Morgunblaðið - 24.12.1918, Blaðsíða 4

6
MORGUNBLAÐIÐ
r
Stríöinu lokið!
Alheimsstríðið hefir gefið mér
félaga. Og betri félaga getur eng-
inn krafist.
Það eru nú réttir 14 mánuðir síð-
an eg kyntist honum í skógi nokkr-
um, rétt hjá þjóðveginum til Görz.
Síðan hefir hann ekki yfirgefið
mig eitt einasta augnablik. Við
höfum þegar vakað saman í
mörg hundruð nætur og alt af er
hann á hælum mér.
Þetta mega menn ekki skilja svo
sem hann sé of nærgöngull. Þvert
á móti. Hann gætir þess alt af með
mestu samvizkusemi hver munur
er á honum og n\ér, liðsforingjan-
um. Alt af er hann nokkrum skref-
um frá mér eins og fyrirskipað er í
* Andreas Latzko er ungverskur rit-
höfundur. Hann var í stríðinu sem
liðsforingi í „landstorminum", þangað
til hann varð svo taugaveiklaður, að
hann var ófær til herþjónustu. Síðan
hefir hann dvalið ] Sviss og hefir þar
ritað safn af ófriðarsögum, er hann
nefnir „Menschen im Krieg“. Hefir
sú bók verið þýdd á flest tungumál
Norðurálfu og vakið mikla eftirtekt
hvarvetna. Ur þeirri bók er þessi dag-
bókar-kafli tekinn.
herreglunum. Hann hniprar sig
kutreislega inn í horn eða á bak
við stoð og dirfist þess að eins að
líta til mín.
Hann vill vera þar sem .eg er
Hann krefst eigi annars en þess, að
eg þoli návist sína — alt af og alls
staðar! Bf eg loka augunum til þess
að fá að vera feinar mínútur í friði,
eins og fyrir stríðið, þá starir haiin
á mig úr horni sínu með ásakandi
þrákelkni og starir svo fast að
augnaráð hans brennir bak mitt,
smýgur inn undir augnalok mín
og mótar svo skýrt í mér mynd
sína, að mér verður það á, að líta
undrandi eftir honum, ef honum
gleymist það eitt augnablik, að
minna mig á návist sína.
Hann hefir etið sig inn í mig,
sezt þar að eins og heima hjá sér.
Hann er innan í mér eins og hinn
einkennilegi Bio-galdrakarl í klef-
anum yfir höfði áhorfenda. Og
hann snýr sveifinni og lætur mynd
sína blasa við mér á hverjum vegg,
liverjum flöt og hvar sem mér
verður litið.
Og þar sem enginn grunnur er
fyrir mynd hans, þegar eg stari
eirðarlaus út um gluggann, út í
bláinn, til þess að hafa andartaks-
frið fyrir honum — þá er hann þar
líka, svífur fyrir framan mig eins
og mynd hans héngi föst á hinni
ósýnilegu sjónarlínu. Ef til vær.i
þeir X-geislar, sem næði að brjót-
ast í gegn um hauskúpu, þá mundi
hægt að sjá mynd hans, dálítið
máða — eins og mýndirnar á göml-
um veggtjöldum — ofna í heila
minn.
Eg minnist einnar ferðar á frið-
artímum, með hraðlestinni milli
Miinchen og Wien — fram hjá
haustfegurð Bayerns-vatna og
gegn um hið gullna haf hinna
visnuðu Wienar-skóga. En yfir
allri þeirri dásamlegu fegurð, er
eg naut úr sæti mínu, lá ljótt, svart
stryk, sem var því að kenna, að
stór loftbóla var í gluggaglerinu.
Þannig svífur einnig hinn þolgóði
stríðsfélagi minn yfir skóga og
múra, staðnæmist, danzar yfir and-
lit þeirra, sem fram hjá mér
ganga, yfir regnvott stálbikið á
götunum og yfir alt, sem mér verð-
ur litið á. Hann þröngvar sér í
milli mín og heimsins, eins og loft
bólan spilti áður allri útsjón fyrir
mér.
Læknarnir þykjast að vísu vita
betur. Þeir trúa því ekki, að
h a n n búi í mér og sé mér trúr.
Frá sjónarmiði vísindanna er það
algerlega undir mér sjálfum kom-
ið. Því að vilji eg ekki lengur
draga hann, þá ætti eg að geta
sagt honum upp félagsskapnum,
alveg eins og eg hefði getað brotið
rúðuna með loftbólunni. Lækn-
arnir trúa því ekki, að deyjandi
maður geti sameinast öðrum og lif-
að lífi sínu í honum framvegis
með miskunnarlaustim þráa. Þeir
hýggja, að sá maður, sem stendur
við glugga, hljóti að sjá húsið hin-
um megin við götuna, en ekki
stofuþilið að baki sér.
Læknarnir trúa að eins því sem
til er. Að það sé hægt að geyma
dauða menn innan í sér, setja þá
fyrir framan sig svo að þeir skyggi
á hluti þar á bak við — það er hjá-
trú, sem er langt fyrir neðan þeirra
virðingu; — frá þeirra sjónarmiði
er dauðinn ekkert, því að deyi
veikur maður — ja, þá hættir hann
að vera veikur. Og hvað veit dag-
urinn um nótina, sem leysir hann
þó af hólmi um alla eilífð ?
En eg veit að það er ekki eg,
sem dreg hinn dauða félaga minn
með mér alla æfi. Eg veit, að hinn
dauði lifir sterkara lífi í mér held-
ur en eg sjálfur. Það getur verið^
að vofur, sem bregður fyrir og fela
sig í skotum, standa úti á svölum,
stara inn í stofu og berja svo fast
á rúðurnar að maður heyrir
glymja í þeim — sér að eins of-
sjónir og ofheyrnir og ekkert ann-
að. En hvaðan stafa þær? ....
Heili minn leggur til myndina og
og við sveifina situr hinn dauði.
Hann er kvikmyndameistarinn,
sýningin hefst þegar honum lýzt
og hættir ekki meðan hann snýr
sveifinni. Hverni gætti eg að kom-
ast hjá því að sjá það sem hann
sýnir mér? Ef eg loka augunura,
þá kemur myndin að eins fram inn-
an á augnalokunum og sorgarleik-
urinn fer fram innan í mér, í stað
þess að danza á hurðum og veggj-
um.
Menn segja, að eg ætti að ráða
við hann. En dauðan mann er ekkt
hægt að drepa, það ættu læknarnir
að minsta kosti að vita!
Hanga ekki myndir þeirra Titi-
ans og Michel-Angelos enn þá i
söfnunum, mörg hundruð árum
eftir dauða þeirra? En sú myndr
sem deyjandi maður mótaði á heila
minn með hinu ógurlega afli fjör-
brota sinna fyrir fjórtán mánuð-
um, ætti að hverfa vegna þess eins,
að sá, sem mótaði hana, hvílir nú
í hermannsgröf ? Hver sér
ekki andlit föður síns heitins, þeg-
ar hann minnist hans, og andlit
föðursins er ýmist blítt eða ásak-
andi, enda þótt hann sé fyrir löngu
orðinn að dufti,? Og hvers virði
væri tilvera vor án þeirra mynda,
sem snöggvast koma fram úr
gleymskunni að gefnu tilefni?
Veikindi? .... Jú! Heimurinn
er veikur og þolir ekkert annað,
getur eigi um neitt annað hugsað
heldur en hernað og hópagrafir.
Félagi minn, sem í mér býr, getur
eigi eina einustu stund lagst á með-
al hinna dauðu, því að alt, sem
skeður, er eins og leiftur, sem
varpa birtu á hann. Fyrsta blaðið,
sem kemur á morgnana: skipum
sökt .... áhlaupum hrundið! Og
um leið hefst myndasýningin —-
menn, sem stynja og berjast —
kreptir fingur, sem enn einu sinni
koma upp úr djúpi hafsins og
fálma eftir lífinu — andlit, af-
skræmd af voðalegustu kvöluml
Heyri maður á samræður, horfi
maður í búðarglugga — alt minnir
á þetta eina! Jafnvel næturkyrðin
sjálf minnir á það! Og er ekki hver
sekúnduhreyfing úrvísisins merki
þess, að nú hafi þúsundir manna
tekið síðust andvörpin? Þegar
maður kannast við afrifna kjálka,
sundurskorna hálsa og lík,sem hafa
reynt að bíta hvert annað á bark-
ann í síðustu dauðateygjunum, þá
ætti það að nægja til þess að mað-
ur heyri sífelt í því helvíti, sem er
útí fyrir.
Mundi sá maður vera geggjaður,
sem stykki á fætur úr hvílu sinni
í dauðans ofboði, ef hann vissi það
með vissu, að verið væri að myrða
einhvern í næsta húsi? Og getur
maður varist þess, að telja sjálfau
sig nágranna þeirra þúsunda, seU1
reyna að hlífa sér í hinum ógurA
legustu skelfingum, þar sem jörðin
spýr sundurtættum limum upp til
himins og þar sem himiniim lemur
jörðina með stálhnefum? Getur
maður varist þess, að hlýða á rödú
síns þrautpínda innra manns, þeg'
ar allur heimurinn rninnir á hið
sama ? ....
Nei!
Hinir eru veikir. Geggjaðir eru