Morgunblaðið - 21.08.1919, Side 1

6. árgan^ur, 269 tölublað
Fimtudag 21. ágúst 1919
Isafoldarprentsmiöla
ternmm GAMLA BIO ------------
*
Dýrkeyp! f ægð,
F.iliegur o»> áhi ifamikill
sorgatleikur í 4 þ.Ututn eftir
Robert Reinert.
Aðalhlutverkið leikur hin fræga
ít Lfea leikkona
Maria Carmí
af framúrskarandi sni'd.
Aiþingi.
Nefndaráiit.
Tjónið af Kötlugosinu.
Landbúnaðarnefnd neðri deildar
Jiefir skilað áliti um þingsályktun-
artillögu Gísla Sveinssonar um
bætur vegna skemda og tjóns af
Kötlugosinu. Er álitið á þessa leið:
,,í tillögunni er farið fram á eft-
irgjöf jarðarafgjalds á opinberum
jörðum í V estur-Skaf taf ellssýslu
fyrir fardagaárið 1918—1919 og að
verja megi úr ríkissjóði nauðsyn-
legri fjárhæð til að létta undir með
búendum á öskusvæðinu í öflun
fóðurbætis fyrir næsta vetur. Mið-
ar þetta til að bæta úr brýnustu
örðugleikum í svip. Yerður ekki
annað sagt en að það sé í alja staði
eðlilegt og sjálísagt, að ríkið geri
eittlivað til að bæta úr hinu mikla
tjóni, er menn urðu fyrir á gos-
svæðinu, og stuðli til að inönnum
verði mögulegt að lifa og bjargast
lrnr áfram. Ríður auðvitað á þessu
luest fyrst í stað, meðan jarðirnar
eru að ná sér eftir öskufallið, flóð-
in og umrótið, og bændur að jafna
sig eftir liörmungarnar, sem yfir
þá duudu. Getur tillaga þessi orðið
nð góðu liði, komist hún í fram-
kvæmd, og er þó málaleitunin mjög
bófleg.
„LTm fyrra liðiun er það að seg'ja,
ívilnanir af hálfu stjórnarinuar
verði ekki minni en liér er stungið
upp á.
„Laudsmönnum er t>að víst al-
ment ljóst, hvílíkt voðatjón og
iinekki íbúar Vestur-Skaftafells-
sýslu hafa beðið og bíða við gosið.
I>ví miður hefir almenn hjálp ekki
enn komið frá landsmönnum. Eim-
skipafélag íslauds hefir hlaupið vel
undir bagga með 15 þús. kr.r einn-
ig nokkur kaupfélög og fleiri. aðr-
ir. Má þetta að vísu heita af al-
mannafé. En hjálpfýsi landsmanna
hefði átt að koma miklu sltýrar í
ljós en þetta, og vonandi gerir hún
það með haustinu.
„Talið er, að gripir hafi beint
farist í gosinu (eða hlaupinu) og
tapast sem hér segir: 37 hross og
nálægt 600 sauðfjár. Sé hross metið
á 300 kr. og hver kind á 35 kr„ er
tjónið 32100 kr. En þó veldur förg-
un búpenings, missir síðastliðinn
vetur og örðugleikar á að fjölga
aftur fénaði, meðan landið er að
ná sér eftir gosið, vafalaust marg-
falt meira tjóni og atvinnuhnekki,
sem ekki verður metið til peninga.
Þær busifjar verða ekki tölum
taldar.
„Samkvæmt þessu áliti mælir
nefndin iiið bezta með tillögunni.“
Fjárveitinganefndiii hefir einnig-
athugað tillöguna og ékki fundið
neitt að atliuga.
Jón á Hvanná er framsögumað-
ur landbúnaðarnefudar.
tingfundir i gær.
Efri deild.
Frv. um samþyktir um stofnun
eftirlits- og fóðurbirgðafélaga var
afgreitt til ueðri deildar.
Frv. um mat á saltkjöti til út-
flutnings var vísað til 3. umr., þá
er Sigurjón, framsögum. og at-
vinnumálaráðherra höfðu mælt
nokkur orð um það.
Frv. um gjald af . innlendri
vindlagérð og brjóstsykurtilbún-
ingi var eftir framsögu G. Ól. vísað
ckki cr nema sjálfsögð nær-
8>etni a-f ríkinu við landseta sína
að gefa þeim eftir landskuld fyrir
yfirstandandi ár undir slíkum
kringumstæðum. Opinberar jarðir
eru ckki margar í sýslunni. Nemur
tirgjaldið íyrir árið um 4000 kr.
þó að þessar jarðir hafi orðið
fyrir uokkuð mismunandi skemd-
l,11b þá hafa j>ær spilst yfirleitt,
Seöi sjá má af skýrslu þeirri um
^ötlugosið eftir sýslumann Yestur-
^kaftfellinga, sem nú hefir verið
^býtt. Er því bezt, að þetta gangi
^fnt yfir alla leiguliðana.
»bm síðara lið tillögunnar er að
ei«s spurningin, að hve miklu Icyti
rikissj6ður á að létta alment undir
bændum á öskusvæðinu í öfl-
I*11 íóðurbætis. Flutningsmaður lief-
att tal við nefndina um þetta
. og getið þess, að minst
>di þurfa 1000 strokka eða 500
, olíuföt af síld, eða jafngildi
PtiL , ^ ...
‘ áf öðrum fóðurbæti. Vildi
e^llll> að stjórnin útvegaði síldina
j.j a í'óðurbætinn, annnaðist um
,1 'ttlll>g á honum til Víkur í Mýr-
jjj « greiddi auk þess emhvern
a kostnaðarins úr ríkissjóði,
86111 aðallega flutningsgjald,
, v^ri ekki minna en 10 kr.
W„. 1Vert e®a 5—6 kr. fyrir
fiV0
er
‘Ker tat e®tt ^® ^1'
strokk. Yrði kostnaður ríkis-
sknn ^ 111('ð eftirgjöf á lands-
IqOjjjj11111’ l'klega ekki mikið yfir
. ír> Álítur nefndin þetta
b-iarnt og mælir ineð því, að
til 3. umr., og sömuleiðis frv. um
brúargerðir, sem E. P. hafði fram-
sögu um.
Akveðið var að liafa tvær umr.
mn tillög'itr út af athugasemdum
yfirskoðunarmamra landsreikning-
anna fyrir árin 1916 og 1917, og
fundi síðan slitið.
Neðri deild.
Frv. um breyting á lögum um
lögreglusamþyktir fyrir kaupstað-
ina var eftir stutta grcinargerð
framsm. Einars Arnórssonar, fært
í sama búning og' það var í er það
fór til efri deildar, sektahámarkið
fært upp í 1000 kr. Kemur frv.
nú til kasta sameinaðs þings.
Frv. um breyting á lögum um
sjúkrasamlög var samþ. eins og
það kom frá efri deikl og afgreitt
sem lög frá Alþingi.
Þá var og frv. um sölu á Ögri
og Sellóni afgreitt sem lög, um-
ræðulaust.
Frv. um breyting á löguin um
tilhögun á lögg’æzlu við fisltiveiðar
utan landhelgis var vrsað til 2. umr.
og sjávarútvegsnefndar.
Frv. uin brcyting á lögum um
friðun fugla og eg'gja (friðun arn-
ar til 1940 og vals til 1930) var
vísað til 2. umr., þá er aðalflutn-
ingsmaður (Sv. Ól.) hafði gert
skýra grein fyrir því.
Frv. um landsbókasafn og lands-
skjalasafn (slj.frv.) var til 2. umr.
Aðalbreytiugiu, sem með því var
t
Það tilkynnist hér með ættir.gjum og vinum, &ð dóttir okkar,
HUdur EUsabet,
andaðist að heimili okkar, Kirastíg 11, 20. þ. m.
J;rðarförin ákveðin iíðar.
Raqnheiður Sumarliðadóttir. Ludviq C. Maqnússon,
E.s. Skjöldur
fer aukaferð til Borgarness langardaginn 23 þ m.
kl 11 árdegis.
Reykjavik 21. igúst 1919.
1
H.f. Eggert Olafsson.
fyrirhuguð á skipulagi safnanna,
var sú, að yfirstjórn beg'g'ja safn-
anna skuli koma uiidir eitt höfuð,
er nefnist laudsbókavörður. Frv.
þetta var til athugunar í menta-
málanefnd. Leitaði hún álits lands-
bókavarðar og þjóðskjalavarðar
um málið. Á rannsókn sinni og áliti
þessara manna bygði svo nefndin
niðurstöðu sína. Réð hún deildinni
frá að samþykkja frv„ þar sem
það bæði myndi hafa í för með sér
gagngerða ókosti fyrir bæði söfn-
in, og jafnvel auka launagjöld
landssjóðs. Einar Arnórsson gerði
stuttlega grein fyrir niðurstöðu
nafndarinnar. Forsætisráðherra,
andmælti varlega ræðu hans. Kvað
sér liggja í léttu rúmi „í sjálfu sér‘ ‘
hvort frv. yrði samþykt eða ekki.
Viðurkendi, að þessi nýja skipun
myndi ef til vill ekki hafa góð á-
hrif á starfrækslu safnanna. En
hins vegar viðurkendi hann ekki,
að það myndi auka útgjöld lands-
sjóðs, heldur myndi við það spar-
ast nökkuð. Vér hefðum ekki ráð
á því að sundurgreina öll möguleg
störf og fjölga þann veg embætt-
um um skör fram. Einar Arnórs-
son svaraði og kvað starfrækslu
safnanna hljóta að vera aðalatrið-
ið. — Við atkvgr. var 1. og 2. gr.
frv. feld, og frv. alt talið þar með
fallið.
Þá var frv. um banu gegn refa-
rækt, •sem lengi hefir verið á döf-
inni og allmikið rætt. Margir liöfðu
beðið um orðið, er málið var síð-
ast á dagskrá. En nú brá svo und-
arlega við, að allir, bæði refavinir
og refafjendur, féllu frá orðinu,
og létu frv. fara til atkvæða við
svo húið. Hinar vinsamlegri till.
þeirra B. J„ S. St. og M. P., um
að g'ela yrðlingunum hengingár*-
frest voru drepnar. Nú höfðu ref-
irnir einu sinni verið gintir úr
grenjum, og sýndi nú neðri deild
allræ’kilega, að refir skulu ekki
eiga þar friðland lengur. En vinir
refanna gengu saman í dýra-
veyndunarfélag neðri deildar og
búmannlegu tillögum landbúnaðar-
uefndar. Um flestar greiuar og brtt.
var greitt atkvæði með uafnakalli,
og kom afstaða allra til refanna
mjög skýrt í ljós, nema hvað J. M.
neitaði að greiða atkvæði. Færði
hanu til þá ástæðu, að hann hefði
ekki kynt sér málið, og mun því
engum hafa dottið í hug, að haun
vildi, „eftir atvikum", hlífa þess-
um vitru og „diplomatÍsku“ dýr-
um (shr. refinn, sem lézt vera
dauður, og skaut þanuig veiði-
manninum ref fyrir r ...). Frv. var
svo vísað til 3. umr.
En ekki'var ein báran stök fyrir
veslings refunum. Nú kom á dag-
skrá till. til þingsál. um eyðiug
refa, líka frá landbúnaðarnefnd.
Jón frá Hvanná liafði framsögu.
En liann er einn lxinn skæðasti ó-
vinur refanna, og sannast þar mál-
takið: „Hvað elskar sér líkt“, og
vice versa. Var nú kominn svo mik-
ill móður í menn, að brtt. ein, sem
meiri lhutinn hugði vera refunum
til línkindar, var þrídrepin, eftir
því sem eiuum þm. sagðist frá. Ber-
um vér þó eigi ábyrgð á því. En
till. landbúnaðarnefndar var síðan
samþykt.
Um meðferð alla og úrslit þessa
refamáls á þingi, enn sem komið
er, má segja það, að nú myndi ref-
irnir alveg vafalaust hleypa upp
þinginu og taka völdin í þessu
stjórnvana landi, ef þeir væru ekki
í algerðum minni hluta. En nú eru
góð ráð dýr fyrir þeiin, og líklega
fá þeir eigi flúið örlög sín. Er þá
sá einn til að freista að falla með
særnd og „selja skinnið dýrt“.
Mega því þingbændur ekki kippa
sér upp við það, þótt dýrbítur láti
grön gnauða í fé þeirra næstu árin.
Loks var till. til þingsál. um
landsbankaútibú á Vopnafirði vís-
að til stjórnariiinar, og var þá dag-
skrá lokið.
Dagskr&r í dag.
Kl. 1 miðdegis.
í efri deild:
L Frv. um landamerki o. fl.; 2.
umr.
2. Frv. uin greiðslu af ríkisfé til
konungs og könungsættar; 2. umr.
3. Frv. til fjáraukalaga fyrir ár-
iu 1916 og 1917; 1. umr.
4. Frv. um samþykt á landsreikn-
ingnum 1916 og 1917; 1. umr.
5. Frv. um löggilding verzlunar-
staðar á Mýramel; 1. umr.
í neðri deild:
1. Frv. um ullarmat; 3. uinr.
2. Frv. uiu breytiug xt lögum nr.
33, 2. nóv. 1914; 3. umr.
3. Frv. um samþyktir um akfæra
sýslu og hreppavegi; 3. umr.
4. Frv. um forkaupsrétt á jörð-
um; 3. umr.
5. Frv. um breytíngar í símalög'-
unum; 2. umr.
6. Frv. um löggiltar reglugerðir
sýslunefnda um eyðing refa o. fl.;
2. umr.
7. Till. til þingsál. uin Lands-
bankaútibú í Stykkishólmi; frh.
einnar umr.
8. Till. til þingsál. tun láusstofn-
un fyrir landbúnaðinn; frh. einnar
umr.
9. Frv. um breyting á lögum um
fasteignamat; 1. umr.
10. Frv. um breyting á 1. gr. laga
nr. 36, 30. júlí 1909, um laun há-
skólakennara; 1. umr. (Ef deildin
leyfir.)
11. Frv. um bæjargjöld í Reykja-
vík; 1. umr. (Ef deildin leyfir.)
12. Frv. um hvíldartíma háseta
á íslenzkum botnvörpuskipum; 2.
umr.
0-
Undanfarið liefir verið safnað
skýrslum um það, hve margar fjöl-
skyldur verða muni húsnæðislausar
1. október í haust. Þó ganga megi
að því vísu, að skýrslan sé nokkuð
ónákvæm, þar sem allir muuu eigi
hafa tilkynt vandræði sín á borgar-
stjóraskrifstofuna, þá hefir þó
fengist full vissa fyrir því, að hús-
næðiseklan er nú meiri en nokkkru
sinni áður. Fjöldi fólks hefir bók-
staflega livergi liöfði sínu að að
halla.
Það mun láta nærri, að um 40
hús séu nú í smíðum í bænum, flest
fremur lítil, að eins handa einni
eða tveim fjölskyldum, en einstaka
stærri. Ekki bætir það úr vandræð-
unum að fullu, og það er ekki ann-
að fyrirsjáanlegt, en bærinn verði
sjálfur að reisa bráðabirgðaskýli
fyrir 20—30 fjölskyldur, svo sem
hann hefir áður gert við Laufás-
veginn, hinn svo kallaða Suðurpól.
Verðið á húsum hér í hæ er orðið
svo hátt að það liggur við að menn
geti talað um okur. Fyrir húskofa,
sem virtur er til brunabóta á 6000
krónur rúmar og eigi fylgir nema
dálítill kálgarður, var um daginn
krafist 42 þús. króna. Hús, sem
áður voru föl fyrir 18—20 þús.
eru nú seld fyrir 50—60 þús. kr.
Kunnugir halda því fram, að inn-
an skamms verði byggingarefni ó-
dýrara. Byggingaraðferðin liefir
og mikla þýðingu, og ef það rætist,
sem spáð er, að holsteinar séu fram-
tíðarbyggingarefnið, þá er líklegt
að liér megi koma upp liúsum —
töluvert ódýrara en hingað til. Það
er því liætt við að margir brenni
sig á því að kaupa gamla lxúskofa
okurverði. Ef liér kæmi upp eldur,
sem eyddi mörgum liúsum, húsum
sem keypt hafa verið miklu hærra
vei’ði en þau eru bruuatrygð fyrir
— hvernig fer þá? Það er hætt við
því að það tjón mundi verða mörg-
um tilfinnanlegt og ef til vill ríða
einhverjum að fullu.
I Kaupmannahöfn hefir verið
mikið okrað á húsum upp á síð-
kastið, því þar er sama húsnæðis-
eklan og hér í bæ. Til þess að liafa
hönd í bagga með slíkum víðskift-
um, hefir verið ákveðið að láta
seljauda borga aukaskatt af því
sem hann græðir á sölunui. Með
þessu fyrirkomulag'i hefir og feng-
ist nákvæm skýrsla um verðhækk-
un húscigna, en hún gæti og verið
nógu fróðleg hér. Að margir hér
hafa grætt mikið fé á húsakaupum
og sölu, efast enginn um, en það
vantar nákvæma skýrslu um það.
NYJA BIO hh
Ritari
drotnjngarinnar.
Agætur þýzkur gamanleikur
í 3 þáttum.
Það er tvimælalaust góð skemt-
un að horfa á mynd þessa, því
að hún er bæði fyndin að efni
og vel leikin.
S krifstof ustttrf
Stúlka með æfingu í
vélritun ðskast til rit-
starfa á Vitamálaskrif-
stofunni nokkra klukku
tíma á dag.
1-2 herbergi
og eldhús óskast til leign strax eða
i. okt. Upplýsingar 1 ísafoldar-
prentsmiðju. Sími 48.
Stúlka
sem skrifar góða hönd og reiknar
vel, getnr fengið atvinnu hálfan dag-
inn við að taka á móti peningnm.
Nýja lyfjabúðin, Laugaveg 18 a
Stóimálin á pngi.
Ilingað til hafa aðal stórmál
þingsins legið í nefndum, svo sem
f járlögin, launamálið, stjórnai'skrá-
in og fossamálið.
Nú- munu að minsta kosti þrjú
af þessum málum í þann veginn að
koma fram í dagsljósið aftur. Fjár-
veitinganefnd neðri deildar hefir
lokið við að semjn breytingartil-
lögur sínar og munu þær væntan-
lega verða opinberaðar innan
skamms, þegar prentsmiðjan hefir
lagt hönd sína á verkið. — Þá mun
og einníg stjórnarskrárnefndin og
launanefndin hafa lokið við að
semja álit sín, svo að þeirra má þá
vænta innan skamrns. En um fossa-
nefndina veit enginn neitt að svo
komnu máli.
Fróðlegt verður að sjá breyt-
ingartillögur fjárveitinganefndar.
Virðist svo sem ekki hefði verið
vanþörf á að semja stjórnarfrum-
varpið um að nýju, því að svo var
að sjá sein fjármáladeild stjórnar-
ráðsins hefði annaðhvort gleymt
því hvers virði krónan er nú orðin,
eða að hún hefir ætlað þinginu
allan vandann af því að ákveða
gildið.
------0—------
i
Einar Jónsson
myndhöggvari mun nú vera kom-
inn til Danmerkur. E11 hann hefir,
svo sem kunnugt ei’, dvalið í Ame-
ríkxx um tveggja ára skeið. Einar
ætlar að dvelja í Danmörku í vet-
ur; þó er líklegt að hann hregði
sér hingað snögga ferð.