Morgunblaðið - 22.07.1919, Blaðsíða 2

2
MOR6UNBLAÐIÖ
ALADDIN
Aladin var leikinn í Kaupmanna- : *
jiöfn í vetur oy er svo sagt a$ meir '
hafi verið vandað til þess leiks, en 1
dæmi eru til þar í landi áður um j
nokkurt leikrit, bæði um búninga
og sýningarsvið. Er hér mynd af
einu atriði leiksins og geta menn
nokkuð markað á því hversu stór-
fenglegur útbúnaðurinn hefir verið
Jóhannes Poulsen lék aðalhlutverk-
ið og birtum vér hér einnig mynd af
honum í því. Er mikið af því látið
hve vel honum hafi farið það hiut-
verk úr hendi.
Dómurinn
um Hræður I.
.xfx, _f. a*t£. ."íbf4?.
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiðsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað . annaðhvort
á afgreiðsluna eða í Isafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess hlaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: A fremstu síðu kr.
1.60 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
*xí>' 'jrjx' 'x Jx' 'xjx' * '5rjx' 'jrjv' 'xjx'
M i n n I s 1 i s 11.
áJpýSnfél.bóhasafn Templaraa. 8 kl. 7—8
borgarstjðraskrifat. opin dagl. 10-12 og 1—t
Bwjarfógetaakrifstofan opin v. d. 10—12 ojj 1—5
aanjarcjaldkerinn Laofðsv. 6 kl. 10—12og 1—6
Hjálparstðð hjúkranarfélaksins »Likn« fyrir
berklareika, Kirkjastrœti 12. Opin þribju-
daga kl. 6-7.
'llandsbanki opinn 10—1.
Landakotskirkja. öubsþj. 8 og 3 á haigun
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
handsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
iHuadibökasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—B
UuQdsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—i
b&ndiféhir&ir 10—2 og 1—6.
Lwndsslminn opinn daglangt (8—8) virka dags
helga daga 10—8
Ustasafnib opið á sannndögnm kl. 12—2.
Náttúrngripasafnlð opib ls/i—8‘jt á snnnnd.
Pðsthdsib opib virka d. 10—8, snnnnd. 10—11.
--böggladeildin 10—8 og 6—6 v. daga.
Samábyrgð Islands kl. 1—6.
Stjðrnarrábsskrifstofnrnar opnar 10—1 dagl.
talsimi Eeykjaviknr Pðsth.8 opinn 8—12.
7t(llstabah»li&. Heimaóknartimi 12—1
Njóbminjasafniö opib sd., þrd, fimtd. 1—8.
►jóbskjalasafnið opib snnnnd., þriðjnd. og
fimtndaga kl. 12—2.
Sfaðfesting
friðarskilmálanna.
Hinn 9. þ. m. staðfesti þíngiS í
Weimar friðarskilmálana formlega.
Lögin um það efni voru í tveimur
greinum:
1. gr. Með þessum lögum eru sam-
,þyktir friðarskilmálar þeir, er und-
irskrifaðir voru 28. júní 1919 af
Þjóðverjum og bandamönnum, öll
þau skjöl og skilríki er þar að lúta
og sömuleiðis samningur sá, er
.gerður var sama dag um hertekn-
jngu Rínhéraðanna.
2. gr. Lög þessi ganga í gildi um
leið og þau eru útgefin.
Hermann Múller utanríkisráð-
herra tók fyrstur til máls um frum-
varp þetta.Hann mælti á þessa leið :
Nú og altaf munum vér einum
rórni mótmæla þessum nauðungar-
samningi. En jafnframt ætlum vér
oss þó að uppfylla skilmálana eins
vel og oss ,er unt. En enginn getur
gefið oss neina sök á því, þótt vér
getum eigi uppfylt þá til fulls.
Vér höfum hraðað staðfestingu
friðarskilmálanna vegna þess, að
oss hefir verið heitið því að um
leið skuli hafnbannið verða upphaf-
ið. Og ef orðið friður á ekki að týna
þýðingu sinni, þá ætti nú þegar að
senda heim alla þýzka fanga frá
löndum bandamanna.
Vé| höfum eigi bolmagn til þess
að koma í veg fyrir það, að hlutar
af Þýzkalandi verði rifnir frá oss
,án þess að íbúarnir þar fái að láta
uppi vilja sinn um það, hverju ríki
þeir vilji lúta. En vér fullvissum þá
Þjóðverja um það að vér munum
aldrei gleyma þeim, og vér vonum
að þeir gleymi oss eigi heldur. Vér
munmn neyta allra krafta vorra til
þess, að meðvitundin um þjóðernis-
eininguna kulni aldrei út hjá þeim
bræðrum vorum og systrum, sem nú
er rænt frá oss, eða þangað til rétt-
lát lausn fæst á málinu fyrir milli-
göngu þjóðabandalagsins.
Jafnaðarmaðurinn Winnig tók
því ntest til máls. Hann lýsti yfir
því að í friðarskilmálaiia vantaði
algerlega þann réttlætisgrundvöll,
sem bandamenn hefði sjáifir viljað
benda á. Þess vegna mótmælti hann
þeim í nafni allra íbúanna í austur-
héruðum Þýzkalands. En það
kváðst hann sannfærður um, að ein-
hvern tíma kæmi sá dagur að rétt-
lætið bæri af ranglætinu sem fram-
ið var í Versailles. f sama strenginn
tóku tveir * aðrir þingmenn fyrir
hönd þýzku íbúanna í héruðunum
sem á að sneiða af Þýzkalandi að
vestan og íbúanna í Slésvík-Hol-
stein.
Að umræðum loknum fór fram
nafnakaU. Meðan atkvæði voru tal-
in saman var dauðaþögn í fundar-
salnum. Allir vissii að vísu hvernig
fara mundi. En þó komu úrslitin
eins og' reiðarslag yfir höfuð fund-
armanna.FriðarskiIyrðin voru stað-
fest með 208 atkvæðum gegu 115.
--------o-------
Kvikmyndir
frá Islandi.
Hér hefir dvalið síðan í vor kvik-
myndari frá „Svenska Biograph-
Teatern“ í Stokkhólmi, hr. Gustav
Boge. Kom hann hingað í þeim er-
indum að kvilcmynda íslenzka nátt-
úru og ná fræðandi myndum úr ís-
lenzku þjóðlífi. Hr. Boge fer heim-
leiðis með „Botniu“ í dag og höf-
um vér haft tal af honum og leitað
upplýsinga um, hvað hann hafi með
sér heim til Svíþjóðar, eftir íslands--
veruna. Og það er sitt af hverju.
Hann fór út með botnvörpungn-
um „Agli Skallagrímssyní“ og
kvikmyndaði botnvörpuveiðar. —
Austur í Yestmannaeyjar tók hann
fjölda mj'nda, af fiskþurkun, fugla-
veiðum og fieírji þessliáttar. l)áist
hann mjög að náttúrufegurð Vest-
mannaeyja. Þá fór hann austur á
ÞingvÖll og þaðan til Geysis, Gull-
foss, niður að Þjórsá og þaðan til
Reykjavíkur og tók ínyndir af því
helzta sem fyrir augun bar, þar á
meSal Hvítá hjá Brúarhlöðum, sem
hann telur með því fegursta sem
hann hefir séð.ÁÞingvöll varð hann
að fara aftur, því rigning var þar
mikil í fyrra skiftið er hann var
þar.
17. júní tók hann myndir suður á
íþróttavelli, þar á meðal af íslands-
glímunni. Og nú síðustu dagana
hefir hann tekið myndir hér á göt-
um bæjarins.
Líklegt er að myndasafn þettá
verði von bráðar sýnt hér í bænum.
Mun margur fara þangað, því
reynslan er sú annars staðar, að
nienn eru fíknir í að sjá það í „Bíó“
ei þeir kaniiast við.
-------0—------
Mál keisarans
Heinrich prins af Prússlandi,
bróðir Vilhjálms fyrverandi keis-
ítra, hefir nýskeð sent Bretakon-
ungi eftirfarandi skeyti.
í nafni réttlætisins skora eg á
yðar hátign að vera á móti framsali
hans hátignar Þýzkalandskeisara.
Eg átti tal við yðar hátign í Lond-
on 26. júlí 1914, en fór svo heim til
Berlín og var með keisaranum
þangað til herkvaðningin hófst. Og
eg lýsi yfir því að bæði keisarinn
og ráðgjafar hans kostúðu alls
kapps um það að koma í veg fyrir
stríð. Eg er þess búinn, að sýna
fram á, að það eru álygar, sem
bornar hafa verið út um keisarann
síðustu árin og eg fel mig á hönd
yðar hátignar til þesa að vera yður
Ötbúnaðurinn á leiksviðinu kost-
aði nær 180 þúsund kr. í þessu eina
leikriti. Var ekkert sparað til þess,
að æfintýraljóminn austurlenzki
kæmi fram og hrifi áhorfendurna.
Sumum þótti jafnvel of mikið að
gert og hristu höfuðið, þegar t. d.
tugir blámanna komu inn á sviðið.
Gert var ráð fyrir að selja þyrfti
fult hús 25 sinnum fyrir tvöfalt
verð, ef leikurinn ætti að borga til-
kostnaðinn. Leikhúsið hefur sýnt
hann miklu oftar og aðgöngumið-
arnir verið seldir fyrir tugi króna.
hjálpleguf með að fá hinar sönnu
ástæður til friðslitanna fram í dags-
birtuna.
-------o----
Suðurjótland
Sréf frá hóðverjum til dönsku
stjórnarinnar.
Út af atkvæðagreiðslunni í þriðja
umdæmi Suðurjótlands — hinni al-
þýzku Suður-Slésvík — og því
kappi sem ýmsir Danir leggja á það
að ná því umdæmí undir Danmörk;
hefir verið stofnað félag þar, sem
nefnist Varnarsainband Þjóðverja
í Slésvík Holstein. Það félag hefir
sent dönsku stjórninni eftirfarandi
ávarp:
Ef svo ólíklega skyldi fara að vér
annaðhvort með valdi eða fyrir
klækjabrögð svikaranna á meðal
vor, kæmumst undir Danmörk, þá
viljum vér nú þegar skýra hinni
dönsliu stjórn frá því, svo hún verði
eigi í neinum vafa um það, að vér
ætlum oss eigi að vérða drottinholl-
ir danskir borgarar. Vér munum
hugsa um það eitt, að hrista af oss
yfirdrotnun Dana. Vér munum inn-
ræta börnmn vorum þá trú, að oss
hafi verið rænt frá föðurlandi voru
með valdi og rangindum og vér
skulum kenna þeim að elska Þýzka-
land eins og vér sjálfir elskum það
til æfiloka.’
Prófessor Haraldur Niélsson tók sér
fari til Englancls fyrir helgina með
botnvörpungnum „Ymi.“ Hygst prófess
0
orinn að dvelja þar um tíma, og er
ekki búist við honum fyr en í septem-
hermánuði.
í 3 tölubl. „Morgunblaðsins1 ‘ hef-
ir hr. Kristján Aibertson skrifað
Ianga og merkilega grein. En
merkileg er hún vegna þess, að hún
er þreföld ádeila. t fyrsta lagi
á íslenzka ritdómara. í öðru lagi
skáldskap Axels Thorsteinssonar.
Og í þriðja lagi á sömu starfsemi
Sig Heiðdals. Og hún er merkileg
fyrir enn eina ástæðu : hún brennur
af heilagri vandlætingu fyrir hönd
íslenzkra bólmienta og ljómar af
einlægri ást og lotuing fyrir góðum
§káldskapar-anði þessa lancls, og
hún sýnir enn fremur skarpan
skilning á þroskaskilyrðum og
þroskatakmörkmn lians. En hún er
svo gustmikil, öfgafeng, þungdæm
og fasmikil, að það stendur af henni
kaldur arnsúgur. Hún skýtur, með
öðrum orðum, sumstaðar yfir mark-
ið. En þess ber einnig að gæta, að
hún hittir meistaralega víðast.
Nú var ekki erindi mitt með þess-
um línum, að mótmæla þessari á-
drepu í höfuðatriðunum. Ritdóniar-
ar þessa lands eru vel komnir að
dálítilli ofanígjöf. Því síður ætlaði
eg að skjóta sliildi fyrir skáld-
skap Axels Thorsteinssonar. Mörg-
um er óskiljaulegt það lof, sem
hann hefir hlotið. En það voru um-
mæli ritgerðarinnar um Hræður I.
pða „Jón á Vatnsenda“, sem eg
vildi leiðrétta, því þau voru ósann-
gjörn. Þar fordæmir hann allan
skóginn af því að hann íinnur mörg
fölnuð laufblöð. Þar glepur vand-
lætingin honum svo sýn, að hann
sér ekki þungamiðju bókarinnar.
Honum tekst aldrei að þréifa á líf-
æð hennar og getur því aldrei fund-
ið hið insta og sannasta gildi henn-
ar og þá ekki orðið samferða hugs-
unum hennar og séð marklð. En til
þess að d æ m,a bók verður að
s k i 1 j a hana. Skilningurinn verð-
ur að koma á undan dóminum.
1 ritgerðinn stendur, að Jón á
Vatnsenda „sé framur maður, hálf-
gleiðgosalegur og heldur ógreind-
ur.“ Því nefnir höf. ritgerðarinnar
ekki neinn stað í bókinui, sem sanni
þetta?Vegna þess, að sá staður er
ekki til. Jón hefir engin þessi per-
sónueinkenni. En hann er skapstór,
stríðinn og óvæginn. Enginn „gleið-
gosi“ mundi fara jafn einlæglega
rannsakandi hugsunum um líf sitt
og Jón gerir á bls. 242—246. Það
er ekki „gleiðgosalegt“ að gera
hljótt í sál sinni og þreifa eftir því
hvernig högum hennar er komið og
hvað hún þráir, elskar, metur mest
og telur æðst, eins og haiin gerir
þar. „Gleiðgosar“ munu sjaldnast
gera sér mjög órótt út af hinu innra
lífi sínU. Þeim er yfir höfuð sama
um kjör þess og kosti.
Þá er heimskan. Það er ekki
skorti á greind, sem Jón er stund-
um helsti fasmikill. Það cr óvægni
og skapoísi, sem þar lýsir sér. Eng-
inn „ógreindur“ maður mun kom-
ast að þeirri torsóttu skoðun, að
persónufyllingin, einstaklingsþrosk
inn sé aðal markmið mannsins, og
mikilsverðasta skilyrðið sé það
að komast í samband og samræmi
við alveruna, lífskjarnann, frum-
upphaf lífsins. bls. (49). Enginn ó-
skynsamur maður mundi hafa svo
djúpan skilning á þroska maunsins
og svo mikla lotningu fyrir manns-
andanum, að hann teldi hann verð-
an þess að ,nálgast hjarta tilverunn
ar í stað þess að gaufa sífelt í út-
jöðrunum*. Og að einstakliugstilver
an væri sem óháðust og öflugust.
(bls. 57). Heimskir menn spyrja
sjálfa sig aldrei að stærstu og erfð-
iðustu spuriiingmn lífsins, eru ekki
að kryfja sig þannig' inn að kjarna
sinnar eigin sálar. Þeir þekkja ekki
neina órósemi á því sviði. En Jón á
Vatnsenda er þar alt af sívakandi.
Þá heldur Kristján Albertsson
því fram, að biðar höfuðpersón-
urnar, Jón og Einar, haldi ekki
fram skoðunuin sínum og berjist
ekki af þörf eða innri hvötum, held-
ur af „naglaskap, stífni, blindri
hlýðni“ og af „stríðni, og til þess
að láta bera á sér.“ Hvorugt er
rétt. Þeim er þetta báðum alvara, i|
enginn tippgerð. Jón vinnur af ineð-
fæddri eðlisþörf. Honum er eðlis-
nauðsyn að koma fram sem mál-
svari og talsmaður þess, sem hann
hyggur vera rétt og satt og sam-
boðið frjálsum, drenglyndum mönn-
um. Oll framkoma hans í bókiiiui
lier vott um þetta. Sama er að segja
um séra Einar. Haira er vitanlega
ánetjaður í kreddum, þröngsýni
og úreltum heimskuvenjum. En
hann veit ekkert af því. Hann
vinnur af sannfæringu. Honum
finst hann vera að vinna að rætt-
læti, siðbót og' sáluhjálp manna. En
báðum er starfsemi þeirra alvara,
sprottin úr eðli þeirra og lífskoð-
unum.
Kristjáu Albertson segir og að
lieildarmynd efnisins í bókinni sé:
smákritur smámenna um siná-
muni.“
Það er ekki gott að ætla á, eftir
þessu, livað stór orð þurfa að vera
töluð og hvað þungar geðshrær-
ingjaöldur þurfa að brotna í
einhverri' bók til þess, ,að Jiannj
kalli það meira en „smákrit.“
Mörgum mun finnast sem það
muni vera meira en „smákrit-
mótar líf þeirra og veitir því í nýja
farvegi, eins og á sér stað í Hræð-
um I. Þá eru ,smámennin‘. Það mun
satt vera að engiu ofunnenni séu
þarna á ferðinui. En smámenni eru
það ekki. Það er enginn smámenni
sem þorir að halda fram sannfær-
ingu sinni, sem ]>orir að kannast
við hugsanir síuar, orð og gerðir,
sem þorir að tefla sjálfum sér fram
í vanda og baráttu fyrir málefiii
sitt.
En að síðustu eru það „smámua'
irnir“. Það er versta fjarstæðafl-
Eru það „smámunir1 ‘ að deila um
hugsanafrelsi, persónufrelsí, trú-
frelsi. og um nýtt landnám í ríki
uugra krafta ? Þá verða margt
„smámirair“, ef þetta er það. En
4>etta er insta hugsun bókarinnar,
uppistaða hennar og efniviður. Það
er fjarri því, að það séu „höfuð-
þrætueplin* ‘ í bókinni, sem höf. rit-
gerðarinnar talar um. Það er ekki
annað en umgerð utan um aðal-
myndina, hýðið utan um kjarnann.
Hitt er annað mál, og um það er-
um við Kristján Albertsson sam-
mála að alt þetta hefði mátt segja
fegurr og gerr. Það eru víða þreyt-
andi, andlausir kaflar og óeðlileg-
ai samræður. Og mikla fegurð
skortir í bókiua. En undiralda
hennar, er engan veginn svo ógöf-
ug eða einskis nýt, sein hann telur
hana vera.
Og nú þykist og hafa sýnt að
nokkru, að dómur minu í „ísafold“
í haust sé á meiri sanngirni bygður
en þessi hans nú. En þrátt fyrir það
þakka eg hr. Kristjáni Albertssyni
ritgerðiiia. Bókmentir vorar þurfa
ejnmitt slíka menn, sem hann. Og
eg vona, að hann eigi eftir að láta
hreinan storm hikleysis síns og
hreinskilni leika um þær, oft og
mörgum sinnum.
J. B.
---------o--------
100 kr. skattur á óþarfa hunda.
Jörundur Brynjólfsson og Einar
Árnason eru flutningsmenn að frv.
nm þa breytingu á hundaskattslög- |
unum frá 1890, að skattur af ó-
þörfum hundum verði liækkaður
úr 10 kr. upp í 100 kr. fyrir hvern.
Fyrir þessu frv. gera flutnings-
menn svo látandi grein:
„Á síðari árum hefir óþarfa