmölum fyrir sjálfa
sig. Sönn lýsing líklega — því
miður — en andstyggilegra en flest
annað. Hörmulegt hvernig gott fólk
hefir látið spillast af uppáþrengdum
kosningarrétd, sem það kann ekki
að nota, en sem fordild og flónska
kemur því til að nota út í loftið,
eða eftir þvi hver betur býðut. Svei
frelsinu þannig löguðu.
Eg vona að eg með þessum lín-
um og tilvitnunum hafi ært upp í
einhverjum sult eftir að lesa sögur
Guðmundar. Þetta er enginn rit-
dómur, heldur að eins bending góð-
fúsum lesara, sem vantar gott að
lesa.
En þú, góði Guðmundur, haltu
svo fram stefnunni og komdu með
fleiri sögur slíkar.
Þinn einlægur vin.
Steinqr. Matthiasson.
Siðustu styrjaldir.
Krímstríðið hófst í októbermán-
uði 1853. í ágústmánuði 1854 settu
Austurríkismenn, Frakkar og Bret-
ar fjögur aðalskilyrði fyrir friðar-
samningum og gengu Rússar að
þeim í janitarmánuði 1855. Síðan
stóð í samningabraski þangað til í
júní, en af samkomulagi varð eigi
og stríðið hófst aíT nýju. Friður
var loks saminn í París í marsmán-
uði 1856.
Stríðið milliAusturríkis ogFrakk-
lands og Sardiníu var mjög stutt.
Það hófst í apríl 1858, en í júlí 1859
var samið vopnahlé í Villafranca,
og í nóvember sama ár var friður
saminn í Zúrich, þar sem Austur-
ríki afsalaði sér Laíigbarðalandi.
Borgarastríðið í Bandaríkjiuium
stóð frá 1861 til 1865.
Stríðið rnilli Dana og Þjóðverja
hófst 1. febrúar 1864. Hinn 9. maí
sama ár var vopnahlé samið í Lon-
don, en vopnaviðskifti hófust aft-
ur 26. jíiní. Friður var saminn í
Wien 31. október 1864.
Hinn 16. júní 1866 hófst stríðið
milli Prússa og Austurríkismanna.
Hinn 20. júní sögðu Italir Austur-
ríkismönnum stríð á hendur. 3. júlí
stóð orustan hjá Sadova. 22. júlí
var samið um 5 daga vopnahlé.
26. júlí var samið um grundvallar-
skilyrði að friði í Nikolsburg og 23.
ágúst var friður saminn í Prag milli
Prússa og Austurríkismanna, en
milli Italíu og Austurríkis var frið-
ur eigi samiun fyr en 3. október.
Hinn 19. júlí 1870 sögðu Frakkar
Þjóðverjum stríð á hendur. 2. ág.